De Waterschans nr. 4 1999 Aft).2. Links een vooroorlogse adju dant-onderofficier van het 7de Regi ment Veldartillerie en rechts een eer ste luitenant van het 3de Regiment Infanterie. Op de achtergrond een schilderij van de beroepsmilitair en alhier welbekende amateurschilder Imandt. inkrimpen, m.a.w. sinds het begin van de jaren negentig. Nu staat een groot deel van de verzameling fraai uitgestald in enkele zalen van de Cort Heyligerskazeme en is het ove rige, dat vroeger op diverse andere plaatsen in de kazerne prijkte, zorg vuldig opgeborgen in een depot ruimte. Wie kennis wil maken met een uit gebreid legermuseum kan natuurlijk terecht in Delft. Echt de moeite waard. Daarnaast zijn er in ons land nog 31 soortgelijke, kleinere institu ten, die allen de geschiedenis weer geven van een bepaald legeronder deel. Ze staan allemaal onder toe zicht van de Traditiecommissie Krijgsmacht. Het typische van de Bergse traditieverzameling is het Bergse gamizoenskarakterkarakter ervan. 'Qua idee en opzet is ze juist om die redenen als een nationaal unicum te beschouwen', durft Wim van Riemsdijk te stellen. Onder zijn leiding mochten we kennis maken met de vooral in de jaren 1991 - '93 opnieuw opgezette verzameling. De luitenant-kolonel (bd) Van Riemsdijk was in de jaren '85 tot en met '90 commandant van de ka zerne en in die kwaliteit tevens voor zitter van de Stichting. Na zijn dienstverlating nam hij het adviseur schap van de Stichting op zijn schouders. Maar ere wie ere toe komt, het was luitenant-kolonel Frits Houtkamp die in 1976 begon met het verzamelen van de collectie. Sa men met majoor (bd) CA Bar- mentlo, de huidige secretaris van de stichting, maakte hij een eerste opzet voor de uitstalling van de objecten. Het wordt tijd dat we eens gaan kij ken, wat er in de loop der jaren bij een is gebracht. Een wandeling door het museum Van Riemsdijk brengt ons eerst naar de depotzolder. Daar ligt opgeslagen wat niet meteen een vaste plaats kreeg in de eigenlijke tentoonstel- lingsmimte. We treffen er ook een begin van een bibliotheek aan: een aantal boeken, een verzameling knipsels, foto's, kopieën van artike len met name over Brabant en de omgeving van Bergen op Zoom. 'Het geheel kan bogen op een behoor lijke mate van volledigheid', stelt de gids. Alles nog heel bescheiden ui teraard. Tenslotte beschikt de Stich ting nog over een fototheek, waaivan ook anderen regelmatig gebruik ma ken. Er hangt verder de originele oorkonde die in 1939 door de toen malige minister van Defensie werd uitgereikt ter gelegenheid van de naamgeving van de kazerne. Daarin wordt herinnerd aan het bekendste wapenfeit van Cort Heyligers, name lijk het doorwaden van het Kreekrak tijdens zwaar onweer om de vesting Bath te heroveren op de Engelsen (1809). Die bleken evenwel reeds vertrokken te zijn. Verder zien we een twaalftal trommels en vier sig naal trom p e tten die het 3de, respec tievelijk 14de Regiment Infanterie hebben gekregen van de burgerij van de stad ter gelegenheid van hun 125- jarig bestaan. Vervolgens begeven we ons naar het eigenlijke museum, dat thans is gehuisvest in twee zolderlo kalen. Het eerste waarop ons oog valt is het verhaal van de vrijwilligers van het korps Jagers Van Heemskerk en de wederwaardigheden ervan in het jaar 1813 in Geertmidenberg. Dit korps vormde namelijk het stamon- derdeel van het latere Derde (Bergse) Regiment Infanterie. Voorts een instructieplaat uit de 2de helft van de 19de eeuw over hoe het Jan de Luiaard verging, die tijdens zijn wachtdienst in slaap was gevallen, afbeeldingen van diverse uniformen, herinneringen aan o.m. de Belgische vluchtelingen van 1914, de mobilisa tietijd van 1914-1918, de zoetelaarster Anneke van Gin (Zij werd in 1937 gedecoreerd op de Grote Markt en na haar overlijden in 1938 door sol daten ten grave gedragen) en natuur lijk aan de diverse Bergse kazernes: de Wilhelmina, de Oranje-Nassau op het Korenbeursplein, het Klein en het Groot Arsenaal, het Markie zenhof (tot 1957 kazerne), het Gou vernementsgebouw (lange tijd mili tair hospitaal en kazerne), de Blok stallen, het 3de Regiment Infanterie, het 7de Regiment Veldartillerie enz. Er is aandacht voor de Tweede We reldoorlog, bijvoorbeeld voor de bij drage aan de verdediging van Ne derland door nonuaal in Bergen op Zoom gelegerde militairen, de bezet ting van de Bergse kazernes door Duitse soldaten en tenslotte de ge vechtshandelingen van onze Cana dese bevrijders. Korte tijd heette de kazerne in die dagen 'Prinses Irene- kazeme'. Tijdens de Indiëperiode 1945-1949 werden in Bergen op Zoom zes Indië-bataljons door het 3de Regiment Infanterie opgeleid. We zien er ook twee fraaie schilde rijen van de Bergse kunstschilder Imandt zoals het toepasselijke 'Artil lerie in stelling'. Eens sierden deze werken de Wilhelmiakazeme. Ver meldenswaard is verder het aanden ken aan de oprichting alhier van de pantserschool, de voorloper van de Affi.3. Linies een wachtmeester van het 7de Regiment Veldartillerie omst reeks de eeuwwisseling. Rechts het uniform van de laatste commandant van de Bergse Schutterij. Dit laatstge noemde lokaal georganiseerde mili taire onderdeel werd opgeheven na dat in 1898 de algemene dienstplicht werd ingevoerd. 132 De Waterschans nr. 4 1999 moderne Nederlandse cavalerie, die de paarden veiving door tanks en ge pantserde voertuigen. Elk voorwerp en elke afbeelding, hoe doods ook brengt onze gids weer tot leven. Met name de wat ou dere Bergenaren die van jongsaf ver trouwd zijn met het verleden van hun stad in deze eeuw, zullen veel terugkennen. Toch zullen ook zij heel wat nieuws horen. Op hun beurt kunnen zij de rondleider wel licht aanvullen. Maar ook voor de jongeren en voor hen die elders hun wortels hebben, is er veel interes sants te zien en te horen. Natuurlijk is deze bespreking zeer onvolledig. Het is slechts een vluchtige en ma gere schets van de reeds rijke, geva rieerde en boeiende collectie. Ten aanzien van audiovisuele middelen zijn er wensen te over, maar daar voor schieten echter de financiële middelen tekort. Het grootste pro bleem blijft de huisvesting. Waar heen met dit museum over pakweg twee jaar? Dit mag niet verloren gaan voor Bergen op Zoom. Vesting museum en Gamizoensmuseum sa men in een gebouw op het gerestau reerde Kijk in de Pot? Ik droom maar wat. Het Memorandum van een Voorlopige Stuurgroep Met het oog op de realisering van haar toekomstplannen heeft de Stichting 'Cort Heyligers' een Voor lopige Stuurgroep opgericht, be staande uit de volgende leden van de Stichting: CA Bannentlo, drs. N.H.M. Grosfeld, AJ. van Kaam, W.P. van Riemsdijk en C.D. Vanwesen- beeck Aan dit vijftal zijn toegevoegd de heren drs. RC. Bastiaanse als di recteur van het Gemeentemuseum 'Het Markiezenhof, EH.W. van Putte als Vriend van de Stichting en drs. J.ECh. Zwagemakers als voorzitter van onze Geschiedkundige Kring. Zij stellen zich volgens het door hen aan Burgemeester en Wethouders en aan de Raadsleden van de gemeente verzonden Memorandum ten doel, 'om het idee 'Bergs Vesting- en Gar nizoensmuseum' in ieder geval le vend te houden en daartoe 'ingan gen' te zoeken, te beginnen bij de Bergse gemeenschap'. Verder lezen we in hetzelfde document: 'Reeds vanaf de jaren 1987-'88 heeft het Stichtingsbestuur getracht om voor de verzameling huisvesting te vinden in de stad, onder meer omdat de ka- zemehekken vaak een te grote be- Affi.4. Voorzijde van de herinne ringspenning, uitgereikt aan alle uit Bergen op Zoom afkom stige militairen, die hun diensttijd in het vroegere Nederlands-lndië had den vervuld in de pe riode 1946-'50. lemmering bleken voor burger-bezoekers. Plaatsing naast de Ves tingzaal in het Gemeen temuseum 'Het Markie zenhof leek voor de hand te liggen. Dat bleek echter min der eenvoudig te realiseren; in middels streden vele onderwerpen om een plaats in dit museum, waar bij het militaire verleden van de stad tenslotte het onderspit moest delven. Toen in 1996, bij de opheffing van de militaire eenheid 'Rijschool Ber gen op Zoom' ook de afstoting van de kazerne door het Ministerie van Defensie wel erg nabij leek liep van zelfsprekend ook de huisvesting van de opnieuw opgezette verzameling groot gevaar. Voor de Stichting betekende dit de navolgende simpele vraag: Stichting en verzameling maar opheffen of de verzameling opnieuw opbouwen in de stad? Maar waar, door wie en met wiens geld? Gelukkig vond de Stich ting medestanders voor het behoud van de collectie voor de stad en wel in de vonn van de Geschiedkundige Kring, het Schuttersgilde van Bergen op Zoom en Borgvliet alsmede de Bergse archeologievereniging 'In den Schenninckel'. Gezamenlijk werd in 1996 aan Bur gemeester en Wethouders het voor stel gedaan om het Klein Asenaal te bestemmen tot stads-cultuurhisto- risch centnim met daarin onder meer een nieuw op te zetten Vesting en Gamizoensmuseum.' Tot zover het citaat. Het verzoek leverde niets op. Een onderhoud met de toenmalige wet houder Bolsius deed de hoop enigs zins herleven, maar inmiddels is er een nieuwe wethouder. De komst van de Commandotroepen bete kende uitstel van de eindbeslissing, wellicht tot maart 2001. Maar dan? Zullen na dat tijdstip andere militai ren hun intrek nemen in de Cort Heyligers? De Stuurgroep doet uiteraard al het mogelijke om een passend onderko men te vin den alvorens uit huisplaatsing geschiedt. Nu het Klein Arsenaal niet langer in aan merking komt, wordt gestreefd naar het achterste gedeelte van Blokstal III, de vroegere militaire lokatie 'Kleine Manege'. De Voorlopige Stuurgroep wacht op de reactie van het gemeentebestuur. De inrichting van de 'Kleine Ma nege' tot museum gaat uiteraard geld kosten. De inrichting van de collectie valt vanzelfsprekend onder de verantwoording van de Voorlo pige Stuurgroep dan wel van een nieuw op te richten stichting. Die in richting alleen al wordt thans be groot op minimaal twee ton. Voor wat onze Geschiedkundige kring betreft, streeft de Stuurgroep naar het instellen van een studie- en werkgroep militaire geschiedenis, waarbij de Waterschans een moge lijkheid vonnt tot het publiceren van artikelen op het gebied van de Bergse vesting- en gamizoensge- schiedenis. De rondgang heeft ons duidelijk ge maakt, hoe waardevol het behoud van de collectie voor de gemeente Bergen op Zoom is. Die mag in geen geval verloren gaan. Wilt U Uzelf daarvan overtuigen, maak dan een afspraak met de adviseur van de Stichting 'Cort Heyligers' WP. van Riemsdijk Zwartewaal 43, 4617 NS Bergen op Zoom. Tel. (0164) 24.88.73, of met de heer CA Bar- mentlo, Leon van Heilstraat 40, 4827 AM Breda. Tel. (076) 58.70.842. Met dank aan de heer W.P. van Riemsdijk voor zijn infonnatie, zijn correcties in de concepttekst en zijn illustraties met onderschriften. 133

Periodieken

De Waterschans | 1999 | | pagina 12