De Waterschans nr. 4 1999
Aft).2. Links een vooroorlogse adju
dant-onderofficier van het 7de Regi
ment Veldartillerie en rechts een eer
ste luitenant van het 3de Regiment
Infanterie. Op de achtergrond een
schilderij van de beroepsmilitair en
alhier welbekende amateurschilder
Imandt.
inkrimpen, m.a.w. sinds het begin
van de jaren negentig. Nu staat een
groot deel van de verzameling fraai
uitgestald in enkele zalen van de
Cort Heyligerskazeme en is het ove
rige, dat vroeger op diverse andere
plaatsen in de kazerne prijkte, zorg
vuldig opgeborgen in een depot
ruimte.
Wie kennis wil maken met een uit
gebreid legermuseum kan natuurlijk
terecht in Delft. Echt de moeite
waard. Daarnaast zijn er in ons land
nog 31 soortgelijke, kleinere institu
ten, die allen de geschiedenis weer
geven van een bepaald legeronder
deel. Ze staan allemaal onder toe
zicht van de Traditiecommissie
Krijgsmacht. Het typische van de
Bergse traditieverzameling is het
Bergse gamizoenskarakterkarakter
ervan. 'Qua idee en opzet is ze juist
om die redenen als een nationaal
unicum te beschouwen', durft Wim
van Riemsdijk te stellen. Onder zijn
leiding mochten we kennis maken
met de vooral in de jaren 1991 - '93
opnieuw opgezette verzameling.
De luitenant-kolonel (bd) Van
Riemsdijk was in de jaren '85 tot en
met '90 commandant van de ka
zerne en in die kwaliteit tevens voor
zitter van de Stichting. Na zijn
dienstverlating nam hij het adviseur
schap van de Stichting op zijn
schouders. Maar ere wie ere toe
komt, het was luitenant-kolonel Frits
Houtkamp die in 1976 begon met
het verzamelen van de collectie. Sa
men met majoor (bd) CA Bar-
mentlo, de huidige secretaris van de
stichting, maakte hij een eerste opzet
voor de uitstalling van de objecten.
Het wordt tijd dat we eens gaan kij
ken, wat er in de loop der jaren bij
een is gebracht.
Een wandeling door het museum
Van Riemsdijk brengt ons eerst naar
de depotzolder. Daar ligt opgeslagen
wat niet meteen een vaste plaats
kreeg in de eigenlijke tentoonstel-
lingsmimte. We treffen er ook een
begin van een bibliotheek aan: een
aantal boeken, een verzameling
knipsels, foto's, kopieën van artike
len met name over Brabant en de
omgeving van Bergen op Zoom. 'Het
geheel kan bogen op een behoor
lijke mate van volledigheid', stelt de
gids. Alles nog heel bescheiden ui
teraard. Tenslotte beschikt de Stich
ting nog over een fototheek, waaivan
ook anderen regelmatig gebruik ma
ken. Er hangt verder de originele
oorkonde die in 1939 door de toen
malige minister van Defensie werd
uitgereikt ter gelegenheid van de
naamgeving van de kazerne. Daarin
wordt herinnerd aan het bekendste
wapenfeit van Cort Heyligers, name
lijk het doorwaden van het Kreekrak
tijdens zwaar onweer om de vesting
Bath te heroveren op de Engelsen
(1809). Die bleken evenwel reeds
vertrokken te zijn. Verder zien we
een twaalftal trommels en vier sig
naal trom p e tten die het 3de, respec
tievelijk 14de Regiment Infanterie
hebben gekregen van de burgerij van
de stad ter gelegenheid van hun 125-
jarig bestaan. Vervolgens begeven we
ons naar het eigenlijke museum, dat
thans is gehuisvest in twee zolderlo
kalen. Het eerste waarop ons oog
valt is het verhaal van de vrijwilligers
van het korps Jagers Van Heemskerk
en de wederwaardigheden ervan in
het jaar 1813 in Geertmidenberg. Dit
korps vormde namelijk het stamon-
derdeel van het latere Derde
(Bergse) Regiment Infanterie. Voorts
een instructieplaat uit de 2de helft
van de 19de eeuw over hoe het Jan
de Luiaard verging, die tijdens zijn
wachtdienst in slaap was gevallen,
afbeeldingen van diverse uniformen,
herinneringen aan o.m. de Belgische
vluchtelingen van 1914, de mobilisa
tietijd van 1914-1918, de zoetelaarster
Anneke van Gin (Zij werd in 1937
gedecoreerd op de Grote Markt en
na haar overlijden in 1938 door sol
daten ten grave gedragen) en natuur
lijk aan de diverse Bergse kazernes:
de Wilhelmina, de Oranje-Nassau
op het Korenbeursplein, het Klein
en het Groot Arsenaal, het Markie
zenhof (tot 1957 kazerne), het Gou
vernementsgebouw (lange tijd mili
tair hospitaal en kazerne), de Blok
stallen, het 3de Regiment Infanterie,
het 7de Regiment Veldartillerie enz.
Er is aandacht voor de Tweede We
reldoorlog, bijvoorbeeld voor de bij
drage aan de verdediging van Ne
derland door nonuaal in Bergen op
Zoom gelegerde militairen, de bezet
ting van de Bergse kazernes door
Duitse soldaten en tenslotte de ge
vechtshandelingen van onze Cana
dese bevrijders. Korte tijd heette de
kazerne in die dagen 'Prinses Irene-
kazeme'. Tijdens de Indiëperiode
1945-1949 werden in Bergen op
Zoom zes Indië-bataljons door het
3de Regiment Infanterie opgeleid.
We zien er ook twee fraaie schilde
rijen van de Bergse kunstschilder
Imandt zoals het toepasselijke 'Artil
lerie in stelling'. Eens sierden deze
werken de Wilhelmiakazeme. Ver
meldenswaard is verder het aanden
ken aan de oprichting alhier van de
pantserschool, de voorloper van de
Affi.3. Linies een wachtmeester van
het 7de Regiment Veldartillerie omst
reeks de eeuwwisseling. Rechts het
uniform van de laatste commandant
van de Bergse Schutterij. Dit laatstge
noemde lokaal georganiseerde mili
taire onderdeel werd opgeheven na
dat in 1898 de algemene dienstplicht
werd ingevoerd.
132
De Waterschans nr. 4 1999
moderne Nederlandse cavalerie, die
de paarden veiving door tanks en ge
pantserde voertuigen.
Elk voorwerp en elke afbeelding,
hoe doods ook brengt onze gids
weer tot leven. Met name de wat ou
dere Bergenaren die van jongsaf ver
trouwd zijn met het verleden van
hun stad in deze eeuw, zullen veel
terugkennen. Toch zullen ook zij
heel wat nieuws horen. Op hun
beurt kunnen zij de rondleider wel
licht aanvullen. Maar ook voor de
jongeren en voor hen die elders hun
wortels hebben, is er veel interes
sants te zien en te horen. Natuurlijk
is deze bespreking zeer onvolledig.
Het is slechts een vluchtige en ma
gere schets van de reeds rijke, geva
rieerde en boeiende collectie. Ten
aanzien van audiovisuele middelen
zijn er wensen te over, maar daar
voor schieten echter de financiële
middelen tekort. Het grootste pro
bleem blijft de huisvesting. Waar
heen met dit museum over pakweg
twee jaar? Dit mag niet verloren
gaan voor Bergen op Zoom. Vesting
museum en Gamizoensmuseum sa
men in een gebouw op het gerestau
reerde Kijk in de Pot? Ik droom
maar wat.
Het Memorandum van een
Voorlopige Stuurgroep
Met het oog op de realisering van
haar toekomstplannen heeft de
Stichting 'Cort Heyligers' een Voor
lopige Stuurgroep opgericht, be
staande uit de volgende leden van
de Stichting: CA Bannentlo, drs.
N.H.M. Grosfeld, AJ. van Kaam, W.P.
van Riemsdijk en C.D. Vanwesen-
beeck Aan dit vijftal zijn toegevoegd
de heren drs. RC. Bastiaanse als di
recteur van het Gemeentemuseum
'Het Markiezenhof, EH.W. van Putte
als Vriend van de Stichting en drs.
J.ECh. Zwagemakers als voorzitter
van onze Geschiedkundige Kring.
Zij stellen zich volgens het door hen
aan Burgemeester en Wethouders en
aan de Raadsleden van de gemeente
verzonden Memorandum ten doel,
'om het idee 'Bergs Vesting- en Gar
nizoensmuseum' in ieder geval le
vend te houden en daartoe 'ingan
gen' te zoeken, te beginnen bij de
Bergse gemeenschap'. Verder lezen
we in hetzelfde document: 'Reeds
vanaf de jaren 1987-'88 heeft het
Stichtingsbestuur getracht om voor
de verzameling huisvesting te vinden
in de stad, onder meer omdat de ka-
zemehekken vaak een te grote be-
Affi.4. Voorzijde van de herinne
ringspenning, uitgereikt aan alle
uit Bergen op Zoom afkom
stige militairen, die hun
diensttijd in het vroegere
Nederlands-lndië had
den vervuld in de pe
riode 1946-'50.
lemmering bleken voor
burger-bezoekers.
Plaatsing naast de Ves
tingzaal in het Gemeen
temuseum 'Het Markie
zenhof leek voor de hand te
liggen. Dat bleek echter min
der eenvoudig te realiseren; in
middels streden vele onderwerpen
om een plaats in dit museum, waar
bij het militaire verleden van de stad
tenslotte het onderspit moest delven.
Toen in 1996, bij de opheffing van
de militaire eenheid 'Rijschool Ber
gen op Zoom' ook de afstoting van
de kazerne door het Ministerie van
Defensie wel erg nabij leek liep van
zelfsprekend ook de huisvesting van
de opnieuw opgezette verzameling
groot gevaar.
Voor de Stichting betekende dit de
navolgende simpele vraag: Stichting
en verzameling maar opheffen of de
verzameling opnieuw opbouwen in
de stad? Maar waar, door wie en met
wiens geld? Gelukkig vond de Stich
ting medestanders voor het behoud
van de collectie voor de stad en wel
in de vonn van de Geschiedkundige
Kring, het Schuttersgilde van Bergen
op Zoom en Borgvliet alsmede de
Bergse archeologievereniging 'In
den Schenninckel'.
Gezamenlijk werd in 1996 aan Bur
gemeester en Wethouders het voor
stel gedaan om het Klein Asenaal te
bestemmen tot stads-cultuurhisto-
risch centnim met daarin onder
meer een nieuw op te zetten Vesting
en Gamizoensmuseum.' Tot zover
het citaat.
Het verzoek leverde niets op. Een
onderhoud met de toenmalige wet
houder Bolsius deed de hoop enigs
zins herleven, maar inmiddels is er
een nieuwe wethouder. De komst
van de Commandotroepen bete
kende uitstel van de eindbeslissing,
wellicht tot maart 2001. Maar dan?
Zullen na dat tijdstip andere militai
ren hun intrek nemen in de Cort
Heyligers?
De Stuurgroep doet uiteraard al het
mogelijke om een passend onderko
men te vin
den alvorens uit
huisplaatsing geschiedt. Nu het
Klein Arsenaal niet langer in aan
merking komt, wordt gestreefd naar
het achterste gedeelte van Blokstal
III, de vroegere militaire lokatie
'Kleine Manege'.
De Voorlopige Stuurgroep wacht op
de reactie van het gemeentebestuur.
De inrichting van de 'Kleine Ma
nege' tot museum gaat uiteraard
geld kosten. De inrichting van de
collectie valt vanzelfsprekend onder
de verantwoording van de Voorlo
pige Stuurgroep dan wel van een
nieuw op te richten stichting. Die in
richting alleen al wordt thans be
groot op minimaal twee ton.
Voor wat onze Geschiedkundige
kring betreft, streeft de Stuurgroep
naar het instellen van een studie- en
werkgroep militaire geschiedenis,
waarbij de Waterschans een moge
lijkheid vonnt tot het publiceren van
artikelen op het gebied van de
Bergse vesting- en gamizoensge-
schiedenis.
De rondgang heeft ons duidelijk ge
maakt, hoe waardevol het behoud
van de collectie voor de gemeente
Bergen op Zoom is. Die mag in geen
geval verloren gaan. Wilt U Uzelf
daarvan overtuigen, maak dan een
afspraak met de adviseur van de
Stichting 'Cort Heyligers' WP. van
Riemsdijk Zwartewaal 43, 4617 NS
Bergen op Zoom. Tel. (0164)
24.88.73, of met de heer CA Bar-
mentlo, Leon van Heilstraat 40,
4827 AM Breda. Tel. (076) 58.70.842.
Met dank aan de heer W.P. van
Riemsdijk voor zijn infonnatie, zijn
correcties in de concepttekst en zijn
illustraties met onderschriften.
133