beelden in de voorgevel van het stadhuis te Bergen op Zoom De opgeknapt en geconserveerd De Waterschans nr. 4 1999 Kees Booij Afb.l. Gevel stadhuis vóór 1934 (foto GAB). Al een aantal jaren was duidelijk zichtbaar geworden dat de plastici teit en het uiterlijk van de beelden in de fraaie voorgevel van het mo numentale stadhuis aan de Grote Markt (1) door verwering en vervui ling terugliepen. Er moest iets ge beuren omdat de beelden anders binnen niet al te lange tijd zouden verworden tot gedrochten in steen, zo meende het College van Burge meester en Wethouders. Daarom zijn de beelden in oktober 1998 uit de gevel verwijderd, elders opgeknapt en geconserveerd en eind april 1999 weer teruggeplaatst. In dezelfde periode werd de raads zaal op de begane grond aangepast en heringericht en werd een perso nenlift ingebouwd waardoor de meeste van de vele verschillende vloerniveaus in het stadhuis ook met de lift bereikbaar werden. De niveauverschillen zijn het gevolg van het in de loop van de geschie denis samenvoegen van drie hui zen tot een stadhuis. Gelijktijdig werden sanitaire- en keukenvoor zieningen verbeterd en uitgebreid en kreeg het interieur een grote op knap- en schoonmaakbeurt. Het gaat in dit verhaal om beeld houwwerk, vervaardigd en geplaatst in 1936/38 tijdens de grote restau ratie van het stadhuis en de voor gevel. - Een beeld voorstellende Sint- Gertrudis (2) in een nis boven de met geprofileerde natuursteen om lijste doorgang naar de Sint-Anna- straat, de zogenaamde St.-Anna- poort. - Een beeld voorstellende Justitia (Rechtvaardigheid) in een nis cen traal in de gevel op eerste verdie pingshoogte. - Een beeld voorstellende Pruden- tia (Voorzichtigheid) in een nis centraal in de gevel ter hoogte van de tweede etage, boven het beeld van Justitia. - Een reliëfsteen waarin weergege ven het stadswapen van Bergen op Zoom met wildemannen, in de borstwering van het bordes. Het Sint-Gertrudisbeeld Dit beeld werd ontworpen en ge houwen in 1937 door de Bergse beeldhouwer Piet van Dongen en geplaatst op 17 maart 1938. De hoogte bedraagt 78 cm en het is vervaardigd in de natuursteen Cou- tarnoux, een Franse kalksteensoort die gedolven werd ten zuidoosten van Parijs. Het is een weelderig ge detailleerd beeld vol expressie en bijzonder omdat beeld en staf uit één blok steen zijn gehouwen. Gertrudis (van Nijvel), een kloos terlinge, patrones van de stad Ber gen op Zoom, is afgebeeld als ab dis. In haar rechterhand houdt zij een kromstaf waartegen drie mui zen omhoog klimmen en waaraan het abdisvelum hangt. De beesten symboliseren de beschenning die zij bood tegen ratten- en muizen plagen. Met de verzinnebeelding in haar linkerhand wordt gerefereerd aan haar betrokkenheid met de pa- tronaatskerk aan de oostzijde van de Grote Markt. In 1988 is het beeld ook in brons gegoten (3). Dat was mogelijk dankzij een milde gever en aan de hand van het gipsmodel dat nog in bezit was van de echtgenote van de beeldhouwer. Het werd door haar tijdelijk afgestaan voor het gieten van de kopie. Het gipsmodel is la ter onbeschadigd in bezit van een van de erfgenamen gekomen. De bronzen kopie bevindt zich sinds 124 De Waterschans nr. 4 1999 Afb.2. Reliëfsteen met stadswapen van Bergen op Zoom in borstwering bordes stadhuis, vóór de behandeling (Foto: Kees Booij, augustus 1998). 1989 in de St. Gertrudiskapel aan de Binnenschelde te Bergen op Zoom. Tijdens nader onderzoek van het gevelbeeld, uitgevoerd op 1 decem ber 1995 met behulp van de lad derwagen van de brandweer (4) werd vastgesteld dat veel details van het bijna 60 jaar oude beeld, waar onder het gezicht, waren vervaagd mede door sterk vervuilde gips- korstvorming en door uitspoelen van de steen op de plaatsen waar steeds directe beregening plaats heeft gevonden. Daardoor was een onwezenlijk 'zwart-wit' beeld ont staan. Daarom mogen we blij zijn dat er van het originele gipsmodel in 1988 een bronsgietsel is ge maakt. Het beeld van Justitia (Rechtvaardigheid) Dit beeld werd ontworpen en ge hakt door Frits J. van Hall te Slo- terdijk in de periode 1936/38 in de natuursteen Savonnières, een Fran se kalksteensoort afkomstig uit een groeve in het departement Meuse. Het is ca. 150 cm hoog en werd ook geplaatst op 17 maart 1938. Justitia is de Romeinse personifi catie der gerechtigheid. Hier afge beeld in de vorm van een vrouwen figuur met als attributen weeg schaal en geheven zwaard. Zij ver tolkt een van de deugden die op het stadhuis (en het stadskantoor) beoefend dienen te worden. Ter illustratie een treffend 16e eeuws gedichtje dat werd aange troffen in het museum Plantin-Mo- retus te Antwerpen. Justitia schenckt het snijdende sweert, D'welck die goede doet verblijde en quade vreesen, Syn doorluchtichheyt, die sy heeft lief en weert, Als een beschermer van weduwen en weesen. De kosten voor het voorontwerp, het gieten van het model op ware grootte in gips en voor het hakken van het beeld bedroegen 1450,00 exclusief de attributen zwaard en weegschaal die van brons gemaakt en verguld moesten worden (5). Volgens mij zijn de toegevoegde elementen echter vervaardigd uit rood koper. Het is een gracieus en ingetogen beeld waarvan helaas fijn gedetail leerde uitstekende onderdelen, zo als o.a. de voeten, voor een groot deel waren verweerd, zoals tijdens het nader onderzoek op 1 decem ber 1995 werd vastgesteld. Verder was ook hier, net als bij het Gertrudisbeeld, sprake van vuile gipskorstafzetting op de dieper ge legen delen waar geen directe bere gening plaats heeft kunnen vinden. Op horizontale delen was het be gin van alggroei waarneembaar, ter wijl op de beregende delen duide lijk sprake was van verlies van op pervlaktemateriaal door uitspoelen. Het beeld van Prudentia (Voorzichtigheid) Dit beeld is van de geest en han den van Mari S. Andriessen te Haarlem. Het werd in de periode 1936/38 vervaardigd in de Franse kalksteen Savonnières evenals het beeld voorstellende Justitia. Het Prudentiabeeld is ook ca. 150 cm hoog en werd net als de andere twee beelden in de gevel geplaatst op 17 maart 1938. Dit beeld, in de vonn van een vrou wenfiguur, symboliseert de voor zichtigheid en draagt als attribuut in de rechterhand de spiegel (zelf kennis). De spiegel als toegevoegd element moest overeenkomstig af spraak vervaardigd worden in brons en verguld worden. Voor het ont werpen, gieten in gips van het mo del op ware grootte en het hakken van het beeld was de gemeente een bedrag verschuldigd van 1450,00 aan beeldhouwer Andriessen. De kosten voor de bronzen spiegel wa ren daarin niet begrepen. Hier is nadrukkelijk sprake van een gracieus en ingetogen beeld. Hoe wel er ook aantastingen en sleet zichtbaar waren, werd er toch min der vuile gipskorstvorming en uit spoeling tijdens het nader onder zoek geconstateerd. Daarentegen was er meer alggroei op het hoofd en de rechter zijkant dan bij het Justitiabeeld en is de verwering met name aanwezig aan de draperie op de linkerarm (4). Bij de drie voorgaand beschreven beelden was vervuiling en aantas ting door de zure uitwerpselen van duiven duidelijk zichtbaar. De reliëfsteen Deze in bas-reliëf gehakte steen is een werkstuk van de beeldhouwer N. van der Schaft die eertijds tevens verbonden was aan het Rijksbureau voor de monumentenzorg te 's- Gravenhage. De steen meet 88 x 109 x 12 cm, is eveneens vervaar digd in de periode 1934/37 uit een Franse kalksteensoort en meer dan degelijk in de borstwering van het nieuwe bordes ingemetseld zoals in 1998 bleek. Op de steen is afge beeld het stadswapen van Bergen op Zoom, zoals dat sinds 1817 wordt gevoerd, compleet met kroon en ter weerszijden vastge houden door een wildeman met een knots. Ook hier was de plasti citeit van het beeldhouwwerk te- aiggelopen en vastgesteld werd tij dens het nader onderzoek dat de samenhang van de steen afnam. Het bordes De huidige gesloten natuurstenen borstwering van het bordes, voor de ingang van de stadhuisgevel, met de reliëfsteen en bolbekronin- gen boven de twee pilasters dateert uit de restauratieperiode 1934/37 (6). Waarom de voor mijn gevoel sierlijker ogende hardstenen borst wering met de opengewerkte balus trade, die zich tot aan het begin van de restauratie van de gevel voor 125

Periodieken

De Waterschans | 1999 | | pagina 8