Boekbespreking De Waterschans nr. 4 1998 vrij uniek. Veel van de Bergse dia lectwoorden komen uit het Frans. Affese, lekkere tuup, sebiet, selu en honderden anderen. Maar dilleke is afkomstig uit het Engels, waar dilly voorkwam in de algemene beteke nis van voertuig'. Hoe het in het Bergs is doorgedrongen is onzeker. Misschien als restant van een bele gering van Bergen door het En gelse leger? Overigens: dat kulleke met die krul- lekop bij dat dilleke ben ik. Het zal begin jaren '50 zijn. Een straat vrij wel zonder auto's. J. Schoonhoven: Protestantse kerkgemeenschap Ossendrecht-Hoogerheide rond 1800. Bergen op Zoom 1998. ISBN 90-73753-22-8. Door: drs. GA Huijbregts Een gedenkboek Op 27 september 1798 werd te Ossendrecht de eerste steen ge legd voor een nieuw kerkgebouw, dit jaar dus precies twee eeuwen geleden. Een eeuwfeest vraagt aandacht en viering en levert vaak een gedenkboek op. Een feest commissie bereidt gewoonlijk een en ander voor en zorgt voor de uitvoering. Zo ook bij de jubile rende protestantse Kerkgemeen schap Ossendrecht-Hoogerheide. De Herdenkingscommissie '200 jaar kerk' vond de heer J. Schoon hoven bereid om in de archieven te duiken, teneinde, zoals de pre dikant drs. H.S. Cohen het in het voorwoord noemt, 'een literair monument van blijvende waarde voor allen die de geschiedenis van kerk en streek ter harte gaaf, op te richten. Daarmee is tevens aange geven tot welke groep de auteur zich richt. Ik meen dat we de le zers van De Waterschans tot deze doelgroep mogen rekenen. As le den van de Geschiedkundige Kring van Stad en Land van Ber gen op Zoom zijn we zeker geïn teresseerd in de historie van onze Zuidwesthoek. Het boek ziet er goed verzorgd uit en nodigt uit tot een nadere kennismaking. De prijs hoeft ook voor niemand een beletsel te zijn. Het in de titel vermelde jaartal 'rond 1800' wordt ruim geïnterpre teerd, namelijk 200 jaar ervoor en 200 jaar erna, alles bijeen dus een periode van vier eeuwen. In zo'n lang tijdsbestek gebeurt er veel en verandert er heel wat. Dat toont de schrijver ook duidelijk aan. Documenten van omstreeks 1600 getuigen van een totaal andere maatschappij en mentaliteit dan die van eind twintigste eeuw. Het is een hele onderneming om de weerslag van alle ontwikkelingen over vier eeuwen in nog geen 200 bladzijden te verwoorden, ook al betreft het slechts de geschiedenis van een vrij kleine groepering in een bescheiden gebied, namelijk de protestantse gemeenschap in de dorpen Ossendrecht, Hooger- heide, Woensdrecht, Putte en Huijbergen. De opzet van het boek Een gedenkboek wekt bepaalde verwachtingen. Je denkt al gauw aan een chronologisch geordend verhaal, in dit geval over het wel en wee van een kerkelijke ge meente tussen 1798 en 1998, voorafgegaan door een korte his torische schets over het ontstaan van de gemeente en besloten met een beknopte visie op de naaste toekomst. Dit boek beantwoordt 156 De Waterschans nr. 4 1998 respecteren we. Het maakt het le zen van dit boek er niet gemakke lijker door. Schoonhoven beschikt over inte ressant materiaal, maar hij heeft geen kans gezien, dat tot een doorlopend verhaal te ordenen. Zijn lijst van geraadpleegde bron nen en literatuur venneldt 29 ti tels, waaronder opvallend veel na slagwerken en weinig monogra fieën. Afb.l. Protestantse kerk te Ossendrecht. Foto 1997. Een gaaf en voornaam geheel, la zen we. Alleen geen gedenksteen, althans ndg niet. niet geheel aan dat patroon. Nu is elke schrijver uiteraard vrij om zelf te bepalen wat hem voor ogen staat, daarbij in acht nemend over welke bronnen hij kan beschikken en hoeveel tijd en middelen hem worden geboden. Wat de Herden kingscommissie voor ogen stond, geeft Schoonhoven weer op pa gina 59, waar hij schrijft: 'U moet weten dat we de leden van de Herdenkingscommissie. GHer in eerste instantie niet zo op uit wa ren u een sluitend verhaal van be gin tot eind te vertellen. De idee in de Herdenkingscommissie was, u bij gelegenheid uit onze oude kerkboeken eenvoudig een aantal stukken te tonen 'rond 1800'. Ge woon zoals ze er lagen, zeg maar. Kijk beste mensen, dat staat er ge schreven, 'er was eens..enzovoort'. U bent zelf oud en wijs genoeg om er over te oordelen. Er blijven toch altijd vragen, die hebben we zelf ook, maar wij weten ook niet meer dan dat' (einde citaat). Uit de inhoud blijkt dat dit idee niet is losgelaten. Een sluitend verhaal is het dan ook niet geworden, wat menigeen zal betreuren. Elke schrijver over een historisch onderwerp begint met het verza melen van gegevens om die vervolgens te ordenen tot een lo gisch opgebouwd geheel. Dit boek maakt de indruk dat de schrijver zich heeft beperkt tot het publiceren van door hem bijeen gegaarde gegevens. Dat is uiter aard zijn goed recht en die keuze Afb.2. Rooms-katholieke kerk te Ossendrecht in de vorige eeuw. Een maand voor de afbraak, maart 1896, werd deze foto gemaakt. Deze prachtige kerk werd door de pro testanten gebruikt vanaf de Reformatie, doch weer afgestaan in 1798. De tegenwoor dige St.-Gertrudiskerk is haar opvolger op dezelfde plaats. De komst van de Reformatie in de Zuidwesthoek De schrijver stelt ons eerst het ge bied van de kerkelijke gemeente voor. Sinds de herindeling van 1 januari 1997 valt die samen met de gemeente Woensdrecht. Deze gemeente van circa 21.000 inwo ners telt vijf woonkernen: Hooger- heide, Huijbergen, Ossendrecht, Putte en Woensdrecht. Van elke woonkern venneldt de auteur enige gegevens, ontleend aan het bekende Aardrijkskundig woorden boek der Nederlanden (14 delen), Gorinchem 1839-1851, van A.J. van der Aa, aan de Grote Winkler Prins 7de druk en 9de druk, Am sterdam resp. 1966-1975 en 1990- 1993 en aan de Voorlopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel X De provincie Noordbrabant. 's-Graven- hage 1931. Op deze kennismaking volgt het tweede hoofdstuk, getiteld: Kerk geschiedenis Zuidwesthoek. Daarbij put de auteur uit het bekende vierdelige boek van pastoor Joan nes Baptista Krüger: Kerkelijke Ge schiedenis van het bisdom van BredaRoosendaal 1872- 1878. Op bladzijde 35 lezen we: 'Bij de se lecties, hierna uit Krügers werk opgenomen, willen we mijnheer pastoor zelf maar aan het woord 157

Periodieken

De Waterschans | 1998 | | pagina 20