Dr. Albert Schweitzer
in Bergen op Zoom
De Waterschans nr. 2 2000
Ben Daeter
'Wanneer ik dood ben, zal ik waar
schijnlijk nog brieven beantwoor
den' en 'Mijn papierwerk doodt
me. Week na week wordt de berg
post groter' (1). Het zijn de woor
den van een man die brieven kreeg
van over de hele wereld en... die ze
ook allemaal beantwoordde.
Onder de bewaard gebleven corres
pondentie bevindt zich ook een
brief van mevrouw Emmy Martin,
een van zijn meewerkende toege
wijde verpleegsters, met daaronder
een dankwoord van Albeit Schwei-
zer, gericht aan de heer Schutte, or
ganist van de toenmalige Neder
lands Hervormde Grote Kerk op de
Grote Markt te Bergen op Zoom.
Deze organist had door fotograaf
Van Melle een foto laten maken
van het orgel uit die kerk, dat
Schweitzer in 1932 bespeeld had.
De foto was opgestuurd naar Kay-
sersberg, waar de beroemde Sch
weitzer geboren was en in die tijd
tijdelijk verbleef. Foto en de brief
van A. Schweitzer staan afgedrukt
in het Jaarboekje van de Neder-
landsche Hervormde Gemeente te
Bergen op Zoom 1933 en bevinden
zich in de Gemeentelijke Archief
dienst Bergen op Zoom (2).
Een grootheid in Bergen
Albert Schweitzer kan zondermeer
tot de grootheden gerekend wor
den die Bergen op Zoom met een
bezoek vereerden. R. van den Bergh
heeft al eens eerder allerlei voor
aanstaande personen genoemd die
de stad bezochten (3). Zo hebben
Philips de Schone, Maximiliaan
van Oostenrijk en Philips II wel
eens in het Markiezenhof gelo
geerd. Prins Maurits bracht in 1609
de nacht door in De Grote Wilde
man op de Hoogstraat. Eenieder is
wel op de hoogte van het verblijf in
de stad van Erasmus en A. Dürer.
In dit rijtje hoort ook A. Schweitzer
thuis, al gaat het bij hem om heel
andere verdiensten. De redactie
van de Times riep hem onlangs im
mers nog uit tot de meest sociaal
bewogen man van de vorige eeuw,
die een schitterende carrière opgaf
om zich als arts te Afrika te vesti
gen.
Genie in de jungle
Het is hier niet de plaats uitvoerig
stil te staan bij de persoon Albert
Schweitzer en zijn werk te bespre
ken. Maar duidelijk is dat het om
een buitengewoon begaafd en zeer
veelzijdige persoon gaat. Als theo
loog interpreteerde hij meesterlijk
de werken over Jezus, als musicus
de werken van Bach, als geleerde
de werken van Goethe en als filo
soof de geschiedenis van de be
schaving en het spirituele leven. Als
ontwikkelingswerker bracht hij heil
en begrip in Frans Equatoriaal
Afrika. Centraal in zijn gehele leven
stond de eerbeid voor het leven,
dat van mens en dier.
In zijn leven functioneerde hij als
dominee, organist en orgelbouwer
die heel wat orgels in Europa om
bouwde. Op latere leeftijd begon
hij nog aan een artsenstudie om als
zodanig in Afrika werkzaam te kun
nen zijn. Overdag verzorgde en
opereerde hij zieken, 's nachts
schreef hij talloze boeken over heel
diverse onderwerpen.
Deze veelzijdigheid bood schitte
rende carrièrekansen in Europa,
maar hij koos er voor zorg te dra
gen voor de armsten en verstote-
nen, zoals melaatsen, te Lam-
baréné in Afrika. Een genie in de
jungle dus!
In dit jaar 2000 is het 125 jaar ge
leden dat hij geboren werd en 35
jaar geleden dat hij stierf. Ook dit
jaar is het 315 jaar geleden dat J.S.
Bach, waar Schweitzer zo'n grote
waardering voor had, geboren werd
en 250 jaar geleden dat deze Bach
overleden is. Dit jaar wordt er ter
gelegenheid van al deze feiten in
Nashville, Tennessee in de USA
een symposium gehouden met het
thema: Wereldvrede door eerbeid
voor het leven, omlijst met diverse
Bachconcerten.
Albert Schweitzer heeft zeer veel gecorres
pondeerd. Onder de bewaard gebleven
brieven bevindt zich ook die aan organist
Schutte van de Bergse Grote Kerk op de
Markt.
Al bij al feiten die aantonen dat
Schweitzer ook heden nog van
grote betekenis is. Het was nu juist
deze beroemde man die 68 jaar ge
leden Bergen op Zoom met een
bezoek vereerde. Zo waar, een eer
voor de stad!
Noten
1Bentley J. Albert Schweitzer. Den Haag
1989. Pg. 46; (2) GAB nr. 6821; (3) Bevers B.
R van den Bergh zet beroemde bezoekers op
een rijtje. Markiezaatsbode 26-3-1995.
Illustratieverantwoordingb.n Jaarboekje van
de Nederlandsche Hervormde Gemeente te
Bergen op Zoom 1933 in GAB; m. Erica An
derson photographs by courtesy of the Al
bert Schweitzer Center, Great Barrington,
Massachussetts.
o. Albert Schweitzer Archives Günsbach.
68
De Waterschans nr. 2 2000
Herrn Schütte,
Sehr geehrter Herr Schütte,
Herr Schweitzer dankt Ihnen herzlich für Ihr Ge
denken, und für das schone Orgelbild. Welche Freude
war es für ihn die lieben Freunde in Bergen op Zoom
kennen zu lernen. Wenn er wieder nach Holland
kommt, wird er Sie nicht vergessen.
Aber jetzt rüsten wir für seine Abreise nach Afrika.
Schon sind viele Koffer und Kisten gepackt für seine
Abreise. Bitte grüssen Sie alle lieben Freunde, die Herr
Schweitzer damals kennen lernte.
Mit freundlichen Grüssen,
FRAU EMMY MARTIN.
Ich danke Ihnen für Ihre lieben Zeilen Auch ich habe
die Stunden in Bergen op Zoom noch in lebendiger
Erinnerun'g, Herzlichst Ihr engebener
ALBERT SCHWEITZER.
AJb. l.b. Het dankschrijven van Fran
Emmy Martin en enkele dankregels
daaronder van Schweitzer zelf (NB. In
de Bergse publicatie wordt gesproken
van de heer Schutte, terwijl Schweitzer
de naam Schütte hanteert).
Afb. b.r. Het Schweitzer-Bach portret ver
vaardigd door C. Erickson ter gelegen
heid van het aanstaande symposium
waarbij Schweitzers filosofie van Eerbeid
voor het Leven en zijn kruistocht voor
een Wereldvrede gecombineerd wordt
met de glorieuze muziek van Bach.
Afb. m. Patiënten wachten geduldig voor
Schweitzers eerste jungle hospitaal om
verzorgd te worden. Ziekten als dysente
rie, malaria, slaapziekte, melaatsheid en
olifantsziekte bvamen veel voor. De zie
ken werden gratis behandeld. Wie daar
toe wel in staat was betaalde soms met
een haan of een ei.
Elke nacht, na een dag van hard wer
ken in het hospitaal, speelde Schweitzer
muziek van Bach op zijn orgel. Dit be
zorgde hem een voortdurend gevoel van
vreugde en tevens de mogelijkheid om
in Europa (dus ook in Bergen op Zoom)
concerten te geven waarvan de op
brengst bestemd was voor zijn zieken
huis in Lambaréné in Afrika.
69