Frans Oudejans:
Van Abraham naar Pius
44
125 jaar almanak voor katholiek Nederland
HoutenlDiegem, 1999. ISBN 90 313 3029 9
De Waterschans nr. 1 2000
mandant van het B-eskadron werd
gewond en de gewondentransport-
auto die hem moest afvoeren, ver
ongelukte door een mijn. Per radio
verzocht men om versterking. Pas
laat in de middag konden de inge
sloten tanks uit de omsingeling ko
men, maar vier tanks moest men
als schroot achterlaten.
Het A-eskadron had ook geen re
den tot juichen. Het verloor die dag
vier tanks, vooral door mijnen. De
Duitsers hadden een nieuw middel
gevonden om op verre afstand een
mijn of een ingegraven vliegtuig
bom tot ontploffing te brengen op
een voor hen gunstig moment. Ze
wachtten dus rustig af tot de zwaar
ste tank zich boven de mijn be
vond. Al met al was die 26ste okto
ber een zwarte donderdag.
Vrijdag 27 oktober 1944,
bevrijdingsdag
Van niemand minder dan Montgo
mery zelf kwam de opdracht om
deze dag Bergen op Zoom in te ne
men. Er verzamelden zich dan ook
veel oorlogscorrespondenten in de
Zuidwesthoek want Bergen op
Zoom zou de eerste Nederlandse
stad zijn die door het Eerste Cana
dese Leger zou worden bevrijd.
Langs de Huijbergsebaan waren
het de cavaleristen van het A- en
het C- eskadron die vergezeld door
infanteristen van het Lincoln
Welland Regiment andermaal de
richting Heimolen insloegen. Het
B-eskadron kreeg die dag vrijaf om
bij te komen van de spanningen
daags tevoren. Wotherspoon ves
tigde zijn hoofdkwartier ergens in
de modder iets ten zuiden van Hei
molen.
Omstreeks 9.00 uur bereikte het A-
eskadron Zoomvliet, terwijl de
mannen van het C-eskadron onder
leiding van MacLeod Heimolen
passeerden. Om 13.45 uur bereik
ten die met de Lincolns het water
pompstation bij Borgvliet, onge
veer 2 km van de stad. Kleine een
heden verkenden Nieuw-Borgvliet.
Even later meldde zich de Amster
dammer Ad de Munck lid van de
ondergrondse, bij de commandant.
Hij vertelde dat de Duitsers de stad
hadden verlaten. Om 15.00 uur gid
ste hij twee tankpatrouilles richting
Bergen. Samen met een compagnie
Links trok men voorzichtig voort
tot aan de watertoren langs de
spoorbaan bij Plein Xlll. Daar liet
MacLeod de infanteristen achter
en reed hij met drie tanks door tot
op de Grote Markt. Weldra bereikte
ook Halkyard via een andere route
met twee Stuart-tanks het centrum.
Het was 16.15 uur toen de Berge-
naren hun eerste bevrijders, man
nen van het SAR, op de Grote
Markt konden toejuichen.
Een tragische gebeurtenis wierp
een donkere schaduw over het
feest. Terwijl Danny naar Halkyard
liep, ging er een mitrailleur in zijn
tank af. Hoe kon dat? Volgens
Grave kwam het doordat een Ne
derlandse burger die op de tank
was gekropen aan de trekker van de
Browning trok. Twee meisjes, Coba
Coppens en Gemma Huygens,
werden dodelijk getroffen en een
jongen raakte ernstig gewond.
Danny MacLeod was erg aange
daan, maar de heer W. Besling, een
leider van het Bergse Rode Kruis,
ving hem op en slaagde erin hem
over de tegenslag heen te helpen.
De twee mannen werden prompt
vrienden voor het leven (Volgens
Besling moest het ongeluk worden
toegeschreven aan het feit dat een
lid van de tankbemanning bij het
verlaten van de tank met zijn sleu
telbos achter de trekker bleef ha
ken).
Tegen 18.00 uur kreeg het C-eskad
ron bevel om de voorhoede van de
Links op hun tanks te laten plaats
nemen en de stad in te trekken, ge
volgd door het A-eskadron en door
commandant Wotherspoon. Een
half uur later vond die met zijn staf
gastvrijheid in hotel De Draak De
mooiste kamers waren voor hen.
Wat een weelde! Onder een dak
slaapt toch beter dan onder een
tank. Forster deelde Montgomery
mee dat Bergen op Zoom in geal
lieerde handen was, althans het
grootste deel. De Duitsers waren
niet verder teruggetrokken dan de
Zoom. Van dat kanaal hadden ze
een tankval gemaakt, de bruggen
bliezen ze op en ze verschansten
zich in de huizen langs de Noord
zijde Zoom en de Halsterseweg.
Daarmee hadden de officieren in
de Draak een mooi motief om de
commandopost op een afstandje
van de voorste lijn te houden. De
mannen van de brigadestaf tracht
ten al van verre de mooiste kamers
van de stad voor zich te reserveren,
maar MacLeod en de zijnen wisten
hun commandanten ervan te over
tuigen dat het voor hen nog veel te
gevaarlijk was in de stad.
Zaterdag 28 oktober 1944
Die dag trokken de Argylls de stad
binnen. Weer gebeurde er een tra
gisch ongeluk. In de Steenberg-
sestraat stonden enkele tanks opge
steld, vlak voor het vroegere belas
tingkantoor. In het gebouw hadden
de Canadezen ruimte gevonden
voor een bureau waar de soldaten
konden inschrijven op een oorlogs-
Afb.4. Het front langs de Zoom. De huizen langs de Noordzijde Zoom kre
gen het zwaar te verduren. Foto van deze straat kort na de bevrijding.
De Waterschans nr. 1 2000
lening van de Canadese regering.
Voor het gebouw wachtten enkele
soldaten op hun beurt om naar
binnen te gaan. Door de straat
trokken Argyll-infanteristen naar de
Zoom. Bij de tanks wisselden kapi
tein Bob Donaldson, kapitein Alex
Scringer en Dave Currie hun en/a-
ringen uit. Scringer had die dag
vrijaf. Hij was de stad ingegaan om
soldaten over te halen om in te
schrijven op de lening en om Dave
te ontmoeten.
Een Canadese granaat van het 'me
dium regiment' (legereenheid be
last met het afschieten van grana
ten over een middellange afstand),
bedoeld voor de overzijde van de
Zoom, was te krap berekend en viel
achter op de tank van Dave Currie.
Dave, Donald en Scringer hoorden
het projectiel aankomen en doken
weg. Scringer stond evenwel niet
meer op. Een scherf had zijn hart
geraakt. Ook zes Argyll-infanteris
ten en kapitein Harold Mogie kwa
men om het leven. Opnieuw een
zwarte dag voor de bevrijders van
de stad.
De Argylls zagen die dag geen kans
om een bruggenhoofd over de
Zoom te slaan. Daarom maakte de
leiding een plan voor een nachte
lijke aanval. Het was de nacht met
onder meer vinnige gevechten in
de gebouwen langs de Buitenvest
(toen nog Moerstraatsebaan) vlak
over de Zoom (2). Destijds had je
daar wasserij De Zoom, een drank
fabriek van Becht en een ijzergiete
rij. De aanval mislukte. Pas de vol
gende dag na het opblazen van een
wegversperring op de Halsterseweg
was de weg vrij en konden de Ca
nadese tanks de Duitsers terugdrin
gen naar het noorden, richting
Steenbergen. Er moest nog hevig
worden gevochten voordat de hele
noordwesthoek was bevrijd. Wat
daarop volgde was een soort win
terstop, maar niet bepaald een wa
penstilstand.
Slotwoord
Het is een prachtig boek, rijk voor
zien van illustraties en kaartjes. Het
beantwoordt ook aan de eisen die
aan een wetenschappelijk werk ge
steld mogen worden. Een kostbaar
bezit dus. Enkele bevoorrechte Ber-
genaren mochten in Edmonton, de
hoofdstad van de provincie Alberta,
een exemplaar in ontvangst gaan
nemen. Tot die uitverkorenen hoor
den de burgemeester van de stad
mevrouw A. van den Berg en de he
ren Hoedelmans en Leon Roosen
boom. Zij ontvingen het boek als
dank voor hun medewerking door
het verschaffen van gegevens en fo
to's. Een van de boeken mocht Uw
recensent in bruikleen ontvangen
van de heer W. van Riemsdijk. Die
was ook zo welwillend om deze be
spreking kritisch door te nemen.
Als cavalerieofficier beschikt hij
over de militaire deskundigheid om
eventueel verkeerd begrepen ter
men e.d. recht te zetten. Aan zijn
medewerking dank ik meerdere
correcties en enkele waardevolle
aanvullingen.
Noten
Illustratieverantwoording
Dit is een bescheiden werkje van 72
pagina's, geschreven door de Bre
dase journalist Frans Oudejans. Het
is uitgekomen naar aanleiding van
het 125 jarig jubileum van de Pius-
almanak. Wellicht voor deze en
gene een onbekend begrip.
Om wat vertrouwd te raken met het
begrip almanak schetst de schrijver
eerst in het kort de geschiedenis er
van. Een almanak is een jaarboek
met gegevens voor het betreffende
jaar, tips voor het werk op akker en
in tuin, nuttige adressen, remedies
tegen kwaaltjes, weersverwachtingen
(Enkhuizer almanak!), zonsop- en
zonsondergangen, dit alles al of niet
aangevuld met leuke verhaaltjes.
Het verschijnsel almanak is ouder
dan onze jaartelling. In het oude
Egypte en in Mesopotamië bleek al
iets dergelijks te bestaan. Het oudste
ons bekende exemplaar komt uit
Egypte, uit de tijd van farao Ramses
II (1290-1224) en is thans in het
Brits Museum te Londen.
Dc Pius-Almanak was jarenlang een
(1) Om er enkele te noemen: Piet Hoedel
mans: Jeeps en klaprozen, een relaas van de
periode 1944'45 in Bergen op Zoom en omge
ving. Bergen op Zoom 1990 (Ook Graves
vermeldt dit werk in zijn literatuurlijst). Ver
der enkele nummers van De Waterschans
zoals nummer 3 van 1994 (24ste jaargang),
geheel gewijd aan de bevrijding onder de ti
tel In het spoor van het Lincoln and Welland
Regiment. Normandië juli 1944 - Bergen op
Zoom okt. 1944. geschreven door N. Gros-
feld en W. van Riemsdijk; en nummer 3 van
de 19de jaargang (1989) met als titel: The
manummer Bevrijding, dat op naam staat van
Peter Winters. Verder het artikel van GA
Huijbregts 'Wij hebben jullie nooit gehaat',
Herinneringen aan een spannende nacht, in
nummer 3, jaargang 28 (1998) pag. 90-95.
Meer informatie over de Canadese opmars
in o.a.: Hen Bollen en Paul Vroemen: Cana
dezen in actie. Nederland Najaar '44 - Voor
jaar '46. z.p., z.j. (ISBN 90-6255-599-3); J.L.
Moulton: De slag om Antwetpen en de
Schelde 1944-'45. De openstelling van de
Schelde in 1944 en de bevrijding van Antwer
pen. Baarn 1978 (ISBN 90-6045-141-4); Piet
Hoedelmans, Adriënne Wagenaar en Ineke
de Wolff: De Bevrijding van West-Brabant sep
tember 1944 - mei 1945 een streek en haar
bewoners temidden van verwoesting en oor
logsgeweld. Roosendaal 1994. Met literatuur
opgave (ISBN 90-75 0 9 3-02-6); (2) Meer
hierover in 'Wij hebben jullie nooit gehaat' in
De Waterschans 1998-3 pag. 90-95.
Afb. 1 en 2: GAB. Afb.3: Uit Bergen op
Zoom als militaire stad. Den Haag 1996.
Blz.l02.afb.4: foto GAB. Tobias.
