Streekmuseum Den Aanwasin Ossendrecht
De Waterschans nr. 2 2000
Drs. GA Huijbregts
Hoe het museum tot stand kwam
In maart 1977 had in de volksabdij
Onze Lieve Vrouw ter Duinen de
oprichting plaats van de heemkun
dekring 'Het Zuidkwartier'. Dat
kwartier omvatte van ouds de ge
meenten Ossendrecht, Woensdrecht
(met Hoogerheide), Putte en Huij-
bergen. Deze laatste plaats heeft
echter een eigen heemkundekring
(en ook een museum).
De nieuwe kring sloeg aan. Het aan
tal leden groeide van 70 naar 600.
Dat dankt zij niet 't minst aan haar
vele en veelsoortige activiteiten, ge
stimuleerd door een inspirerende
groep van ijverige vrijwilligers. Zo
kent 'Het Zuidkwartier' maar liefst
vijftien werkgroepen, o.a. een voor
toponymie, archeologie, oude
handwerktechnieken, genealogie,
fotografie enz. Behalve het bestuur
is er een redactieraad voor de Kro
niek van de kring. Tijding geheten,
en een zeer actieve werkgroep voor
het museum 'Den Aanwas'.
Een heemkundekring is al gauw een
verzamelinstelling voor objecten uit
grootmoeders tijd of soms lang
daarvoor. De vraag rijst dan: 'Waar
laten we het allemaal?' Zo ging het
ook in Ossendrecht. Daar stond in
het stichtingsjaar van de kring een
vervallen en uitgewoond herenhuis
op het adres Aanwas 29. De woning
had al een hele geschiedenis met
meerdere verbouwingen en aanpas
singen achter zich. Ze ligt in de
Zuidpolder en die is van 1743.
Het pand stond in 1978 op naam
van Cesar Odilon Maria Mattheeus-
sens, een familienaam die herinnert
aan de cichorie- of peekoffiefabrie-
ken van Ossendrecht. Jarenlang was
het herenhuis een statige woning
geweest voor de Matheussens met
een fabriek om de hoek. Later werd
het huis verhuurd en toen de huur
ders wegbleven begon het verval.
Desondanks werd het pand in 1978
als monument geregistreerd met de
omschrijving: 'Grotendeels gepleis
terd pand zonder verdieping en met
hoog, door pannen gedekt zadeldak
tussen puntgevels, wellicht 18de
eeuws. Voorgevel van 19de eeuws ka
rakter met houten kroonlijst. Ven
sters met luiken'.
In 1986 gingen erbij 'HetZuidkwar
tier' stemmen op om de woning als
Het museum na de restauratie.
96
De Waterschans nr. 2 2000
museum in te richten. Er was veel
lef voor nodig om zoiets te opperen,
want dak en zolder waren zo rot dat
geen aannemer er zich op waagde.
Dat durfden wel de vrijwilligers van
de kring. Onder leiding van Leo
Timmermans stortten ze zich met
zoveel enthousiasme op het pand
dat de betrokken gemeentebesturen
hun aanvankelijke scepsis lieten va
ren en met geldelijke steun over de
brug kwamen. Zo kon op 5 juni
1987 het museum worden geopend,
net op tijd voor het grote feest van
800 jaar Ossendrecht.
Ook daarna moest er nog veel ge
beuren. De werkgroep zorgde voor
een nieuw dak en voorzag de zolder
van een betrouwbare vloer van on
geveer 120 vierkante meter. Dankzij
de steun van vooral de Rijksdienst
voor Monumenten, van de Rabo
bank en van de gemeente Ossen
drecht kon het museumbestuur een
meer ingrijpende restauratie realise
ren. Met de eigenaar was inmiddels
een bruikleenovereenkomst afgeslo
ten, die later door de welwillende
medewerking van Mattheeussens en
de steun van overheid en particulie
ren in een aankoop kon worden
omgezet. Het museum is thans in
bezit van een aparte stichting met
leden van o.m. de heemkundekring.
In 1994 waren verbouwing en in
richting zover gevorderd dat tot een
regelmatige openstelling kon wor
den overgegaan.
De vaste museumcollectie
Zoals de meeste streekmusea heeft
ook 'Den Aanwas' een rijk geva
rieerde, vaste collectie. De bezoeker
doet daardoor soms aardige ontdek
kingen. De inrichters hebben een
overzichtelijke ordening aange
bracht. Beneden is een stijlkamer
met passende meubelen en ge-
baiiksvoorwerpen. De bezoeker kan
zich zo een idee vormen van een
deftige dorpswoning uit de 19de
eeuw, zeker als hij het gehele pand
erbij betrekt. Dat karakter behield
het huis trouwens tot in de jaren ze
stig van de 20ste eeuw. De zolder is
door de werkgroep omgetoverd in
een dorpspleintje met huisjes en
werkplaatsen in oude stijl. Men
vindt er op ware grootte een bakke
rij, een smidse, een tinimerwinkel
tevens wagenmakerij, een schoen-
lapperij, een klompenmaker en een
bedrijfje voor paardentuig. Via de
op verantwoorde wijze ingerichte
boerenkeuken van omstreeks 1900
kunnen we in de kelder komen,
waar de interessantste vondsten van
de werkgroep archeologie staan ten
toongesteld.
Veel herinnert natuurlijk aan het
verleden van de plaats. Zo zijn er
souvenirs aan de twee bekendste
vrouwen uit Ossendrecht: Kaatje
Dierkx (1866-1900), beter bekend als
zuster Marie Adolphine, en Jo
hanna Paulina Musters (1878-1895),
beter bekend als prinses Paulientje.
Kaatje Dierkx trok als missiezuster
naar China en stierf daar de martel
dood. Op 1 oktober a.s. wordt zij
door de paus heiligverklaard (Zie
ook de bespreking van de door Ad
van Velthoven geschreven biografie
van Marie Adolphine, in dit num
mer). Prinses Paulientje geldt als
'het kleinste vrouwtje aller tijden'.
Een van de vertrekken bevat heel
wat herinneringen aan deze prinses.
Onlangs werd het museum verblijd
met een originele, onvervalste toog
uit een Ossendrechts cafeetje van
weleer. Aan deze bar kan de bezoe
ker thans een kopje koffie drinken
zoals zovelen voor hem hebben ge
daan. Opnieuw traden vrijwilligers
aan voor het opknappen en plaat
sen en zelfs gedeeltelijk aanvullen
van dit fraaie meubelstuk.
Wisselexposities
Vanaf het begin stond het organise
ren van tentoonstellingen hoog in
het vaandel van 'Het Zuidkwartier'.
Reeds op 16 oktober 1987 kon het
museum zijn deur openen voor een
fototentoonstelling over '800 jaar
Ossendrecht'. Het jaar daarop liet Ja
nus van Pul zijn oorlogscollectie
zien onder de titel '45 jaar bevrij
ding'.
Er was behoefte aan meer expositie
ruimte. Het bestuur droomde van
een galerij achter het hoofdgebouw,
maar moest zich tevredenstellen
met een houten noodgebouw. Toch
overheerste de vreugde. Het gebouw
kon met weinig geld worden overge
nomen en de vrijwilligers deden
weer de rest. Op 7 oktober 1994
vierde Ossendrecht feest, omdat het
50 jaar geleden was dat de Canade
zen het dorp bevrijdden. Ook dat
feit greep het museum aan voor een
tentoonstelling met als thema: Os
sendrecht in oorlogstijd. De exposi
ties mogen zich tot nog toe steeds
verheugen in een grote belangstel
ling.
Ik herinner me ook een expositie
over de geschiedenis van de polders
onder de rook van Antwerpen, inge
richt in samenwerking met de BASF
van de Scheldestad, een bedrijf dat
het landschap vlak bij Ossendrecht
zo drastisch veranderde.
Met een foto-expositie die ook veel
belangstelling trok. circa 1000 be
zoekers, werd het jaar 1999 afgeslo
ten. Het thema was toen: 'Mensen
uit de Zuidwesthoek werkzaam in
de luchtvaart'. De relatie met het
vliegveld Woensdrecht en de daar
gevestigde industrie (Fokker!) was
duidelijk.
Ook dit jaar is er wederom een ten
toonstelling, nu over het jaar 2000.
Het is in hoofdzaak een activiteit
van de fotowerkgroep. Op de expo
sitie ziet men opnamen van typi
sche plekjes van de Zuidwesthoek
rond 1900 en men kan die dan ver
gelijken met recente foto's van die
zelfde plekjes. Verder laat de ar-
cheologiegroep haar jongste vond
sten zien, in hoofdzaak potten, be
kers en munten, die zijn gevonden
bij opgravingen op de plaats van
een boerderij van omstreeks 1600.
Enkele praktische gegevens
Het adres van het museum is: Den
Aanwas 29, 4641 JE Ossendrecht.
Telefoon: (0164) 612546. Opening
stijden: Elke 2de en 4de zondag van
de maanden april tot en met okto
ber van 13.30 uur tot 16.30 uur.
Groepen bovendien op afspraak.
Toegangsprijs: gratis. Voor groepen
van minstens 15 personen één gul
den per persoon.
Openbaar vervoer bus 105 vanaf
NS-station Bergen op Zoom.
NB. Bij het schrijven van dit artikel
mocht ik veel medewerking onder
vinden van de heer L. van den
Bergh, onder-voorzitter van de
Heemkundekring 'Het Zuidkwar
tier'. Hij was ook bereid mijn con
cept kritisch door te nemen, waar
voor mijn oprechte dank. De heer
RJ. van den Bussche schreef in de
jaargang 1994 van Tijding een uitge
breid artikel over de wording van het
museum. Daarvan heb ik een dank
baar gebaiik gemaakt.
Illustratieverantwoording
Tijding 1994, nr.3. pg 31.
97