De Waterschans nr. 1 1999
Ajb.2. Strooien huisjes. In zulke onderkomens woonden de arbeiders die de Völcker-
polder bedijkten. Bij de indijking van de Bathpolders rond 1855 stonden er volgens
C. van der Bilt 300 van die hutten. Daar huisden bijna 800 werklieden. Er stonden
ook tientallen jeneverketen.
schap vertelt Jansen heel wat bij
zonderheden. De oorlog en de wa
tersnoodramp spaarden ook deze
nederzetting niet. Het gezin Nijsse
verloor op die rampzalige eerste fe
bruari 1953 vijf kinderen in één
klap. De auteur schetst de ontwik
kelingen in de polders tot op de
dag van vandaag. Pachters zijn in
middels eigenaars geworden, paar
den maakten plaats voor trekkers
en de resterende woningen van
Achttienhuizen veranderen steeds
meer in vakantiewoningen. Aanbe
volen!
AJb.3. H.G.J. Völcker van Soelen (1840-
1908). Hij liet de naar hem genoemde pol
der bedijken en Achttienhuizen bouwen
Tijding Winter 1998-1999
(1998 nr 3 en 1999 nr 1)
Ook dit dubbelnummer van de
Zuidwesthoek bevelen we onze le
zers graag aan. Twee 'instituten' van
Ossendrecht krijgen extra aan
dacht, namelijk de harmonie 'De
Hoop' en de protestantse kerk. A.
van Velthoven tekent voor het arti
kel Ossendrechtse harmonie 'De
Hoop' 125 jaar. Van toeten noch bla
zen naar kwaliteit en klasseterwijl
P.J. van den Bussche onder de titel
Reformatie te Ossendrecht het twee
honderd jaar bestaan van de prote
stantse kerk herdenkt. Eerst de har
monie. Ze werd opgericht in 1874
en had meteen grote ambities. Vol
gens artikel 1 van haar Reglement
van 1874 stelde 'De Hoop' zich ten
doel 'de beoefening van de mu
ziekkunst en de bevordering der
beschaving en der goede zeden'.
Natuurlijk wilde de vereniging zelf
het goede voorbeeld geven zoals
blijkt uit artikel 53. Dat verbood de
leden op hun bijeenkomsten te
vloeken, onzedige taal te spreken,
zich aan dronkenschap over te ge
ven of beledigende kwestiën te ver
wekken, dit alles op een boete van
50 cent voor elke overtreding. Gelet
op de schaarste in de harmoniekas
zijn de regels goed in acht geno
men, terwijl de gelegenheden tot
overtreding talrijk waren. Op een
gegeven moment telde de kom van
het dorp 27 café's en 'De Hoop'
wilde die allemaal te vriend hou
den. Toch zag de vereniging kans
het musiceren op een steeds hoger
niveau te brengen, wat onder meer
blijkt uit concoursen en uit de suc
cesvolle festivals in jubileumjaren.
Uit de harmonie ontstond een Bei
erse kapel, tevens carnavalsband
'd'Ossekoppe' en een toneelgroep.
De Reformatie in de Zuidwesthoek
Prof Ir. J. Schoonhoven uit Woens-
drecht schreef bij gelegenheid van
het tweehonderdjarig bestaan
van het protestantse kerkgebouw in
Ossendrecht een jubileumboek. In
het vorige nummer van De Water
schans (nr. 4, jaargang 1998) schon
ken we reeds aandacht aan dit
werk. Van den Bussche belicht op
zijn beurt de geschiedenis van de
Hervorming in de Zuidwesthoek.
Evenals Schoonhoven gaat hij te
rug tot het begin van de Reforma
tie, of eigenlijk nog iets verder,
want zijn vroegste jaartal is 1423,
het jaar waarin Laurens Jansz. Cos-
ter de boekdrukkunst zou hebben
uitgevonden. Jammer voor ons,
maar naar thans algemeen wordt
aangenomen komt die eer veel
meer toe aan Johannes Gutenberg
uit Mainz. Zelfs de Nieuwe Alge
mene Geschiedenis der Nederlan
den noemt Coster niet meer. De
kunst om met losse letters boeken
te drukken en die letters telkens
voor weer andere boeken te kun
nen gebruiken heeft enorm bijge
dragen tot de verbreiding en het le
zen van de bijbel en van de ideeën
van Luther, Calvijn en andere re
formatoren. Dit temeer doordat de
bijbel in de volkstaal werd vertaald
en uitgegeven. Van den Bussche zet
uiteen hoe de Reformatie haar best
deed om ook in de Zuidwesthoek
de bevolking voor de gerefor
meerde godsdienst te winnen. De
rol in deze van de Engelse Natie en
van de Antwerpse boekdrukkers
komt aan bod en niet te vergeten
natuurlijk de grote invloed van de
politiek.
Zowel katholieken als protestanten
kennen hun martelaars in deze tij
den, zoals Simon de Kramer van
Bergen op Zoom. Omdat hij wei
gerde tijdens de processie voor de
geconsacreerde hostie in de
monstrans te knielen, werd hij ter
dood veroordeeld. Volgens de au
teur is hij onthoofd, maar volgens
de prent bij het artikel werd hij ver
brand. Markiezin Maria de Lannoy
wist Bergen op Zoom in 1566 te
behoeden voor de beeldenstorm,
maar het bleek slechts uitstel. Op 8
november 1588 plunderden solda
ten van het garnizoen de kerken en
De Waterschans nr. 1 1999
Ajb.4. Simon de Kramer weigert te knielen voor de Heilige Hostie. Volgens deze prent
is hij daarom in 1553 tot de brandstapel veroordeeld.
kloosters van de stad.
Van den Bussche herinnert ook
aan de trieste jaren 1583-1593,
toen door het oorlogsgeweld de
Zuidwesthoek nagenoeg geheel
ontvolkt was. In 1599 werden weer
96 personen ingeschreven als
nieuwe bewoners van het dorp (Zie
ook: R. van den Bergh in Tijding
1991-1). Onder hen bevond zich
Maarten de Coster die vanwege
zijn geloof Antwerpen had moeten
verlaten. Hij zou verwant kunnen
zijn aan Abraham Costerus (1575-
1620), de eerste predikant van Os-
Ajb.5. R.K. kerk na teruggave. In 1819
herbouwd. In 1896 afgebroken.
sendrecht en Woensdrecht. Van
den Bussche schildert hem af als
energiek en strijdbaar, geleerd en
geliefd. Thans wordt hij minder ge
waardeerd, met name vanwege zijn
anti-joodse publicaties. Veel succes
hadden de predikanten niet in de
Zuidwesthoek. De bevolking bleef
katholiek en de dominees vonden
hun volgelingen vooral onder de
van elders naar deze streken gezon
den ambtenaren. Met de komst van
de Fransen verwierven de katholie
ken een grotere vrijheid en kregen
ze op plaatsen waar ze sterk in de
meerderheid waren hun kerkge
bouw na anderhalve eeuw of langer
terug. Ook in Ossendrecht. Dit alles
kwam reeds aan de orde in de be
spreking van het boek van J.
Schoonhoven. Ook in dit artikel
wordt de Staatsregeling van 1798
ten onrechte in verband gebracht
met Lodewijk Napoleon. Overigens
draagt dit artikel evenzeer ertoe bij
dat Tijding als kroniek van de Zuid
westhoek met ere vermeld mag
worden en alleszins het verleden
van deze streek meer toegankelijk
maakt.
Heemkundekring Land van Gastel.
Jaarboek 1998
Ook in dit jaarboek enkele kronie
ken, namelijk van de jaren 1898 en
1948. In Uit 'Herinneringen' van
Broeder Tlteophile Nijman 8 deze
keer de periode 26 april 1945 tot
en met 1 januari 1947. Er ontging
de actieve Broeder Theophile niet
veel in Oud Gastel. Zijn medebroe
der Servaas (J.W. Wagenrakers)
hield een dagboek bij tijdens zijn
verblijf als hospitaalsoldaat in wat
toen nog heette Oost-Indië. Ook
van die notities verschijnt elk jaar
een gedeelte in het Gastelse jaar
boek onder de titel Uit het dagboek
van een oud Indië-ganger. Deze
keer deel 5 en dat bestrijkt de tijd
van 10 maart 1949 tot en met 7 mei
1949. Wordt eveneens vervolgd.
P.EA Akkermans komt met aanvul
lingen op de in het Jaarboek 1997
beschreven geschiedenis van Po-
lyrnnia, een Gastelse zangvereni
ging. Van meerdere zijden kwamen
nieuwe gegevens binnen, ruim vol
doende voor een vervolgartikel.
Piet Luisterburg vervolgt zijn jeugd
herinneringen in Piet uit de Gorkus.
Het leven van een Brabantse jongen,
Deel 2. Hij zat op de Sint-Joannes-
school. In de vierde klas trof hij het
bijzonder slecht met zijn onderwij
zer, maar in de vijfde ging het uit
stekend. Door een triest ongeval
verloor Piet in 1928 zijn vader.
Daardoor viel het verweesde gezin
uiteen en kwam Piet terecht in het
jongensweeshuis te Huijbergen.
Wilhelmus van Dam, alias pater of
monnik Malachias o. eist. werd ge
boren in 1914 te Ter Aar in Zuid-
Holland. Van 1945 tot 1964 was hij
kapelaan te Oud Gastel en daarna
pastoor in dezelfde plaats tot zijn
afscheid in 1978. Twee confraters
gedenken hem. 't Meest uitvoerig
doet dat Pater Petrus (Adrie) Tim
mermans in zijn Monnik Pater Mal
achias Kapelaan en Pastoor Wilhel
mus van Dam 1914-1997. Deze au
teur was zelf kapelaan in Oud Gas
tel van 1965 tot 1970. Pater Placi-
dus Landsbergen doet het beknop
ter in zijn In Memoriam Pastoor
Malachias Wilhelmus van Dam.
E van Merriënboer: Hoe de Hand
boogschutterij 'Eendracht Maakt
Macht' een Gastelse medeburger uit
de nood hielp. Het is algemeen be
kend dat gilden ook een sociale
functie hadden. De Gastelse hand
boogschutterij ging echter heel ver
toen ze op de algemene ledenver
gadering van 15 juni 1883 op voor
stel van voorzitter G.EJ. Mastboom
besloot om voor de arme, ongeluk
kige koperslager J. de Meulder een
huis te bouwen. Voor 177,62 gulden
-BBSS
