Spaans Succes bij Bergen op Zoom
De Waterschans nr. 4 1999
Afb.3. Napoleon in zijn werkkamer
(Detail. Schilderij van Jacques Louis
David, 181011812. Washington, Na
tional Gallery of Art, Samuel H. Kres
Collection).
dat systematiek bij het maken van de
lijsten soms ver te zoeken was.
Het is niet duidelijk wat er gebeurde
als er iemand niet thuis was bij de
rondgang door de stad. Vermoede
lijk werden die burgers geacht zich
zelf aan te melden. Het gevolg is dat
familienamen niet altijd bij elkaar
staan (12).
De Registres Civiques zijn in veel
plaatsen de oudste algemene opte
kening van beroepen. Probleemloos
zijn ze helaas niet. Vele registers,
waaronder die van Bergen op Zoom
en Wouw, zijn in het Frans gesteld.
Vertaling van de beroepen kan pro
blemen opleveren omdat niet elke
ambtenaar het Frans goed beheerste.
Een voorbeeld is het woord 'labou-
reur' dat vaak in de gebmikelijke zin
als 'akkerbouwer begrepen moet
worden, maar soms ook als 'arbei
der'. Bovendien wordt er geen recht
gedaan aan beroepencombinaties.
De lijsten vernielden een beroep,
maar het is mogelijk dat iemand een
tweede beroep uitoefent of dat hij
het aangegeven beroep niet daad
werkelijk uitvoert omdat hij werkloos
is. Uiteraard vallen de beroepen van
vrouwen en mannen die jonger zijn
dan 21 jaar per definitie buiten het
gezichtsveld (13).
Het is niet duidelijk hoe betrouw
baar de geboortedata zijn. Enkele
mannen die steekproefsgewijs in het
archief van Bergen op Zoom zijn op
gezocht, leverden geen resultaat op.
De lijsten geven geen geboorte
plaats, zodat het mogelijk is dat de
opgezochte personen niet in Bergen
op Zoom zijn geboren. Vergelijking
met andere archieven is een moge
lijkheid om de gegevens te controle
ren. De volgende archieven komen
daarvoor in aanmerking: de Burger
lijke Stand (huwelijks- en overlij
densaktes), de doop-, trouw- en be-
graafboeken, de registers van lotelin-
gen, de volkstelling van 1812, de lijs
ten met kiezers die hun stem heb
ben uitgebracht (de beroepen zijn
soms in het Nederlands en soms in
het Frans geschreven).
De vindplaats van de Registres
Civiques en verwante bronnen
Het Registre Civique van Bergen op
Zoom is te vinden in het archief van
de Kantonale Vergaderingen, inven
tarisnummer 2. Het register van
Wouw in inventarisnummer 3. In
ventarisnummer 5 bevat lijsten met
kiezers die hun stem hebben uitge
bracht.
De cartes civiques zijn meestal niet te
achterhalen, hooguit in privé-archie-
ven. In het stadsarchief uit de Franse
Tijd zijn de registers van lotelingen
opgenomen over de lichtingen
1808-1814 onder de inventarisnum
mers 36-41 (14). De registers van de
jaren 1811-1814 zijn voorzien van al
fabetische tafels. Inventarisnummer
45 bevat lijsten van inwoners van 25-
45 jaar die zijn opgemaakt om in
schrijving in het lotingsregister mo
gelijk te maken. Inventarisnummer
46a bevat een register van inwoners
die in de nationale garde moesten
dienen.
Begin 2000 zal het Registre Civique
beschikbaar zijn in digitale vorm.
Binnenkort wordt een nieuw studie
zaalinformatiesysteem in gebruik ge
nomen, dat gebruiksvriendelijker is
dan het oude. Hierin kunt u digitaal
zoeken in verschillende archieven,
waaronder het Registre Civique.
Noten
Afb.4. Letterdozen, 1810-1814. De burgemeester was veiplicht het stadsarchief
alfabetisch op onderwerp op te bergen.
158
De Waterschans nr. 4 1999
Drs. N. Grosfeld
In het Archivo General van Spanje
te Simancas trof ik een verslag aan
van militaire gebeurtenissen in de
Nederlanden. Het was onderdeel
van legger 535, waarin zich, volgens
de summiere inventaris van Antonio
de Hoyos, stukken van het jaar 1567
dienden te bevinden. Het be
treffende document was niet geda
teerd of ondertekend.
Het draagt op de omslag de titel 'Re-
lacion de lo que se entiende de flan-
des - Noticias de operaciones mili-
tares Muere de Pintor Antonio Oli
vier'. (Het werd op 8 maart 1848 ge
kopieerd door Calderon).
Zo'n verslag krijgt niet direct alle
aandacht. De opgravingen bij het
Waterhuisje en geaichten over plan
nen om in de huidige Auvergnepol-
der, die vroeger Boudewijnspolder
of Polre heette, opgravingen te gaan
doen brachten me bovengenoemd
document in herinnering. Kwam
daar de naam Polre niet in voor?
Het bleek te kloppen, alleen kon ik
me niet indenken, dat al in 1567 zou
hebben plaatsgevonden wat in het
verhaal verteld wordt over een groot
Spaans succes in gevechten tegen
'rebeldes' daar in de buurt. Willem
van Ham verhaalt in 'Merck toch
hoe sterck' (1), hoe na de inname
van den Briel al gauw schermutse
lingen met Geuzen plaatsvonden.
Die waren toen doorgedrongen in
Noordland en Der Jannenland,
beide oostelijk van het Lange Water
gelegen, en probeerden de stad Ber
gen bij verrassing te nemen. Dat was
in 1572. Overbekend is ook het ge
vecht tussen een Spaanse en een
Geuzenvloot vóór Reimerswaal in
1574, maar dat had niets te maken
met de krijgshandelingen die het do
cument beschreef.
De oplossing bracht de schijnbaar
onbetekenende vennelding op het
omslagblad over de dood van de
schilder Olivier. Motley verhaalt
welke rol deze kartograaf in Spaanse
dienst gespeeld heeft bij de inname
van de stad Mons (Bergen) in Hene
gouwen in 1572 door Lodewijk van
Nassau. Hij bleek een dubbelspion,
die uiteindelijk bij de inname van
die stad in het najaar van 1572 door
Alva en Noircannes, profiteren kon
van de vrije aftocht der verslagen be
zetters van de stad en zo het geu-
zenlijf redde (2). Hij wordt in het do
cument als gesneuveld vernield bij
gevechten op de dijk tussen Amster
dam en Ouderkerk aan de Amstel.
Deze Spaanse overwinning kostte
300 opstandelingen het leven. Haar
lem is nog omsingeld en Bossu nog
niet verslagen. Dat plaatst onder
staand verhaal in 1573 (3).
Verslag van wat gemeld wordt uit
de Nederlanden
Reg.21Toen kolonel Mondragon,
die zich in Tholen bevond met enig
volk, gehoord had dat vijf vendels vij
anden, die over 800 a 900 man
schappen beschikten, zich verschan
sten op een doorgebroken dijk van
het gebied van Bergen, waarlangs
het water het land binnendringt, ver
zamelde hij wel 500 man en ging
stelling nemen op de dijk van waar
uit hij twee detachementen haakbus-
schutters vooruit zond om langs de
ene en de andere kant van ge
noemde dijk te gaan terwijl hij zelf er
op bleef met de rest van het volk,
waarmee hij twee compagnieën ket
ters, die zich bevonden op een
plaats die Polder genoemd wordt,
heel dicht bij het genoemde Tholen,
begon terug te drijven totdat hij hen
vastpinde achter de versterking, die
zij op genoemde dijk hadden. De
soldaten, waarover Mondragon be
schikte, wisten het zo handig aan te
pakken dat zij, zich tot hun middel
in het water begevend, zich meester
maakten van de genoemde ver
sterkte plaats. De opstandelingen lie
ten die onmiddellijk in de steek,
waarbij ze zich in zee wierpen met
ajJ'A
Ajb.l. Detailkaart van de belegering van Bergen op Zoom door Spinola, 1622.
159
(1De namen van de prefect, de onderprefect
en de burgemeester zijn ontleend aan GA
Huijbregts, La ville de Bergen op Zoom in de
jaren 1810 en 1811. In: De Waterschans (Ber
gen op Zoom, 1997/1) 31; (2) Huijbregts
(1997/1 37; (3) Archief van de Kantonale Ver
gaderingen 1 (AKV); (4) J.L. van Zanden, Bron
commentaren IV, De 'Registre Civiques' 1811
(1812,1813) 4. Stichting Archief Publicaties; (5)
Een model hiervan is te vinden in AKV 1; (6)
Verzameling der Fransche Wetten, Acte van
Constitutie, Eerste Afdeling; (7) Keizerlijk De
creet van 17 januari 1806, artikel 9 (8) AKV 6.
Volgens het procesverbaal vond deze voor
dracht plaats op 22 juli, AKV 4 (9) WA van
Ham, Inleiding en inventaris van het archief van
de kantonale vergaderingen in het kanton Ber
gen op Zoom (Bergen op Zoom, 1979) 1-2; 10)
C.C.M. de Mooij, Geloof kan Bergen verzetten.
Refonnatie en katholieke herleving te Beigen op
Zoom 1577-1795. Hilversum, 1998. 99; (11)
AKV 6; (12) Van Zanden, 5; (13) Van Zanden,
4-5; (14) WA van Ham, Inleiding en Inventaris
van de stedelijke archieven uit de Franse Tijd
1810-1814. Bergen op Zoom. 1966.
ÏMffé
BÈLWTINC
V1.
|D RKFAK-U H:s u!
Pajfetvmutz^
-Xofsdtiói
