Frans Oudejans: Van Abraham naar Pius 44 125 jaar almanak voor katholiek Nederland HoutenlDiegem, 1999. ISBN 90 313 3029 9 De Waterschans nr. 1 2000 mandant van het B-eskadron werd gewond en de gewondentransport- auto die hem moest afvoeren, ver ongelukte door een mijn. Per radio verzocht men om versterking. Pas laat in de middag konden de inge sloten tanks uit de omsingeling ko men, maar vier tanks moest men als schroot achterlaten. Het A-eskadron had ook geen re den tot juichen. Het verloor die dag vier tanks, vooral door mijnen. De Duitsers hadden een nieuw middel gevonden om op verre afstand een mijn of een ingegraven vliegtuig bom tot ontploffing te brengen op een voor hen gunstig moment. Ze wachtten dus rustig af tot de zwaar ste tank zich boven de mijn be vond. Al met al was die 26ste okto ber een zwarte donderdag. Vrijdag 27 oktober 1944, bevrijdingsdag Van niemand minder dan Montgo mery zelf kwam de opdracht om deze dag Bergen op Zoom in te ne men. Er verzamelden zich dan ook veel oorlogscorrespondenten in de Zuidwesthoek want Bergen op Zoom zou de eerste Nederlandse stad zijn die door het Eerste Cana dese Leger zou worden bevrijd. Langs de Huijbergsebaan waren het de cavaleristen van het A- en het C- eskadron die vergezeld door infanteristen van het Lincoln Welland Regiment andermaal de richting Heimolen insloegen. Het B-eskadron kreeg die dag vrijaf om bij te komen van de spanningen daags tevoren. Wotherspoon ves tigde zijn hoofdkwartier ergens in de modder iets ten zuiden van Hei molen. Omstreeks 9.00 uur bereikte het A- eskadron Zoomvliet, terwijl de mannen van het C-eskadron onder leiding van MacLeod Heimolen passeerden. Om 13.45 uur bereik ten die met de Lincolns het water pompstation bij Borgvliet, onge veer 2 km van de stad. Kleine een heden verkenden Nieuw-Borgvliet. Even later meldde zich de Amster dammer Ad de Munck lid van de ondergrondse, bij de commandant. Hij vertelde dat de Duitsers de stad hadden verlaten. Om 15.00 uur gid ste hij twee tankpatrouilles richting Bergen. Samen met een compagnie Links trok men voorzichtig voort tot aan de watertoren langs de spoorbaan bij Plein Xlll. Daar liet MacLeod de infanteristen achter en reed hij met drie tanks door tot op de Grote Markt. Weldra bereikte ook Halkyard via een andere route met twee Stuart-tanks het centrum. Het was 16.15 uur toen de Berge- naren hun eerste bevrijders, man nen van het SAR, op de Grote Markt konden toejuichen. Een tragische gebeurtenis wierp een donkere schaduw over het feest. Terwijl Danny naar Halkyard liep, ging er een mitrailleur in zijn tank af. Hoe kon dat? Volgens Grave kwam het doordat een Ne derlandse burger die op de tank was gekropen aan de trekker van de Browning trok. Twee meisjes, Coba Coppens en Gemma Huygens, werden dodelijk getroffen en een jongen raakte ernstig gewond. Danny MacLeod was erg aange daan, maar de heer W. Besling, een leider van het Bergse Rode Kruis, ving hem op en slaagde erin hem over de tegenslag heen te helpen. De twee mannen werden prompt vrienden voor het leven (Volgens Besling moest het ongeluk worden toegeschreven aan het feit dat een lid van de tankbemanning bij het verlaten van de tank met zijn sleu telbos achter de trekker bleef ha ken). Tegen 18.00 uur kreeg het C-eskad ron bevel om de voorhoede van de Links op hun tanks te laten plaats nemen en de stad in te trekken, ge volgd door het A-eskadron en door commandant Wotherspoon. Een half uur later vond die met zijn staf gastvrijheid in hotel De Draak De mooiste kamers waren voor hen. Wat een weelde! Onder een dak slaapt toch beter dan onder een tank. Forster deelde Montgomery mee dat Bergen op Zoom in geal lieerde handen was, althans het grootste deel. De Duitsers waren niet verder teruggetrokken dan de Zoom. Van dat kanaal hadden ze een tankval gemaakt, de bruggen bliezen ze op en ze verschansten zich in de huizen langs de Noord zijde Zoom en de Halsterseweg. Daarmee hadden de officieren in de Draak een mooi motief om de commandopost op een afstandje van de voorste lijn te houden. De mannen van de brigadestaf tracht ten al van verre de mooiste kamers van de stad voor zich te reserveren, maar MacLeod en de zijnen wisten hun commandanten ervan te over tuigen dat het voor hen nog veel te gevaarlijk was in de stad. Zaterdag 28 oktober 1944 Die dag trokken de Argylls de stad binnen. Weer gebeurde er een tra gisch ongeluk. In de Steenberg- sestraat stonden enkele tanks opge steld, vlak voor het vroegere belas tingkantoor. In het gebouw hadden de Canadezen ruimte gevonden voor een bureau waar de soldaten konden inschrijven op een oorlogs- Afb.4. Het front langs de Zoom. De huizen langs de Noordzijde Zoom kre gen het zwaar te verduren. Foto van deze straat kort na de bevrijding. De Waterschans nr. 1 2000 lening van de Canadese regering. Voor het gebouw wachtten enkele soldaten op hun beurt om naar binnen te gaan. Door de straat trokken Argyll-infanteristen naar de Zoom. Bij de tanks wisselden kapi tein Bob Donaldson, kapitein Alex Scringer en Dave Currie hun en/a- ringen uit. Scringer had die dag vrijaf. Hij was de stad ingegaan om soldaten over te halen om in te schrijven op de lening en om Dave te ontmoeten. Een Canadese granaat van het 'me dium regiment' (legereenheid be last met het afschieten van grana ten over een middellange afstand), bedoeld voor de overzijde van de Zoom, was te krap berekend en viel achter op de tank van Dave Currie. Dave, Donald en Scringer hoorden het projectiel aankomen en doken weg. Scringer stond evenwel niet meer op. Een scherf had zijn hart geraakt. Ook zes Argyll-infanteris ten en kapitein Harold Mogie kwa men om het leven. Opnieuw een zwarte dag voor de bevrijders van de stad. De Argylls zagen die dag geen kans om een bruggenhoofd over de Zoom te slaan. Daarom maakte de leiding een plan voor een nachte lijke aanval. Het was de nacht met onder meer vinnige gevechten in de gebouwen langs de Buitenvest (toen nog Moerstraatsebaan) vlak over de Zoom (2). Destijds had je daar wasserij De Zoom, een drank fabriek van Becht en een ijzergiete rij. De aanval mislukte. Pas de vol gende dag na het opblazen van een wegversperring op de Halsterseweg was de weg vrij en konden de Ca nadese tanks de Duitsers terugdrin gen naar het noorden, richting Steenbergen. Er moest nog hevig worden gevochten voordat de hele noordwesthoek was bevrijd. Wat daarop volgde was een soort win terstop, maar niet bepaald een wa penstilstand. Slotwoord Het is een prachtig boek, rijk voor zien van illustraties en kaartjes. Het beantwoordt ook aan de eisen die aan een wetenschappelijk werk ge steld mogen worden. Een kostbaar bezit dus. Enkele bevoorrechte Ber- genaren mochten in Edmonton, de hoofdstad van de provincie Alberta, een exemplaar in ontvangst gaan nemen. Tot die uitverkorenen hoor den de burgemeester van de stad mevrouw A. van den Berg en de he ren Hoedelmans en Leon Roosen boom. Zij ontvingen het boek als dank voor hun medewerking door het verschaffen van gegevens en fo to's. Een van de boeken mocht Uw recensent in bruikleen ontvangen van de heer W. van Riemsdijk. Die was ook zo welwillend om deze be spreking kritisch door te nemen. Als cavalerieofficier beschikt hij over de militaire deskundigheid om eventueel verkeerd begrepen ter men e.d. recht te zetten. Aan zijn medewerking dank ik meerdere correcties en enkele waardevolle aanvullingen. Noten Illustratieverantwoording Dit is een bescheiden werkje van 72 pagina's, geschreven door de Bre dase journalist Frans Oudejans. Het is uitgekomen naar aanleiding van het 125 jarig jubileum van de Pius- almanak. Wellicht voor deze en gene een onbekend begrip. Om wat vertrouwd te raken met het begrip almanak schetst de schrijver eerst in het kort de geschiedenis er van. Een almanak is een jaarboek met gegevens voor het betreffende jaar, tips voor het werk op akker en in tuin, nuttige adressen, remedies tegen kwaaltjes, weersverwachtingen (Enkhuizer almanak!), zonsop- en zonsondergangen, dit alles al of niet aangevuld met leuke verhaaltjes. Het verschijnsel almanak is ouder dan onze jaartelling. In het oude Egypte en in Mesopotamië bleek al iets dergelijks te bestaan. Het oudste ons bekende exemplaar komt uit Egypte, uit de tijd van farao Ramses II (1290-1224) en is thans in het Brits Museum te Londen. Dc Pius-Almanak was jarenlang een (1) Om er enkele te noemen: Piet Hoedel mans: Jeeps en klaprozen, een relaas van de periode 1944'45 in Bergen op Zoom en omge ving. Bergen op Zoom 1990 (Ook Graves vermeldt dit werk in zijn literatuurlijst). Ver der enkele nummers van De Waterschans zoals nummer 3 van 1994 (24ste jaargang), geheel gewijd aan de bevrijding onder de ti tel In het spoor van het Lincoln and Welland Regiment. Normandië juli 1944 - Bergen op Zoom okt. 1944. geschreven door N. Gros- feld en W. van Riemsdijk; en nummer 3 van de 19de jaargang (1989) met als titel: The manummer Bevrijding, dat op naam staat van Peter Winters. Verder het artikel van GA Huijbregts 'Wij hebben jullie nooit gehaat', Herinneringen aan een spannende nacht, in nummer 3, jaargang 28 (1998) pag. 90-95. Meer informatie over de Canadese opmars in o.a.: Hen Bollen en Paul Vroemen: Cana dezen in actie. Nederland Najaar '44 - Voor jaar '46. z.p., z.j. (ISBN 90-6255-599-3); J.L. Moulton: De slag om Antwetpen en de Schelde 1944-'45. De openstelling van de Schelde in 1944 en de bevrijding van Antwer pen. Baarn 1978 (ISBN 90-6045-141-4); Piet Hoedelmans, Adriënne Wagenaar en Ineke de Wolff: De Bevrijding van West-Brabant sep tember 1944 - mei 1945 een streek en haar bewoners temidden van verwoesting en oor logsgeweld. Roosendaal 1994. Met literatuur opgave (ISBN 90-75 0 9 3-02-6); (2) Meer hierover in 'Wij hebben jullie nooit gehaat' in De Waterschans 1998-3 pag. 90-95. Afb. 1 en 2: GAB. Afb.3: Uit Bergen op Zoom als militaire stad. Den Haag 1996. Blz.l02.afb.4: foto GAB. Tobias.

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 24