De Waterschans nr. 4 1999 Ajb.3. 'Berghen op den Zoom', ca. 1560 (Jacob van Deventer. Koninklijke Bibliotheek 'Albert I', Brussel). Ander afVal moest in manden be waard worden tot Claeus met zijn kar voorbij kwam. De pachter, in dit geval Claeus, die de mest op de markt en het vuil van de straat 'omme niet' gegeven werd, moest zorg dragen dat er elke dag een kar door de straat reed, voorzien van een bel, waar de mensen van de markt en de straten hun vuilnis op konden storten. Vuil dat vervolgens door de pachter buiten de stad werd gebracht. Claeus moest ook alle weken het vuil van de weekdag- markt verzamelen en wegbrengen. En wanneer de mensen de straat voor hun erf hadden geveegd en het slijk volgens voorschrift op hopen gelegd, was het de taak van de man met de kar dit slijk binnen drie da gen op te laden en weg te brengen. De pachter kon een extraatje ver dienen als iemand het vuil van zijn erf of de mest die hij zelf had willen verwerken op straat had gedepo neerd en het niet binnen drie da gen, zoals voorgeschreven, afge voerd had. Dan deed de pachter het. Het vuil tegen verplichte bet aling van 3 groten brabants voor de wagenvoerder, en voor elke volle kar die hij wegreed een halve stui ver extra. Voor de mest gold dat hij 'sijn prouffijt dair mede doen soude', zonder dat de eigenaar daar iets tegen kon inbrengen. In 1475 ordonneerde de overheid dat niemand mest of ander vuilnis op de markt mocht deponeren vanaf de eerste dag van de jaar markt tot een maand daarna (7). Deze maatregel, hoe begrijpelijk ook, moet de inwoners voor grote problemen hebben geplaatst. Niets groeit zo snel als afval en de stad, die op dat moment bijna vierdui zend inwoners telde, raakte door deze maatregel tweemaal per jaar, een maand lang haar 'stortplaats' kwijt. Uit de ordonnantie valt niet op te maken of er een uitwijkmoge lijkheid bestond. Wel dat van de zo zorgvuldig opgestelde regeling uit 1456, waarbij de markt een opslag plaats was voor uitsluitend mest, niet veel was overgebleven. De stad groeide en met haar groeide de mest- en afvalproble men. En niet alleen deze. Gilden en milieu Ook Bergen op Zoom had haar gil den, en ook de Bergse gilden waren gebonden aan voorschriften die haar door de overheid waren opge legd. Wanneer we de gildekeuren bestuderen, valt het op dat bij zo een overvloed van regelingen en voorschriften, die zowel de belan gen van het gilde, als die van de consument moesten beschermen, juist de maatregelen ter bescher ming van hun woon-, werk- en leef omgeving ontbreken. Zaken als het voorkomen van geluidsoverlast, stank, optredend brandgevaar of andere aantastingen van het milieu werden niet vooraf bij het opstellen van de keuren geregeld, maar ge schiedde vaak, via het uitvaardigen van ordonnanties, achteraf, als de feiten werden geconstateerd, of zich inmiddels hadden voorgedaan. Soms via een ordonnantie waarin de leden van een ambacht op de vingers werden getikt, soms via een ordonnantie die een algemeen ka rakter had en voor de hele bedrijf stak gold. Een voorbeeld is de or donnantie die verschijnt in 1476. Wat deze ordonnantie interessant maakt, is het feit dat ze door haar uitgebreidheid een aantal wat min der bekende facetten laat zien van een druk en bedrijvig Bergen op Zoom, een stad in de Late Middel- 146 De Waterschans nr. 4 1999 Ajb.4. Gezicht op de Grote Markt, 1587 (Hans Bol. Gemeente-museum, Bergen op Zoom). eeuwen. En wat zeker zo belangrijk is, tevens de eerste aanwijzing vonut voor een groeiend besef van over heid en bevolking dat er een ver band moest bestaan tussen milieu vervuiling en het ontstaan van ziek teverschijnselen (8). Voorschriften die, groepsgewijs sa mengevat, de watervervuiling in de stad raakten, waren het verbod om: - wol of andere kleren te wassen in drenken waar men dagelijks de paarden liet drinken; - vuilnis te deponeren op minder dan een roede (ca. 4 meter) van een waterput; - in waterputten dode of levende vissen te gooien of te hangen; ook geen ander gedierte of vuilnis; - wol of vachten te wassen op de Grebbe binnen de stad; - ingevette kleren of pensen te was sen of te laten liggen in een van de stadsvesten; - het verbod om in de watergang, vanaf de heide tot aan de haven, hout, vuilnis, ingewanden van bees ten e.d. te gooien. Voorschriften die met brandpreventie te maken hadden, waren o.a.: - het verbod om tussen zonsonder gang en zonsopgang varkens te schroeien of doodstroo te verbran den; - het verbod om gloeiende as uit te dragen; deze moest koud en nat be goten zijn. Voorschriften waar de ambachten zich aan dienden te houden: - timmerlieden of metselaars moch ten hun hout, afVal of aarde niet langer dan drie dagen op straat la ten liggen; het mocht ook niet zon der toestemming buiten de stad ge bracht worden; - smeden mochten hun sintels niet zonder toestemming binnen of bui ten de stad vervoeren; - vlasbewerkers mochten hun afVal en ester (houtachtige vezel die uit vlas gezwingeld wordt) evenmin zonder toestemming binnen of bui ten de stad vervoeren; - vleeshouwers en visverkopers moesten hun afVal buiten de stad op een vastgestelde plaats begraven. Voorschriften die de bedrftigheid rondom de haven raakten: - turf die bestemd was om te wor den ingescheept, mocht niet te dicht bij de stad worden opgesla gen; - steen moest minstens twee roeden (ca 7,5 m) van de kaderand worden opgeslagen; - schepen mochten alleen worden vastgelegd aan palen die in de ha ven geheid stonden; - schepen mochten alleen op aan gewezen plaatsen geladen en gelost worden; de schipper moest zijn zeil of fok spreiden van de kaai tot in zijn schip, zodat er geen ballast in de haven kon vallen. Regels die betrekking hadden op het houden van vee: - op weekmarktdagen moesten de varkens tot 14.00 uur worden bin nengehouden; - zij moesten bovendien geringd zijn; - eigenaren mochten hun varkens niet voeren op straat. - in de vest mochten geen beesten, zoals paarden, runderen, schapen of varkens komen. Het is een indrukwekkende lijst met voorschriften die, ofschoon ze niet compleet is weergegeven, toch vol doende elememten bevat om de 147 £%fijrrv<^ fijfr '!i( '5^> >y>

Periodieken

De Waterschans | 1999 | | pagina 19