Bergs Diep
Pesjonkele
De Waterschans nr. 1 1999
Afb.7. Beeld van rond 1600. Een Sint
Anna te Drieën: Moeder Anna, Moeder
Maria en liet Kind Jezus. Het Jezusbeeld
is zwaar beschadigd.
zerne het middelpunt van een
kleine tentoonstelling over de
huisvesting van de militairen in
dit bouwwerk. Er bestaan nog
heel wat plannen voor het vullen
van het terrein rond het museum.
Het zal wel drie jaar duren voor al
die plannen zijn gerealiseerd, een
reden te meer om een keer terug
te komen.
Enkele praktische mededelingen
Het officiële adres van het Breda's
Museum is: Parade 12-14, 4811
DZ Breda. Telefoon: (076) 52 9
9300. De ingang tot het museum
terrein bevindt zich in de Keizer
straat, naast het hotelrestaurant
De Keizer. Tegenover die ingang
is een parkeerterrein. Men kan
ook gebruik maken van het grote
parkeerterrein bij het Turfschip.
Het museum ligt achter de Chas-
séschouwburg en de Kloosterka
zerne, maar is alleen te bereiken
via de Keizerstraat. Wanneer geo
pend? Dinsdag tot en met zondag
van 10.00 tot 17.00 uur. Toegangs
prijs: Volwassenen 5,-; Kinderen
(tot 13 jaar), cjp, 65+ en groepen
van minimaal 16 personen 2,50.
Met museumjaarkaart gratis toe
gang. In het museum is een café,
genaamd De Grenadier. Een mo
derne instelling heeft vaak een
logo, een mascotte of iets derge
lijks als typisch kenmerk. Het Bre
da's Museum koos voor een var
kentje, een duivels varkentje, want
het hoorde bij een beeld van St.
Antonius met het varken. Volgens
de legende werd de kluizenaar en
abt Antonius in de woestijn door
de duivel bekoord. Die duivel be
zocht de heilige man in de ge
daante van een varken. Vandaar.
Door: Philip Soesan
Tijdens een recent bezoek aan de sy
nagoge te Bergen op Zoom kreeg ik
een exemplaar in handen van uw
tijdschrift De Waterschans (nr. 2-'98).
Naast alle andere informatie werd
mijn aandacht vooral getrokken
door het artikel 'De voonnalige
joodse synagoge in Bergen op
Zoom' door mevr. drs. Johanna Ja
cobs. Het artikel gaf een duidelijk en
historisch/religieus verantwoord
overzicht van de geschiedenis van
dit kostbare monument in onze ge
meente. Ook de meer recente ont
wikkelingen rondom de synagoge
gaven een goed beeld van de pïaats
in de Bergse samenleving vandaag.
Toch een puntje van kritiek. In zowel
de titel als in de lopende tekst
spreekt u over 'Joodse synagoge'. Ik
meen dat de toevoeging 'Joods'
overbodig is, daar het bestaan van
bijvoorbeeld katholieke of islamiti
sche synagogen mij niet bekend is.
Een synagoge is joods, per defmtie.
Opmerkelijk is het overigens dat in
artikelen in BN/De Stem over dit
Godshuis, ook regelmatig wordt ge
sproken over Joodse synagoge.
Hoewel de synagoge niet (meer)
wordt gebaiikt als zodanig, kan er bij
het woord 'voormalig' wel een vraag
teken worden geplaatst. Met toe
stemming van het Nederlandse Op-
perrabinaat, enkele minieme maat
regelen èn de aanwezigheid van ten
minste 10 joodse mannen vanaf 13
jaar is het mogelijk de sjoel weer te
gebruiken voor religieuze diensten.
Ik hoop dat u e.e.a. niet als negatief
zult ervaren, maar als een bruikbare
aanvulling op uw artikel. Alle lof
voor uw initiatief en de publicatie in
uw tijdschrift. Wellicht helpt dit wat
meer inzicht en acceptatie te gene
reren voor de - vaak - trieste histo
riek van het jodendom in Neder
land.
De synagoge in Bergen op Zoom
(Foto: GAB).
26
De Waterschans nr. 1 1999
Door: dr. H. Heestermans
In deze kapel van de zusters Kloosterstraat/van Hasseltstraat zal er ook veel aandacht aan pesjonkele besteed zijn (Foto: GAB).
Het roomse geloof getuigt van
groot optimisme. Je hebt gezon
digd, je hebt berouw daarover, je
gaat biechten, en weg zijn de vlek
jes op je ziel. Als je tijdens je leven
al niet al je zonden hebt uitgewist,
dan bestaat er nog een redmiddel.
Stel, je hebt niet al te zwaar gezon
digd en je komt niet in de hel. Ook
niet in de hemel dus, want daar
voor was je leven niet smetteloos
genoeg. Je werd tijdelijk onderge
bracht in het vagevuur, 'de plaats
van lijden... waar de zielen die in
Gods liefde zijn gestorven door tij
delijk lijden voor de nog aankle
vende schulden en straffen vol
doen' (Woordenboek der Neder
landse Taal XVIII, 289). Je kon
door de achterblijvers op aarde uit
dit 'reinigende vuur' verlost wor
den.
Dat ging als volgt.
Op Allerzielen (2 november), feest
dag gevierd ter nagedachtenis van
alle overledenen, ging je als katho
liek naar de kerk. Je bad 3 onzeva
ders en 3 weesgegroetjes en je be
vrijdde daarmee een zieltje uit het
vagevuur. Die 6 gebedjes namen
maar korte tijd in beslag, dus je be
sloot om nog meer zielen uit hun
benarde positie te redden door een
herhaling van de gebeden. Maar...
daarvoor moest je eerst uit de kerk
gaan, bij voorkeur een rondje rond
de kerk lopen en pas dan mocht je
weer gaan bidden en gaan verlos
sen.
Dit bidden en uit de kerk gaan
werd pesjonkele genoemd. Hele ge
neraties katholieken hebben zich
hier met overgave aan gewijd. Het
woord pesjonkele is afgeleid van de
portiuncula-aflaat. Portiuncula, let
terlijk 'klein deel' (denk aan portie)
is de naam van een kapel bij de ba
siliek Santa Maria degli Angeli in
Assisi. In dit gebouwtje verbleef de
heilige Franciscus vaak om er te
bidden. Volgens een omstreden
overlevering zou Franciscus zelf
aan Paus Honorarius een aflaat ge
vraagd hebben voor de vrome be
zoekers van het kapelletje. In ieder
geval kon daar, zeker sedert de
14de eeuw, eenmaal per jaar (op 2
augustus, de inwijdingsmaand) een
volle aflaat verdiend worden, de zo
genaamde Pontiuncula-aflaat. Wij
hebben de datum verplaatst naar
Allerzielen en het portiunculen ver
basterd tot pesjonkele.
De traditie is, zoals zovele kerke
lijke gebruiken, niet meer in zwang.
27
l tÉÉftr"Tuïtii ïiTBHiiWaï* i TüT*)
liHp. r T v j
