w*
De Waterschans nr. 1999
telijke Verzorging van Krankzinni
gen in Zeeland werd opgericht of
tot 2009 als Vrederust een eeuw
bestaat. De opdracht tot het
schrijven van de geschiedenis van
Vrederust ging naar mevrouw dr.
J.J.A.M. Gorisse uit Oosterhout.
Een gelukkige keuze zoals na le
zing blijkt. De schrijfster kon be
schikken over een goed bijgehou
den archief en zij kreeg blijkbaar
alle vrijheid om er een gepast ge
bruik van te maken zonder cen
suur vooraf of naderhand. Ook
heeft ze een dankbaar gebruik ge
maakt van de nog bereikbare me
dewerkers en oud-medewerkers
om via de weg van de 'oral-his-
tory' interessante en illustratieve
gegevens uit het verre en nabije
verleden op te diepen.
De in 1904 op initiatief van ds.
Donner, gereformeerd predikant
te Nieuwdorp, opgerichte Veree-
niging wilde een tehuis stichten
voor psychische patiënten uit
Zeeland. Doordat er in de hele
provincie geen geschikt terrein
bleek te vinden, vooral door ge
brek aan goed drinkwater, viel de
keuze op een gebied op de grens
van Bergen op Zoom en Halste
ren, zo dicht mogelijk bij huis en
met de trein bereikbaar, maar wel
op zandgrond en in een katho
lieke streek. Het is de tijd van de
verzuiling en zelfs het samengaan
van hervormden en gereformeer
den bleek al moeilijk genoeg.
Oprichting van Vrederust
Voor het beheer van het nieuwe
instituut werd een aparte Stich
ting als verantwoordelijk rechts
persoon in het leven geroepen. Zij
kocht twee naast elkaar gelegen
buitenplaatsen op, Buitenlust en
Klein Loo genaamd. Op het ter
rein van 110 ha stond ook een
pachthoeve met 44 ha bouw- en
weiland. Verder was er 57 ha den
nenbos. Dat alles ging naar de
Stichting over voor een bedrag
van 53.341,-. Van het bestuur van
de provincie Zeeland ontving de
Stichting een voorschot van
175.000 gulden. Daarvoor moest
zij 100 armlastige patiënten uit
Zeeland opnemen. De provincie
Zuid-Holland had ook geen eigen
inrichting en kwam met een voor
schot van 350.000 gulden over de
brug en reserveerde daarmee 200
bedden. Aangevuld met een hypo
theek van 25.000 gulden plus de
Afb.2. Verpleegster van Vrederust om
streeks 1925.
nodige leningen bij particulieren
was er voldoende kapitaal voor de
bouw van een inrichting voor
maximaal vier a vijfhonderd pa
tiënten. Architect E. Knevel ont
wierp de eerste paviljoens en hij
deed dat in overleg met de intus
sen benoemde geneesheer-direc
teur J. van der Burg. Op 9 oktober
1908 werd de eerste steen gelegd
en op 5 mei 1909 vond de plech
tige opening plaats. Twee dagen
later arriveerden de eerste patiën
ten. Naast twee observatiepavil
joens voor totaal 42 patiënten en
twee paviljoens voor elk 37 'on-
rustigen' was er een ziekenbarak,
een lijkenhuis, een keuken en een
watertoren met machinegebouw.
Een van de eerste leerlingverple
gers was Frederik Boon. Latei-
schreef hij zijn memoires en aan
die autobiografie kon Gorisse
heel wat interessante details uit de
vroegste periode ontlenen.
Voor en tijdens de oorlog 1909 -
1945
In deze jaren is Vrederust een
gesloten protestants-christelijke
Zeeuwse gemeenschap. De inrich
ting groeide uit tot 12 paviljoens.
Er verrezen 12 woningen voor
vaste medewerkers en in 1931 kon
het hoofdgebouw in gebruik wor
den genomen. Het is een schep
ping van architect B.T. Boeyinga
en gebouwd in de stijl van de Am
sterdamse School. In 1935 be
reidde de keuken maaltijden voor
1400 a 1500 personen. De boer
derij bracht meer op dan Vrede
rust zelf nodig had en leverde
overschotten aan de veiling. De
dagelijkse leiding was in handen
van een viermanschap: de genees
heer-directeur, de dominee, de
huismeester en de huismeesteres.
Aan het hoofd van een paviljoen
stonden een Vader' en een 'moe
der'. Zij waren geen verpleegkun
digen en hadden in feite geen en
kele opleiding. Dit riep op den
duur spanningen op tussen de
'ouders' en de bevoegde broeders
en zusters. In 1920 werd dit sys
teem dan ook vaarwel gezegd.
In datzelfde jaar werd de 10-urige
werkdag ingevoerd, zestig uur per
week. Wie nachtdienst draaide,
ontving een ei extra per week. De
kortere werkdagen verhoogden
wel de verpleegkosten, want er wa
ren meer krachten nodig. Bedroeg
de verpleegprijs in 1909 nog 89
cent per dag, in 1920 was die al
opgelopen tot 2,47.
Wat specifiek voor een inrichting
als Vrederust geldt, is de behan
deling van de patiënten. Gelukkig
krijgt deze kant van de historie bij
mevrouw Gorisse alle aandacht.
Het is een prettige omstandigheid
dat Vrederust in dat opzicht
nauwlettend de ontwikkelingen
op het terrein van de verpleeg
kunde van psychische patiënten
volgde en behandelwijzen die el
ders met succes waren toegepast,
invoerde. Lag in de jaren twintig
het accent voor een groot deel
nog op bedverpleging, in de jaren
dertig won het inzicht veld dat
met werken meer resultaat viel te
boeken. De arbeidstherapie vond
steeds meer toepassing. In dat ver
band kocht het bestuur 27 ha hei
aan om die te ontginnen. Er werd
ook meer aan ontspanning ge
daan, de aparte 'gestichtskleding'
verdween, boerderij, boomgaard,
moes- en groententuin, wasserij,
strijkerij, keuken, overal werden
de patiënten ingeschakeld. Deze
aanpak drukte ook nog aardig de
kosten.
18
De Waterschans nr. 1 1999
Nieuw was ook de introductie van
de electroshockmethode en van
de slaapkuur met behulp van me
dicijnen.
De oorlog maakte een voorlopig
eind aan de ontwikkelingen. De
Duitsers eisten steeds meer van
de gebouwen op voor een mari
nelazaret. Bestuur en directie had
den alle aandacht en tijd nodig
voor het vinden van passend on
derdak en het laten functioneren
van hun inrichting. Zo kregen ze
woonruimte in de twee weeshui
zen in de Blauwehandstraat, in
huize Meilust en huize Lievens-
berg. Er was heel wat vernuft en
opoffering nodig om de zaak
enigszins draaiende te houden.
Eindelijk kwam ook voor Vrede
rust de bevrijding, daags na Ber
gen op Zoom, dus op 30 oktober
AJb.3. Luchtfoto van het terrein van Vrederust vóór de verkleiningsoperatie.
1944, maar onmiddellijk namen
Canadese troepen de plaats in
van de bezetters. Het einde van de
misère was evenwel in zicht.
Ontwikkelingen in een versneld
tempo
Velen van ons kennen de ingrij
pende veranderingen van na de
oorlog uit eigen ervaring. De hele
twintigste eeuw is rijk aan uitvin
dingen, nieuwe opvattingen, ver
anderende mentaliteiten en dat
alles heeft zijn invloed op onze
ideeën, onze houding en ons ge
drag. Van welk onderdeel van
onze beschaving we de geschiede
nis in onze eeuw beschrijven,
steeds krijgen we te maken met
die groeiprocessen. Ook aan Vre
derust gingen die niet voorbij. We
denken dan niet alleen aan de
technische ontwikkelingen op het
gebied van levering van energie
en water, maar ook aan betere ap
paratuur in de geneeskunde, de
introductie van nieuwe medicij
nen en het uitproberen van an
dere methodes met een grotere
variatie wat medische specialisten
en paramedische hulptroepen be
treft. Dit alles is meer specifiek
voor een psychiatrisch ziekenhuis.
Daarnaast zijn er de veranderin
gen die iedereen raakten zoals de
democratisering, de voortschrij
dende secularisatie in gezelschap
van een toenemende belangstel
ling voor oecumene, het streven
naar gunstigere arbeidsomstan
digheden en hogere beloningen,
het worstelen met een tekort aan
bevoegde en onbevoegde krach
ten enz. Eens was Vrederust een
19
