Uit en over verwante tijdschriften
Leesportefeuille
De Waterschans nr. 4 1998
Ajb.5. Het tegenwoordige interieur van de protestantse kerk te Ossendrecht. Gezien in
de richting van het liturgisch centrum. Foto 1997.
goed onderhouden. In 1798 werd
de kerk van Ossendrecht terugge
geven aan de katholieken. Die van
Woensdrecht en Putte waren al
niet meer bruikbaar. Waarom
stonden de hervormden in en na
1798 hun kerk in vele plaatsen af
aan de katholieken? Dat was een
gevolg van de komst van de Fran
sen in 1795. Door hun invloed
kwam er een einde aan de be
voorrechting van de hervormde
godsdienst. Dat werd in 1798 offi
cieel vastgelegd in een grondwet
die de naam kreeg: Staatsregeling
voor het Bataafsche Volk. Sinds
1795 heette ons land De Bataaf
sche Republiek.
Eén van de wezenlijke veranderin
gen die deze staatsregeling vast
legde, was de gelijkstelling van
alle godsdiensten voor de wet en
de scheiding van kerk en staat.
Menig kerkgebouw ging terug
naar de katholieken, ook dat van
Ossendrecht. Dit gebeurde bij
minnelijke schikking tegen een
bedrag van f 1.365,-. Het bouwen
van een nieuwe kerk was een
zware opgave voor de kleine ge
meenschap van hervormden in de
Zuidwesthoek, maar de leden wa
ren tot grote offers bereid en zo
kon op 27 september 1798 de eer
ste steen worden gelegd. Daarmee
begint het tweede deel van de his
torie, namelijk de twee eeuwen na
1798. Nu komt de schrijver iets
meer zelf aan het woord en dat
verhoogt direct de leesbaarheid
van het boek. Voor dit gedeelte
beschikt hij onder meer over het
Notulen-boek van den Kerkenraad
te Ossendrecht 1877-1954tellende
244 volbeschreven bladzijden.
Dat nodigt dan weer wel uit tot
het opstellen van een bloemlezing
van citaten. Wellicht staat er nog
eens een schrijver op die de aan
gedragen stof tot een verhaal weet
te verwerken. Voor hem of haar
vond ik nog een bouwsteentje in
het Rijksarchief te 's-Hertogen-
bosch.
In inventaris nr. 996 van de Be
stuursarchieven 1795-1814 bevindt
zich een Rapport op eene Missive
van den Rentmeester der Geeste
lijke goederen te Bergen op Zoom
J.W. van Hoek gedateerd 5 maart
1808. Uit dit rapport blijkt dat in
1808 de predikant van Ossen
drecht ook in Putte predikt. Hij
doet dat in 's lands pastorale wo
ning', omdat de kerk totaal on
bruikbaar is. Voor die woning
moet zestig gulden huur per jaar
worden betaald. Er is een verzoek
ingekomen, om dat zo te laten,
want per 31 december 1808 loopt
de huurovereenkomst af. Geadvi
seerd wordt de situatie nog zes
jaar zo te laten, onder voorwaarde
dat woning en lokaal voor de
godsdienstoefening in orde blij
ven en de landdrost van Brabant
het recht heeft anders te beschik
ken, indien de omstandigheden
daar aanleiding toe geven. Com
mies Van Zuylen moet nog mon
deling rapporteren, of het advies
niet in strijd is met de bestaande
order van betaling.
Tenslotte nog een correctie: Lode-
wijk Napoleon heeft niets van
doen gehad met de Staatsregeling
van 1798 (blz. 62). Hij kwam pas
in 1806 in ons land als koning van
Holland.
Eindconclusie: een schat aan ge
gevens, aantrekkelijk uitgegeven
met heel wat illustraties, aantrek
kelijk ook van prijs, maar te wei
nig verhaal. Niettemin een blij
vende herinnering aan een eeuw
feest en dat was toch de bedoe
ling.
160
De Waterschans nr. 4 1998
Door drs. GA Huijbregts
Breda
In het kwartaalblad Engelbrecht van
Nassau (jrg. 17, nr. 3, september
1998) van de Heemkundige Kring
Breda een artikel van Cora van Beek
over De SintAnnakerk te Breda. Deel
11: Het Kerkgebouw (p. 161-171). De
Sf-Annakerk is gesloten en krijgt
wellicht binnen afzienbare tijd een
andere bestemming. Cora van Beek
schenkt in dit artikel veel aandacht
aan het bijzondere karakter van dit
Bredase kerkgebouw. 'De Sint-Anna-
kerk behoort met haar wijde opzet
tot een van de mooiste voorbeelden
van een groep 'overgangskerken' in
Nederland' (p. 164-165). De architec
ten van deze neogotische kerk waren
Jos Cuypers (1861-1949), een zoon
van de grote Pierre Cuypers, en Jan
Stuyt (1868-1934).
'Overgangskerk' geeft aan dat er ge
streefd is naar het scheppen van
meer ruimte om te bereiken dat zo
veel mogelijk alle aanwezigen goed
het hoofdaltaar kunnen zien. Een
overgang dus naar het type zaalkerk.
De glas-in-lood ramen zijn ook een
aparte vennelding waard. Zij zijn uit
gevoerd door Heinrich Geuer en
voltooid in 1904. De kinderen van
de kunstenaar vinden we terug in de
ramen. 'Door de zeldzaamheid en
hun aparte karakter behoren de ra
men tot het 'nationale erfgoed'. De
beide altaren en de preekstoel zijn
afkomstig uit het atelier van Cuypers.
Jac. H. van Hooydonk vervolgt in dit
nummer zijn artikel over de Nieuw-
straat, deze keer onder de titel: Hof
huizen in de Steenbrugstrate (Nieuw-
straat). Huis Assendelji. Het 'huis der
bastaarden' (p. 150-161).
Van het voormalige huis Assendelft
rest alleen nog het 16de eeuwse to
rentje. In het huis dat eens op deze
plaats stond woonden achtereenvol
gens verschillende bastaarden van
de heren van Breda. Jan van Polanen
(overleden 1378) kocht een be
staande houten woning voor zijn
bastaardzoon kanunnik Philips van
der Lecke (1383-1423). Van hem
ging het over op zijn bastaard Hen-
ric van Loven. Die werd vermoord in
1468, waarna het pand overging naar
Jan de Bastaard van Nassau. Hij was
een halfbroer van graaf Engelbrecht
II van Nassau. Waarschijnlijk was het
deze bastaard die omstreeks 1500 de
houten woning door een stenen
huis liet vervangen met toren, stal,
brouwerij en turfhuis. Zijn klein
dochter Adriana Pauwelsdochter van
Nassau huwde met de Bredase
schout Dirk van Assendelft. Het was
deze man wiens familienaam aan
het pand bleef verbonden. Joncker
Jan van Assendelft verliet in 1594
Breda en trok naar Holland. Dit ge
west vaardigde hem af naar de Sta-
ten-Generaal.
Gerard Otten schrijft wederom over
de Liesboslaan, deze keer onder de
titel: De ontwikkeling van de Liesbos
laan tussen de Eerste en de Tweede
Wereldoorlog (p. 171-186). De aanleg
van een trambaan naar het Liesbos
bracht niet de verwachte lintbebou
wing langs die lijn. Ook de bouw van
een kerk met scholen en patronaat
bij het Liesbos leidde niet tot een
dorpsgemeenschap, ondanks de pa
rallelwegen langs de hoofdweg. Het
kerkgebouw is nog in gebaiik, maar
de scholen zijn reeds gesloten. Een
mooi voorbeeld van een mislukte
suburbanisatie.
De tramlijn werd in 1938 opgehe
ven. Wel bestonden er plannen om
het Liesbos een spoorwegstation te
geven, maar ook dat inspireerde niet
tot het bouwen van villa's.
Frans Roelvink wijst op een tweetal
raadsels aangaande huize Ocrum in
zijn artikel: Raadsels rond het huis
Ocrum te Breda: De Graaf van Brede-
rode en het Rooms Katholiek Burger
weeshuis te Breda (p. 187-194). Ocrum
in de St-Janstraat was van 1848 tot
1951 een weeshuis. Van 1952 tot
1996 bood het onderdak aan de
kunstacademie Sint Joost.
Het eerste raadsel betreft de relatie
tussen Van Brederode en het wees
huis. Hij was degene die 25 procent
van zijn kapitaal vermaakte aan het
bestuur van het r.k. burgerweeshuis
en daardoor kon dat bestuur dit ge
bouw realiseren. Maar waarom deed
hij dat nou aan het Bredase wees-
AJb.l. Interieur van deAnnakerk Foto Cor Viveen.
161