Uit en over verwante tijdschriften Leesportefeuille De Waterschans nr. 4 1998 Ajb.5. Het tegenwoordige interieur van de protestantse kerk te Ossendrecht. Gezien in de richting van het liturgisch centrum. Foto 1997. goed onderhouden. In 1798 werd de kerk van Ossendrecht terugge geven aan de katholieken. Die van Woensdrecht en Putte waren al niet meer bruikbaar. Waarom stonden de hervormden in en na 1798 hun kerk in vele plaatsen af aan de katholieken? Dat was een gevolg van de komst van de Fran sen in 1795. Door hun invloed kwam er een einde aan de be voorrechting van de hervormde godsdienst. Dat werd in 1798 offi cieel vastgelegd in een grondwet die de naam kreeg: Staatsregeling voor het Bataafsche Volk. Sinds 1795 heette ons land De Bataaf sche Republiek. Eén van de wezenlijke veranderin gen die deze staatsregeling vast legde, was de gelijkstelling van alle godsdiensten voor de wet en de scheiding van kerk en staat. Menig kerkgebouw ging terug naar de katholieken, ook dat van Ossendrecht. Dit gebeurde bij minnelijke schikking tegen een bedrag van f 1.365,-. Het bouwen van een nieuwe kerk was een zware opgave voor de kleine ge meenschap van hervormden in de Zuidwesthoek, maar de leden wa ren tot grote offers bereid en zo kon op 27 september 1798 de eer ste steen worden gelegd. Daarmee begint het tweede deel van de his torie, namelijk de twee eeuwen na 1798. Nu komt de schrijver iets meer zelf aan het woord en dat verhoogt direct de leesbaarheid van het boek. Voor dit gedeelte beschikt hij onder meer over het Notulen-boek van den Kerkenraad te Ossendrecht 1877-1954tellende 244 volbeschreven bladzijden. Dat nodigt dan weer wel uit tot het opstellen van een bloemlezing van citaten. Wellicht staat er nog eens een schrijver op die de aan gedragen stof tot een verhaal weet te verwerken. Voor hem of haar vond ik nog een bouwsteentje in het Rijksarchief te 's-Hertogen- bosch. In inventaris nr. 996 van de Be stuursarchieven 1795-1814 bevindt zich een Rapport op eene Missive van den Rentmeester der Geeste lijke goederen te Bergen op Zoom J.W. van Hoek gedateerd 5 maart 1808. Uit dit rapport blijkt dat in 1808 de predikant van Ossen drecht ook in Putte predikt. Hij doet dat in 's lands pastorale wo ning', omdat de kerk totaal on bruikbaar is. Voor die woning moet zestig gulden huur per jaar worden betaald. Er is een verzoek ingekomen, om dat zo te laten, want per 31 december 1808 loopt de huurovereenkomst af. Geadvi seerd wordt de situatie nog zes jaar zo te laten, onder voorwaarde dat woning en lokaal voor de godsdienstoefening in orde blij ven en de landdrost van Brabant het recht heeft anders te beschik ken, indien de omstandigheden daar aanleiding toe geven. Com mies Van Zuylen moet nog mon deling rapporteren, of het advies niet in strijd is met de bestaande order van betaling. Tenslotte nog een correctie: Lode- wijk Napoleon heeft niets van doen gehad met de Staatsregeling van 1798 (blz. 62). Hij kwam pas in 1806 in ons land als koning van Holland. Eindconclusie: een schat aan ge gevens, aantrekkelijk uitgegeven met heel wat illustraties, aantrek kelijk ook van prijs, maar te wei nig verhaal. Niettemin een blij vende herinnering aan een eeuw feest en dat was toch de bedoe ling. 160 De Waterschans nr. 4 1998 Door drs. GA Huijbregts Breda In het kwartaalblad Engelbrecht van Nassau (jrg. 17, nr. 3, september 1998) van de Heemkundige Kring Breda een artikel van Cora van Beek over De SintAnnakerk te Breda. Deel 11: Het Kerkgebouw (p. 161-171). De Sf-Annakerk is gesloten en krijgt wellicht binnen afzienbare tijd een andere bestemming. Cora van Beek schenkt in dit artikel veel aandacht aan het bijzondere karakter van dit Bredase kerkgebouw. 'De Sint-Anna- kerk behoort met haar wijde opzet tot een van de mooiste voorbeelden van een groep 'overgangskerken' in Nederland' (p. 164-165). De architec ten van deze neogotische kerk waren Jos Cuypers (1861-1949), een zoon van de grote Pierre Cuypers, en Jan Stuyt (1868-1934). 'Overgangskerk' geeft aan dat er ge streefd is naar het scheppen van meer ruimte om te bereiken dat zo veel mogelijk alle aanwezigen goed het hoofdaltaar kunnen zien. Een overgang dus naar het type zaalkerk. De glas-in-lood ramen zijn ook een aparte vennelding waard. Zij zijn uit gevoerd door Heinrich Geuer en voltooid in 1904. De kinderen van de kunstenaar vinden we terug in de ramen. 'Door de zeldzaamheid en hun aparte karakter behoren de ra men tot het 'nationale erfgoed'. De beide altaren en de preekstoel zijn afkomstig uit het atelier van Cuypers. Jac. H. van Hooydonk vervolgt in dit nummer zijn artikel over de Nieuw- straat, deze keer onder de titel: Hof huizen in de Steenbrugstrate (Nieuw- straat). Huis Assendelji. Het 'huis der bastaarden' (p. 150-161). Van het voormalige huis Assendelft rest alleen nog het 16de eeuwse to rentje. In het huis dat eens op deze plaats stond woonden achtereenvol gens verschillende bastaarden van de heren van Breda. Jan van Polanen (overleden 1378) kocht een be staande houten woning voor zijn bastaardzoon kanunnik Philips van der Lecke (1383-1423). Van hem ging het over op zijn bastaard Hen- ric van Loven. Die werd vermoord in 1468, waarna het pand overging naar Jan de Bastaard van Nassau. Hij was een halfbroer van graaf Engelbrecht II van Nassau. Waarschijnlijk was het deze bastaard die omstreeks 1500 de houten woning door een stenen huis liet vervangen met toren, stal, brouwerij en turfhuis. Zijn klein dochter Adriana Pauwelsdochter van Nassau huwde met de Bredase schout Dirk van Assendelft. Het was deze man wiens familienaam aan het pand bleef verbonden. Joncker Jan van Assendelft verliet in 1594 Breda en trok naar Holland. Dit ge west vaardigde hem af naar de Sta- ten-Generaal. Gerard Otten schrijft wederom over de Liesboslaan, deze keer onder de titel: De ontwikkeling van de Liesbos laan tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog (p. 171-186). De aanleg van een trambaan naar het Liesbos bracht niet de verwachte lintbebou wing langs die lijn. Ook de bouw van een kerk met scholen en patronaat bij het Liesbos leidde niet tot een dorpsgemeenschap, ondanks de pa rallelwegen langs de hoofdweg. Het kerkgebouw is nog in gebaiik, maar de scholen zijn reeds gesloten. Een mooi voorbeeld van een mislukte suburbanisatie. De tramlijn werd in 1938 opgehe ven. Wel bestonden er plannen om het Liesbos een spoorwegstation te geven, maar ook dat inspireerde niet tot het bouwen van villa's. Frans Roelvink wijst op een tweetal raadsels aangaande huize Ocrum in zijn artikel: Raadsels rond het huis Ocrum te Breda: De Graaf van Brede- rode en het Rooms Katholiek Burger weeshuis te Breda (p. 187-194). Ocrum in de St-Janstraat was van 1848 tot 1951 een weeshuis. Van 1952 tot 1996 bood het onderdak aan de kunstacademie Sint Joost. Het eerste raadsel betreft de relatie tussen Van Brederode en het wees huis. Hij was degene die 25 procent van zijn kapitaal vermaakte aan het bestuur van het r.k. burgerweeshuis en daardoor kon dat bestuur dit ge bouw realiseren. Maar waarom deed hij dat nou aan het Bredase wees- AJb.l. Interieur van deAnnakerk Foto Cor Viveen. 161

Periodieken

De Waterschans | 1998 | | pagina 22