Het Cort Heyligersmuseum te Bergen op Zoom
De Waterschans nr. 4 1999
blijkt uit de volgende cijfers: in
1640 was 35% van het aantal inwo
ners van Amsterdam uit Vlaande
ren afkomstig; in Haarlem, Middel
burg en Leiden was dat zelfs 60%
of meer.
Er zijn dus twee mogelijke wegen
waarlangs de Franse woorden in
het Bergs zijn doorgedrongen. Of
tewel zijn ze rechtstreeks aan het
Frans ontleend en vervolgens in
het Nederlands en dus ook in het
Bergs opgenomen. Oftewel zijn ze
via het Vlaams doorgesluisd, al dan
niet meegebracht door vluchtelin
gen na de val van Antwerpen
en...door vluchtelingen in en na de
Eerste Wereldoorlog (zie G. Daal-
mans 'Een Belgisch dorp in een Bra
bantse stad', 1999).
Welke woorden via de eerste weg
en welke via de tweede in ons dia
lect zijn terechtgekomen is vaak
moeilijk uit te maken. We mogen
aannemen dat woorden ons via het
Vlaams hebben bereikt als ze in het
Frans iets anders betekenen dan bij
ons en als die Bergse betekenis wel
met de Vlaamse overeenkomt. Zo
betekent het Bergs alteratie 'schrik,
ontsteltenis'. Het Frans kent alleen
de betekenis 'verandering ten
nadele', maar het Antwerpse altera
tie betekent net als bij ons 'ontstel
tenis' ('ik vroeg om n' glas bier om
m'n alteratie af te drinken').
Ik ben op dit moment met een on
derzoekje bezig: met behulp van
Vlaamse dialectwoordenboeken en
de grote Franse woordenboeken
zoals de Robert en de Trésor de la
langue Francaise probeer ik de
bron van onze Franse woorden te
bepalen.
Hieronder de lijst met de 98 woor
den in kwestie.
Affesereopschieten, agosiehan
delswaar, akkedansin kadans, ak-
kederen, harmoniëren, allee, kom
op, alteratieschrik, ammezuur
hoeveelheid lucht om op een
trompet e.d. te blazen, aprilschuin
tegen een dijk oplopende weg, aps-
nurker, vervelende klier, astrant,
brutaal, astranterik, brutale vlerk,
batraaf, havenarbeider, begarrele
aardig versieren, begarrierotzooi,
bezjoer, afscheidsgroet, boesjenere,
ravotten, bommerrijn, goede vriend,
brat, stof van zijde en wol, buut,
plaats waar je kon aftikken, dobbe-
lewietjes, twee dotjes gesmolten sui
ker in de vorm van een acht,
èèrke, deuntje, fasie, gezicht, ferket,
vork, foepejejebokspringen, fokke-
dere, harmoniëren, foole, knuffelen,
friemel, sjiek: schijn, gekiffereerd,
hersteld, getleren beenkap, impes-
sant, ondertussen, impetant, verve
lend, impetanterik, vervelende klier,
kabberdoes, kroeg van laag allooi,
karetje, tweewielig wagentje, kastrol,
braadpan, kedee, manwijf, kapotje,
hoedje, kerdoes, rotzooi, kerdons, in
de verbinding door de kerdons
motteeen pak slaag krijgen, keutep-
rie, kussentje in de taillje van een
rok, damesonderbroek zonder
kruis, kezeem, loon dat elke 15 da
gen uitbetaald werd, klemot, slordig
vrouwmens; afgestorven deel van
een boomstronk, klerrig, woedend,
klotje, alpinopetje, koeienere, treite
ren, koelee, aanhechtingspunt bij
het gieten van ijzer, koets, bed, ko-
kien, stroopstok, kollebas, hengsel
mand, konterfoorstukje leer dat
dient tot versterking van de schoen-
hiel, kroet, doorgedraaide groente
en fruit, kroot, rode biet, kul, jon
gen; liefkozende aanspreekvorm,
menne, de oogst binnenbrengen,
merijn, maar niets, merode, in de
verbinding op merode gaan, uit
gaan, murpel, knikker, passiepant, in
de verbinding met mekaar passie
pant staan, elkaar helpen, peer, in
de verbinding z'nne peer zien, veel
ellende meemaken,penantje, sierta-
feltje, pereere, passen, uitkomen,
perkje, vlot praten, perrementere,
dwingend-vragend klagen, petijn,
bepaald soort gietvorm, piekelee, in
de verbinding de piekelee uitgaan,
er vandoor gaan, piek en pook, in
zie, piesteleke, langwerpig hard
broodje,pietelèèr, kort mannenjasje
met korte slippen, pietestalleke
voetstuk waarop iets geplaatst kan
worden, ponteneur, erezaak, eer,
eergevoel, pook, buik, prakkesere,
denken; zich zorgen maken, rabat,
sponning, reep, geplooid katoen,
rappelement, standje, berisping, rat-
jepeupeuschorem, sakkere, vloe
ken, schoelie, schorem, sebiet, me
teen, seletsalon, selu, afscheids
groet, sermijn, vergiet, sesseerd, be
schaafd, bescheiden, sipperatie,
vormdeling, sjampetter, veldwach
ter, sjenoffel, sering, sjetwol, sjoe,
stuiver, soos, kwestie, zaak, spurrie,
plant die op slechte grond wordt
gezaaid en als veevoer wordt ge
bruikt, stoefe, opscheppen, strant,
brutaal, swies, ordebewaarder in de
kerk, traktementloon, zakgeld, ver-
koevereerd, vereerd, aangenaam ver
rast, in zijn nopjes, vertrampereerd,
bouwvallig, vloereveloer, fluweel.
De Waterschans nr. 4 1999
drs. GA Huijbregts
Afb.l. De officiële oorkonde die in 1939 werd uitgereikt door de toenmalige Mi
nister van Defensie, ter gelegenheid van de naamgeving van de Cort Heyligers-
kazeme. Dit document overleefde wonderwel de Duitse bezetting in de Tweede
Wereldoorlog.
Een museum in een kazerne
Deze keer blijven we dichtbij huis.
Behalve het Markiezenhof en de
Gevangenpoort bezit Bergen op
Zoom nog een derde museum. Het
wordt tijd om ook daar eens aan
dacht aan te schenken, ondanks het
feit dat dit museum niet zo gemak
kelijk toegankelijk is. Het heeft geen
openingstijden en kan alleen op af
spraak bezocht worden. Eerst eens
nader kennismaken.
Bergen op Zoom heeft een rijke his
torie als vestingstad en als garni
zoensplaats. Sla er maar het in 1996
verschenen boekje Bergen op Zoom
als militaire stad op na. Het is een
uitgave van de Sectie Militaire Ge
schiedenis Koninklijke Landmacht,
brochurereeks nummer 16, geschre
ven door RJA van Gils, W. Ninkert
en H. Roozenbeek en destijds door
onze Geschiedkundige Kring gratis
onder haar leden verspreid. Het mo
ment waarop de laatste kazerne in
Bergen op Zoom haar poorten gaat
sluiten, nadert snel. Wat blijft, zijn de
herinneringen, al of niet onder
steund door schriftelijke getuigenis
sen en tastbare objecten. Met de ge
schiedenis van de Bergse vestingstad
konden we tot voor kort kennisma
ken in het Markiezenhof. In de ves
tingzaal vonden we behalve de ma
quette van Bergen op Zoom in de
achttiende eeuw, een echte trekpleis
ter, talrijke andere voorwerpen en af
beeldingen die het vestingverleden
van de stad levendig hielden. Wan
neer deze zaal weer voor het publiek
wordt opengesteld, is nog niet dui
delijk.
Het museum 'Cort Heyligers' wil, als
aanvulling op dat vestingverleden
van de stad, de periode van 1814 tot
2000 bestrijken en zo het militaire
verleden afronden. Daar wordt sinds
1976 aan gewerkt door de Stichting
'Cort Heyligers'. Het is een zelfstan
dige stichting, los van welke militaire
organisatie dan ook. Wel geniet ze
de gastvrijheid van de laatste nog in
gebruik zijnde Bergse kazerne, naar
welke de stichting ook genoemd is.
Maar waarheen als straks (2001?) dit
gebouw wordt gesloopt? Met dat
probleem worstelt de Stichting 'Cort
Heyligers' al sinds het moment dat
de Nederlandse krijgsmacht en dus
ook het Bergse garnizoen zou gaan
131
FAUSTO NUMINE
BERGA VICTRIX
