De Waterschans nr. 4 1998
1900.1904 1
1904.1905
1905-1908
1908.1910
1911.1921
1928.1955
1957.1945
1947.1949
1949-1953
1961.1965
1970.1977
1978.1979
1981.1987
1988.
gCOD HEEFT HET EERSTE WOORD. HIJ SPREEKT NOG ALTIJD VOORT.
PREDIKANTEN WELKE DE GEMEENTE OSSBMDRECHT HEBBEN GEDIEND
I A.COSTERUS
2 S.BASELIUS
5 C. STUART
4 P.J.BACKERUS
5 A.FABRICIUS
6 A.KETELAER
7 H.van ESSEN
8 T.osWJTT
9 l.LOOPWIJK
10 J. van ectHEIJS
MG.VELSE
12C.ANEMAET
15 N.JANSSEN
14J.M.VISSERS
11? A.vm CRIMPEN 1794.1803
116G.VMM NOUHUIJS 1802.1826
I7K.%mnRINTELN 1827.1855
18 Mi7. NIERMEYER 1854-1855
19H.C. vam NOUHUIJS 1856.1861
20J.FABER 1861.1869
21 M.A.N. ROVERS 1870.1872
22H.G.OUDECEEST 1875-1876
23 J.J.OUDEGEEST 1876.1878
24 H J.WUNDER 1879-1881
25J.H.KRUSËMAN ARETZ 1885-1886
26 J.B.C. SCHUURING 1886*1891
27J.W.vanMAANEN 1892-1897
28A.J. MEERBURG SNARENBERG
1897. 1899
IÓI4.1621
1622.1628
1628.1649
1649.1653
1655.1675
1675-1701
I704J7I7
1718.1720
1720.1733
1734.1741
1742.1748
1749-1758
1758.1789
1790.1795
1794.1802
1802.1826
1827.1855
1854-1855
1856.1861
1861.1869
1870.1872
1875.1876
1876.1878
1879-1881
1883-1686
1886.1891
1892-1897
29 A.F.vam der SCHEER
30 A.ADAMA
31 A.W. vanKLUIJVE
52C.J.F.H0PSTER
53 L.J. van HOORN
54J.tenBRUCGENKATE
55 J.P.SCHOLTE
38J.C.
59E.S/
40H.W
42R.I
Afb.3. Het bekende predikantenbordin 1994 opgehangen in de protestantse kerk te Ossendrecht. Foto ook van 1994; het bord is in
middels bijgewerkt. R. Koorneef werd in 1997 opgevolgd door mevrouw H.S. Cohen Stuart-Fens.
158
De Waterschans nr. 4 1998
laten. U ziet dan wel hoe hij het
kerkelijk gebeuren onderbouwt en
mengt met aardse zaken, maar
wat is kerkgeschiedenis anders?
Wij van onze kant behoeven u en
hem daarbij niet zo nodig voor de
voeten te lopen, hoogstens met
een minimale verduidelijking hier
en daar door middel van De
protestantse schrijver die de ka
tholieke pastoor als gids neemt,
dat typeert de hedendaagse men
taliteit. Elk geschiedenisboek van
enige betekenis verrijkt onze ken
nis over het behandelde onder
werp, maar maakt tegelijkertijd
duidelijk in welke tijd het is ge
schreven. Zo proeven we in dit
werk de oecumenische geest van
onze dagen. De schrijver wil eer
lijk en zoveel als mogelijk is ob
jectief zijn. Plakkaten van de Re
publiek gericht tegen de katholie
ken verzwijgt de schrijver niet.
Hij wijdt er zelfs een apart hoofd
stuk aan: Plakkaten in Huijbergen.
En de gegevens hiervoor ontleent
hij aan een katholiek boek, ge
schreven in een tijd dal de term
'ketters' nog veelvuldig over en
weer werd gebruikt. Ik heb het
hier over het in 1906 uitgekomen
boek: Geschiedenis van het klooster
te Huijbergengeschreven door
enige oud-leerlingen. Na de vrede
van Munster in 1648 namen de
protestanten ook het klooster van
Huijbergen in bezit, maar door
toedoen van Spanje moest de Re
publiek de priorij aan de paters
Wilhelmieten teruggeven. De au
teur geeft de feiten onverbloemd
weer, precies zoals de 'oud-leer
lingen' van Ste. Marie die in 1906
beschreven.
Op de kerkgeschiedenis van de
Zuidwesthoek volgt de lijst van
predikanten die vanaf 1614 in
deze streek hebben gewerkt. Het
bord vermeldt 42 namen. Hier en
daar ontdekken we een hiaat in de
jaartallen. De animo om in deze
uithoek van het land voor de ge
reformeerde religie te ijveren was
kennelijk niet groot genoeg om
elke vacature meteen vervuld te
krijgen. Over de op de lijst ver
melde personen verneemt de le
zer weinig. Het blijft bij namen.
Resoluties, visitatieverslagen en
kerkgelden
Deze drie termen veiwijzen naar
archiefmateriaal dat de auteur
heeft gebruikt voor het schrijven
van zijn boek. Een resolutieboek
van de kerkenraad van Ossen
drecht vanaf 1798, visitatieversla
gen van Woensdrecht van 1720 tot
1809 en een kerkelijke boekhou
ding van Putte over de jaren 1759-
1776. Ook hier beperkt Schoonho
ven zich nagenoeg tot het letterlijk
weergeven van grote delen van de
inhoud. We leren er bijvoorbeeld
uit hoe zo'n visitatie in haar werk
ging en vernemen heel in het kort
haar bevindingen. De pagina's 86
tot en met 90 bieden een letter
lijke weergave van de notities van
de visitatoren en dat op een wijze
die niet direct uitnodigt tot lezen.
Hetzelfde kan worden gezegd van
de integrale weergave van het
Contract voor een ander kerkge
bouw in Ossendrecht (blz. 68-79)
en van de inkomsten en uitgaven
van de hervormde kerkenraad van
Putte (blz. 97-120). Het boek krijgt
zo het karakter van een bronnen
publicatie. Ook de titel van het
negende hoofdstuk: Gereduceerde
notulenspreekt voor zich.
Een nieuw kerkgebouw in
Ossendrecht
Wat herdacht de jubilerende ge
meente, gemeente hier in prote
stants kerkelijke zin, te vergelijken
met een parochie, dit jaar nu ei
genlijk? Dat was het tweehon
derdjarig bestaan van haar kerkge
bouw in Ossendrecht. In 1648
moesten de katholieken hun kerk
gebouwen afstaan aan de gerefor
meerden of hervormden. Die twee
woorden betekenden toen nog
hetzelfde. Hoe gering de prote
stanten in de dorpjes in aantal
ook waren, zij kregen toch het
kerkgebouw. De katholieken
mochten schuurkerkjes oprichten.
De weinige protestanten konden
hun te grote kerken in Ossen
drecht, Woensdrecht en Putte niet
Ajb.4. Ruïne van de kerk te Woensdrecht. Tekening van 1809. Nergens troffen
wij een oudere afbeelding aan van dit fraaie monument. Ten tijde van onze eer
ste predikant, Abraham de Coster, werd omstreeks 1618 het oude transept, oos
telijk van de toren, ingericht voor de protestantse eredienst. Het kreeg een por
taal tegen den zuidwand en een klokketorentje op den nok aan dezelfde zijde
(Juten, 1936). In deze kerk ook kregen de jaarlijkse visitatieverslagen hun aan
zien. Het gebouw werd in 1912 definitief verlaten 'als wegens deszelfs slechten
staat' (aldus J. Schoonhoven).
159
tc a rukiDCii
v'