De Waterschans nr. 2 2000 gemetseld in de hoop dat die zou den gaan functioneren als klank- potten (6) omdat de overwelfde ruimte met de vloer van hardsteen en gobertangetegels (waaronder vloerverwarming) een vrij grote na galm bezit. Helaas hebben ze geen verbetering gebracht. Aardewerk klankpotten werden vroeger in on der andere het zuiden en westen van Nederland, de Rijnstreek, Frankrijk en Spanje in muren van koorruimten in kerken aan de bin nenzijde wel toegepast met de ope ning naar de ruimte toe. De bedoe ling daarvan was om de akoestiek van het gesproken woord te verbe teren. De nagalm in de kapel is te ruggebracht door een vloerkleed en vaandels aan de wanden. Devotionalia De belangrijkste devotionalia zijn het altaar, de gevelsteen, twee Ma riabeelden en een crucifix. Het altaarde mensa, is vervaardigd in tufsteen naar een ontwerp van de beeldhouwer Niel Steenbergen (7) in 1951 voor de kapel ter plaatse van Steenbergsestraat no. 6. Afme tingen: mensablad 89 x 136 x 17 cm. Totale hoogte 97 cm. De voorzijde van de samengestelde altaarbasis is door de beeldhouwer voorzien van een medaillon met een figuur van een ankerkruis in de omlijsting van een koordornament. Begin 1967 is het altaar overge bracht naar dit vertrek. Toen is het profiel van het blad gewijzigd. In de basis is toen door de bouwers een fles inhoudende een blad met tekst ingemetseld. De gevelsteen is eveneens van de geest en de handen van Niel Steen bergen. Blijkens het in de steen aangebrachte jaartal is hij gereali seerd in 1951 en aangebracht bo ven de toegangsdeur van de kapel in de Steenbergsestraat. Begin 1967 is de steen verplaatst naar de nieuwe toegang in het complex aan de Hofstraatzijde. Materiaal: Franse kalksteen. Afmetingen: 40 x 45 cm. Afbeelding: Maria met Jezuskind gezeten op een lelie, uitgevoerd in haut reliëf. Madonnabeeld in de kapel. Dit 60 cm hoge beeld is gehouwen door de Bergse beeldhouwer Piet van Dongen (1895-1987) in een Franse kalksteen en geplaatst op een ge profileerde houten en bezande console. In 1968 is het door Kees Quik aan de Stichting Lievevrou- wegilde geschonken ten behoeve van de nieuwe kapelruimte. Het is in de plaats gekomen van het hou ten Mariabeeld dat tijdelijk door het gemeentemuseum beschikbaar was gesteld. Het Mariabeeld op de achterplaats van het Markiezenhof tegen de prachtige lange licht gebogen scheidingsmuur met de Hofstraat. Het beeld is 90 cm hoog en ge plaatst op een koperen console on der een koperen baldakijntje. Het kleurig geglazuurde terracotta beeld dateert uit 1945 en is destijds geschonken door de toenmalige bewoners van de Koepelstraat en aldaar toen aangebracht tegen een blinde gevel van het inmiddels ge sloopte gebouwencomplex van ij zergieterij Asselbergs. Het was een uiting van dankbaarheid voor het behoud van de straat in de oorlog en met name tijdens de dagen van de bevrijding. De inzegening ervan vond plaats op 15 augustus 1945, de dag dat de eerste Maria Omme gang trok. In verband met de voor genomen sloop van de gieterijge bouwen is het beeld in 1975 over gedragen aan het bestuur van de Stichting Lievevrouwegilde. In 1986 heeft het hier in de nabijheid van de kapel een plaats gekregen (8). Het baldakijn en de console zijn toen speciaal vervaardigd. Het kruisbeeld is in 1967 aange kocht door het Lievevrouwegilde en gerestaureerd en kort daarna ge conserveerd in verband met worm aantasting. Het bestaat uit een 18de eeuws in hout gesneden corpus be vestigd op een nieuw kruishout van iepen lang 97 en breed 74 cm, ge lig gekleurd. Tenslotte mag vermeld worden dat de devotiekapel, toege wijd aan Maria, heden nog aan toonbaar voorziet in een behoefte. De Medaillons in de Grote Galerij De galerijvleugel aan de noordzijde van de grote binnenplaats, tussen de toren en de kantoorvleugel met archiefruimte (thans ingericht als kapel), zal volgens professor R. Meischke in de jaren 1512/13 tot stand zijn gekomen. Omstreeks 1722 is de galerij (vertrek no. 26) dichtgemetseld waardoor er een aantal extra vertrekken ontstond. Daarvoor werd geel-bruine bak steen van 18 x 8 x 4 cm gebruikt. Mogelijk zijn toen of al eerder de gewelven verwijderd. Dat was mo gelijk omdat de verdiepingsbal klaag, de vloerconstructie dus van de lange zaal (de "long gallery') bo ven de grote galerij, niet op de ge welven droeg. Het is onbekend waarom toen de gewelven, met uit zondering van de muraalbogen, zijn verwijderd. Vermoedelijk ver keerden de ribgewelven in een slechte staat. Het slopen van con structief goede gewelven komt me in deze situatie onzinnig voor. Ze ker is dat de slechte staat dan niet aan het casco kan hebben gelegen want de omliggende muren en de hardstenen kolommen bleken tij dens de restauratie begin jaren 1980 (260 jaar later) geen gebreken, scheefstand of verzakking te verto nen. Overeenkomstig plan is de ga lerij tijdens de restauratie (1963- 1987) weer geopend en zijn de ge welven compleet gereconstrueerd. Gedurende het grondig onderzoek en de studie op de weg daarheen werd boven het plafond van de in- bouwvertrekken in de westwand van de galerij, een houten geprofi leerde medaillonlijst aangetroffen met een uitwendige diameter van 76 De Waterschans nr. 2 2000 64 en een inwendige van 39 cm (9). Op de oostwand ertegenover werd op gelijke hoogte alleen de aandui ding van een soortgelijk element gesignaleerd. Een soort aanduiding zoals die ook eerder aangetroffen was op de wanden en schouwboe- zern in de voormalige archiefka mer. Daar waren ze echter groter dan hier. De cirkelvormige medail lonlijst van de westwand is geheel vervaardigd uit eikenhout. Frag mentarisch werden op de dagzijde als afwerking bladgoud en een rood-bruine kleur waargenomen, beiden op een ondergrond van wit. In de loop van de tijd was de lijst menigmaal overgewit met kalkwa- ter. De grote verrassing kwam, toen op het plafond van het onderlig gende inbouwvertrek fragmenten van de medaillonvulling werden gevonden, vervaardigd uit een soort gipsmortel en vele malen overge wit. De euforie was compleet toen zich bij nader onderzoek van onder de lagen witkalk figuraties en een fijn gedetailleerd en gestileerd hoofd in reliëf aandienden (Zie afb. C). Er zijn aanwijzingen dat de me daillons niet gelijktijdig met het ontstaan van het gebouwdeel zijn ingebracht. Wanneer ze zijn ver vaardigd en geplaatst is evenwel onbekend. De historie over medail lons beschouwend en op grond van de profilering van de omlijsting dateert schrijver deze wandversie ringen op midden 16de eeuw. De oorspronkelijke lijst van de west wand is gerestaureerd en voor de oostwand is er een gekopieerd (Zie afb. D). Twee nieuwe vullingen met portretkoppen, zogenoemde têtes d'expression, zijn geboetseerd ana loog aan de gevonden fragmenten en gegoten (10) in een kalkgips- mortel en uiteindelijk gesausd (Zie afb. E). Het gaat om een mannen- en een vrouwenuitbeelding. Het is goed denkbaar dat zich destijds in de voormalige archiefruimte, thans kapel, ter plaatse van de in 1966 symbolisch gemaakte cirkels soort gelijke medaillons hebben bevon den. In tegenstelling tot bijvoor beeld Italië en Spanje zijn de me daillons in het Markiezenhof een voudig van uitvoering en materiaal gebruik. Maar omdat medaillons als siermotief in de architectuur in onze contreien in die tijd niet vaak zijn toegepast, zijn ze bijzonder te noemen (Afb. F). Noten 77 AJb.E Nieuwe medaillonvullingen voor grote galerij. Afb.F Galerij grote binnenplaats. 1R. Meischke, Het Markiezenhof te Bergen op Zoom. In: Bergen op Zoom gebouwd en beschouwd. Bergen op Zoom 1987 (1-71); (2). Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Restauratievademecum. DOC blad 06-1 t/m-03 (stookplaats-schouw) 1986; (3). Kees Booij, De Christojfelschouw uit en thuis. In: Jaarboek De Ghulden Roos. Roosendaal, no. 33-1973 (Afb. 5); (4). W. van Ham, Het doorluchtige huis van Bergen op Zoom. Zalt- bomntel. 1977; (5). Tekening restauratie Mar kiezenhof blad no. 126-W, d.d. februari 1967. Betreffende cirkels aangebracht op wanden in vertrek no. 25. (Het restauratiearchief is ondergebracht bij de gemeentelijke archief dienst); (6). H. Janse. Bouwers en bouwen in het verleden. De bouwwereld tussen 1000 en 1650. Zaltbommel, 1965 (86 87); (7). Wou ter van der Kam, Niel Steenbergen - Schep pingen in beelden1999 (pag. 153). Catalogus 'Beeldig Bergen' - Tentoonstelling het ge meentemuseum in het Markiezenhof te Ber gen op Zoom 1987 (46 47); (8). Schrifte lijke informatie vriendelijk verstrekt door Sjef Dagelinckx; (9). Tekening restauratie Markiezenhof, blad 202-W. d.d. juni 1968 - gewijzigd januari 1981, betreffende het me daillon met ornament gevonden in galerij grote binnenplaats; (10). A. Teeuwisse, Tech niek van het beeldhouwen en plastisch vorm gevenRotterdam, 1974. N.B. De auteur van dit artikel was als project leider zeer nauw bij de restauratiewerk zaamheden en inrichting van de kapel be trokken. Momenteel is hij voorzitter van het bestuur van de Stichting Lievevrouwegilde. Met dank aan Lisette de Wit-Besters voor haar medewerking aan het tot stand komen van dit artikel. IllustratieverantwoordingRijksdienst voor de Monumentenzorg: A (1959), C (1968). Afb. B: Foto Coen Leman BoZ, 1967; Afb. D: Fotolino BoZ, 1981 en E (1981). Afb. F: GAB 1985.

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 14