Vrederust 1904 - 1997
De Waterschans nr. 1 1999
v«3 ïs:
verdwijnen, immers, dit gewas
vroeg weinig mest, leverde ook bij
zeer arme grond al een redelijke
oogst en verstikte door het dichte
bladerdek veel van het onkruid. De
teelt van boekweit vroeg wel een
meer intensieve bewerking van de
grond, waaronder dieper ploegen'
(4).
Na 1750 begon de aardappel veld
te winnen. Een groot voordeel van
dit gewas is dat van een hectare
aardappels meer mensen in leven
kunnen blijven dan van een hec
tare graan.
Eigen onderhoud en de kosten
daarvan
Een tweede gegeven van procura
tor Borrekes betreft een opgave van
wat het eigen huishouden en de
veestapel in een jaar verbruikten.
De huishouding bestond in 1691
uit 15 personen: paters, broeders
en personeel. Onder het kopje
'Consumptie' treffen we voor het
genoemde jaar de volgende notitie
aan: 100 veertelen rogge voor de
keuken, 50 veertelen rogge voor de
schapen, 26 veertelen rogge voor
de koeien en de varkens, 30 veerte
len tarwe voor de keuken. Het
klooster had ook een bierbrouwerij.
Daarvoor was in dat jaar 3 veerte
len tarwe nodig voor 'brouwsels
sterck bier' en 'voor 15 brouwsels
bier tot 14 veertelen gerst ijder
brouwsel'. Verder gingen er 162
veertelen haver naar de paarden en
de brouwerij en 30 veertelen boek
weit naar de keuken en de stallen.
Een prijslijstje vult dit alles aan.
Rogge, haver, boekweit, gerst en
tarwe kostten in 1691 volgens Bor
rekes in guldens en stuivers per
veertel respectievelijk: 2-10, 1-16, 2-
10, 2-4 en 3-1. Gerst, tarwe en hop
(dit laatste voor de brouwerij)
moesten de paters zelf kopen.
De Bergse korenmarkt
Bergen op Zoom dankte in de late
Middeleeuwen zijn bloei aan zijn
beroemde jaarmarkten, de Paas-
markt en de Koudemarkt. Op die
markten werden allerhand produc
ten aangevoerd en verhandeld,
maar het voornaamste voedings
middel, het graan, valt daarbij min
der op. De Bergse korenmarkt was
kennelijk een meer regionaal ge
beuren. De dorpen in de omgeving
van de stad brachten hun granen
en andere landbouwproducten
naar de wekelijkse markt op don
derdag. Die markt was evenwel zo
maar een wankele basis voor een
veilige voedselvoorraad, want een
enkele misoogst kon rampzalig
zijn. Honger maakt de mensen op
standig en het stadsbestuur was er
steeds op uit om woelingen te ver
mijden. Daarom zocht het naar
middelen en wegen om de voed
selvoorraad op peil te houden. Uit
meerdere stukken blijkt dat het
stadsbestuur soms zelf als koper
optrad. Slootmans geeft daar meer
dere voorbeelden van. Op 29 okto
ber 1488 stuurden de vroede vade
ren hun schepen Henrick Laureyss
naar Dordrecht om aldaar een
hoeveelheid 'oosterschen coorne'
te kopen. De Nederlanden waren
destijds al te dicht bevolkt om in
de eigen levensbehoeften te kun
nen voorzien en daarom werden er
grote hoeveelheden graan uit de
Oostzeelanden ingevoerd. Amster
dam was een gerenommeerde
graanmarkt en ook Gent stond als
zodanig bekend (5). In 1491 leverde
de eigen streek blijkbaar weer eens
onvoldoende op, want Bergen op
Zoom kocht een grote partij graan
op de markt van Amsterdam (6).
Op 13 november 1520 verklaarden
Peter Wouters en Lysbeth Tabba-
erts, beiden uit Bergen op Zoom,
dat ze op de korenmarkt te Antwer
pen tweehonderd veertelen graan
hadden gekocht en zestig veertel
rogge. Ze hadden dat koren naar
Bergen op Zoom gebracht en ver
kocht aan bakkers en andere poor
ters van Bergen en aan ingezetenen
van het land van Bergen. Niets er
van hadden ze aan afnemers bui
ten Bergen of Brabant geleverd. An-
thoenis Peterss en Peter Priem,
twee bakkers die de molens van de
heer van Bergen hadden gepacht,
verklaarden onder ede dat ze de
partij in kwestie hadden gemalen
en alleen in de stad en de omge
ving hadden gesleten (7). Ook uit
dit proces spreekt een zekere vrees
van het stadsbestuur voor een
voedseltekort. Er moeten ook heel
wat keuren hebben bestaan om
hamsteren en prijsopdrijving van
voedsel te voorkomen. Poorters
mochten eerst aangeboden graan
kopen. Zij hadden het recht van
voorkoop en keuze. Het achterhou
den van aangevoerde hoeveelhe
den tijdens de voorkooptijd was
verboden (8).
In de steden hadden bepaalde arti
kelen vaak een eigen marktplaats.
We merken dat nog steeds aan
oude benamingen als Havermarkt,
Eiermarkt, Veemarkt enz. Zo kende
Bergen op Zoom eens de Huiden
markt, later de Vismarkt geheten
(en thans St. Catharinaplein) en
ook een Korenmarkt. In de 'Gids
voor Oud Bergen op Zoom' lezen
we over dit plein het volgende: 'De
Korenmarkt heeft als stadsplein
een vrij tragisch lot ondergaan.
Omstreeks 1482 kwam deze
'Nieuwe Plaetse' tot stand. De stad
wees ze aan om er tijdens de jaar
markten hout op te slaan. Nadien
16
De Waterschans nr. 1 1999
wordt de Huidemarkt van de hui
dige Vismarkt verplaatst naar het
nieuwe stadsplein. In 1501 is de
Korenmarkt er gevestigd. Diverse
malen is deze verplaatst naar de
Grote Markt om er toch weer terug
te keren en in de 19e eeuw vervan
gen te worden door de Korenbeurs'
(9).
Tot slot een overzicht van de Huij-
bergse bezoeken en leveranties aan
de Bergse korenmarkt. De gegevens
zijn ontleend aan kasboek 28 van
het Wilhelmietenarchief in het Wil-
helmietenmuseum te Huijbergen.
Dit kasboek draagt als titel: 'Ontf-
angh ende uytgeef in het Hollants
1773-1796'.
Noten
Boekbespreking
Door: drs. G.A. Huijbregts
J.JAM. Gorisse: Van idealen en mensenwerk van Zeeuwse inrichting tot West-Brabants
psychiatrisch ziekenhuis, Vrederust 1904-1997.
Vrederust 1904-1997
Het bestuur van het in onze regio
zo bekende Vrederust besloot on
geveer twee jaar geleden om de
geschiedenis van het aan zijn zor
gen toevertrouwde ziekenhuis
maar eens door een historica van
professie te doen vastleggen. Het
was geen jubileum dat de aanlei
ding vormde, maar veeleer de om
standigheid dat er nog werkers en
werksters van het eerste uur in le
ven waren die belangrijke gege
vens van vroeger konden verstrek
ken. Een andere omstandigheid
die tot een dergelijke onderne
ming noopte, was de ingrijpende
reorganisatie - de zoveelste - die
tien jaar eerder had plaatsgegre
pen en op haar beurt door een
volgende dreigde te worden ach
terhaald. Niet wachten dus tot
2004, als het honderd jaar is gele
den dat de Vereeniging tot Chris-
17
'a£*i Mi*»-
Afb.4. De Korenmarkt op een oude ansichtkaart. Op de achtergrond de kazerne, die
later de naam kreeg Oranje-Nassaukazerne. Eerder stond, daar de katholieke schuil
kerk. De kazerne is later afgebroken.
(1) J. M. Verhoef!. De oude Nederlandse
maten en gewichten. Amsterdam 1982, p.
10. (2) C.P.J. Hoeckx. Het verdriet van Huij
bergen. Geschiedenis van de Franse over
heersing van 1794 tot 1814. Huijbergen
1993. p. 268 e.v. (3) Wilhelmietenarchief te
Huijbergen. (4) J. L. van Zanden. De eco
nomische ontwikkeling van de Nederlandse
landbouw in de negentiende eeuw, 1800-
1914. Utrecht 1985, p. 39. (5) C.J.F Sloot-
mans. Paas- en Koudemarkten te Bergen op
Zoom 1365-1565. Drie delen. Tilburg 1985,
deel III, p. 1221. (6) idem. deel 1, p. 71. (7)
idem. deel III, p. 1504. (8) idem, deel I, p.
178. (9) Willem van Ham en Cees Vanwe-
senbeeck. Gids voor Oud Bergen op Zoom.
Antwerpen/Haarlem 1983 p. 364.
Jaar
aantal bezoeken
hoeveelheid rogge
hoeveelheid boekweit
in veertels
in veertels
1774
27
203
343
1775
25
150
236
1776
20
144
126
1777
10
69
252
1778
12
141
33
Afb.l. Arbeidstherapie. Patiënten ontginnen de hei
(Foto van omstreeks 1930).
