Boekbespreking
De Waterschans nr. 4 1998
vrij uniek. Veel van de Bergse dia
lectwoorden komen uit het Frans.
Affese, lekkere tuup, sebiet, selu en
honderden anderen. Maar dilleke is
afkomstig uit het Engels, waar dilly
voorkwam in de algemene beteke
nis van voertuig'. Hoe het in het
Bergs is doorgedrongen is onzeker.
Misschien als restant van een bele
gering van Bergen door het En
gelse leger?
Overigens: dat kulleke met die krul-
lekop bij dat dilleke ben ik. Het zal
begin jaren '50 zijn. Een straat vrij
wel zonder auto's.
J. Schoonhoven: Protestantse kerkgemeenschap Ossendrecht-Hoogerheide rond 1800.
Bergen op Zoom 1998. ISBN 90-73753-22-8.
Door: drs. GA Huijbregts
Een gedenkboek
Op 27 september 1798 werd te
Ossendrecht de eerste steen ge
legd voor een nieuw kerkgebouw,
dit jaar dus precies twee eeuwen
geleden. Een eeuwfeest vraagt
aandacht en viering en levert vaak
een gedenkboek op. Een feest
commissie bereidt gewoonlijk een
en ander voor en zorgt voor de
uitvoering. Zo ook bij de jubile
rende protestantse Kerkgemeen
schap Ossendrecht-Hoogerheide.
De Herdenkingscommissie '200
jaar kerk' vond de heer J. Schoon
hoven bereid om in de archieven
te duiken, teneinde, zoals de pre
dikant drs. H.S. Cohen het in het
voorwoord noemt, 'een literair
monument van blijvende waarde
voor allen die de geschiedenis van
kerk en streek ter harte gaaf, op te
richten. Daarmee is tevens aange
geven tot welke groep de auteur
zich richt. Ik meen dat we de le
zers van De Waterschans tot deze
doelgroep mogen rekenen. As le
den van de Geschiedkundige
Kring van Stad en Land van Ber
gen op Zoom zijn we zeker geïn
teresseerd in de historie van onze
Zuidwesthoek. Het boek ziet er
goed verzorgd uit en nodigt uit tot
een nadere kennismaking. De
prijs hoeft ook voor niemand een
beletsel te zijn.
Het in de titel vermelde jaartal
'rond 1800' wordt ruim geïnterpre
teerd, namelijk 200 jaar ervoor en
200 jaar erna, alles bijeen dus een
periode van vier eeuwen. In zo'n
lang tijdsbestek gebeurt er veel en
verandert er heel wat. Dat toont
de schrijver ook duidelijk aan.
Documenten van omstreeks 1600
getuigen van een totaal andere
maatschappij en mentaliteit dan
die van eind twintigste eeuw. Het
is een hele onderneming om de
weerslag van alle ontwikkelingen
over vier eeuwen in nog geen 200
bladzijden te verwoorden, ook al
betreft het slechts de geschiedenis
van een vrij kleine groepering in
een bescheiden gebied, namelijk
de protestantse gemeenschap in
de dorpen Ossendrecht, Hooger-
heide, Woensdrecht, Putte en
Huijbergen.
De opzet van het boek
Een gedenkboek wekt bepaalde
verwachtingen. Je denkt al gauw
aan een chronologisch geordend
verhaal, in dit geval over het wel
en wee van een kerkelijke ge
meente tussen 1798 en 1998,
voorafgegaan door een korte his
torische schets over het ontstaan
van de gemeente en besloten met
een beknopte visie op de naaste
toekomst. Dit boek beantwoordt
156
De Waterschans nr. 4 1998
respecteren we. Het maakt het le
zen van dit boek er niet gemakke
lijker door.
Schoonhoven beschikt over inte
ressant materiaal, maar hij heeft
geen kans gezien, dat tot een
doorlopend verhaal te ordenen.
Zijn lijst van geraadpleegde bron
nen en literatuur venneldt 29 ti
tels, waaronder opvallend veel na
slagwerken en weinig monogra
fieën.
Afb.l. Protestantse kerk te Ossendrecht. Foto 1997. Een gaaf en voornaam geheel, la
zen we. Alleen geen gedenksteen, althans ndg niet.
niet geheel aan dat patroon. Nu is
elke schrijver uiteraard vrij om
zelf te bepalen wat hem voor ogen
staat, daarbij in acht nemend over
welke bronnen hij kan beschikken
en hoeveel tijd en middelen hem
worden geboden. Wat de Herden
kingscommissie voor ogen stond,
geeft Schoonhoven weer op pa
gina 59, waar hij schrijft: 'U moet
weten dat we de leden van de
Herdenkingscommissie. GHer in
eerste instantie niet zo op uit wa
ren u een sluitend verhaal van be
gin tot eind te vertellen. De idee
in de Herdenkingscommissie was,
u bij gelegenheid uit onze oude
kerkboeken eenvoudig een aantal
stukken te tonen 'rond 1800'. Ge
woon zoals ze er lagen, zeg maar.
Kijk beste mensen, dat staat er ge
schreven, 'er was eens..enzovoort'.
U bent zelf oud en wijs genoeg
om er over te oordelen. Er blijven
toch altijd vragen, die hebben we
zelf ook, maar wij weten ook niet
meer dan dat' (einde citaat). Uit
de inhoud blijkt dat dit idee niet
is losgelaten. Een sluitend verhaal
is het dan ook niet geworden, wat
menigeen zal betreuren.
Elke schrijver over een historisch
onderwerp begint met het verza
melen van gegevens om die
vervolgens te ordenen tot een lo
gisch opgebouwd geheel. Dit
boek maakt de indruk dat de
schrijver zich heeft beperkt tot het
publiceren van door hem bijeen
gegaarde gegevens. Dat is uiter
aard zijn goed recht en die keuze
Afb.2. Rooms-katholieke kerk te Ossendrecht in de vorige eeuw. Een maand voor de
afbraak, maart 1896, werd deze foto gemaakt. Deze prachtige kerk werd door de pro
testanten gebruikt vanaf de Reformatie, doch weer afgestaan in 1798. De tegenwoor
dige St.-Gertrudiskerk is haar opvolger op dezelfde plaats.
De komst van de Reformatie in
de Zuidwesthoek
De schrijver stelt ons eerst het ge
bied van de kerkelijke gemeente
voor. Sinds de herindeling van 1
januari 1997 valt die samen met
de gemeente Woensdrecht. Deze
gemeente van circa 21.000 inwo
ners telt vijf woonkernen: Hooger-
heide, Huijbergen, Ossendrecht,
Putte en Woensdrecht. Van elke
woonkern venneldt de auteur
enige gegevens, ontleend aan het
bekende Aardrijkskundig woorden
boek der Nederlanden (14 delen),
Gorinchem 1839-1851, van A.J.
van der Aa, aan de Grote Winkler
Prins 7de druk en 9de druk, Am
sterdam resp. 1966-1975 en 1990-
1993 en aan de Voorlopige lijst der
Nederlandsche monumenten van
geschiedenis en kunst. Deel X De
provincie Noordbrabant. 's-Graven-
hage 1931.
Op deze kennismaking volgt het
tweede hoofdstuk, getiteld: Kerk
geschiedenis Zuidwesthoek. Daarbij
put de auteur uit het bekende
vierdelige boek van pastoor Joan
nes Baptista Krüger: Kerkelijke Ge
schiedenis van het bisdom van
BredaRoosendaal 1872- 1878. Op
bladzijde 35 lezen we: 'Bij de se
lecties, hierna uit Krügers werk
opgenomen, willen we mijnheer
pastoor zelf maar aan het woord
157