Vismarkt 12, 'De Oude Vijzel' De Waterschans nr. 2 2000 zijn verwondingen, het viertal uit zijn huis te verdrijven. Volgens de vele toeschouwers die op het geluid waren afgekomen heeft Jan met zijn gevolg al scheldende op deuren en ramen geslagen. Dit alles onder het uiten van de verschrikkelijkste ver wensingen, zoals hondsvot, schob bejak, enz. Achteraf bleken de gren dels van de deur en wel vijftien mi- ten te zijn vernield. Dit hele verhaal werd nog eens on dersteund door de getuigenverkla ring van Lambert Wolferink, soldaat in het 2de battaillon van zijne Hooghijd den Heeren Prince van Wijlburgs en Magriet Hoomans, de vrouw van Rudolf Vissers, een col lega van Jan Wolferink. In hun ge tuigenverklaring onderstreepten ze dat er sprake was van affgrijselijke vloeken. Op 22 november 1766 was het weer raak. Ditmaal was het slachtoffer de vrouw van Pieter Meeuwis die niets vermoedend met haar buurvrouw Elisabeth Peeters in de keuken aan het praten was. Johanna uit den Bonten Os was eerder die dag twee pinten jenever en twee kannen bier komen halen. Pieter Meeuwis was koopman in vettewarij (2) en samen met zijn vrouw hadden ze een win kel op de Vischmarkt. Omstreeks acht uur in de avond kwam Jo hanna binnen om te vragen wat ze voor de jenever en het bier moest betalen. Catharina van de Velde, de vrouw van Pieter Meeuwis, zei dat het dertien stuivers totaal was. Jo hanna zei naar huis te gaan om geld. Een beetje later kwam ze terug met haar man Jan Lodewijk die luidruchtig ontkende dat hij zoveel drank had gekregen. Pieter Meeuwis die in de winkel bezig was, kwam op het geluid af en pro beerde de zaak te sussen. Hij pakte Jan Lodewijk bij zijn arm en voegde eraan toe Jan betaalt niets, gaet na Intijs en komt morgen als gij nugteren sijt. Jan vatte dat op als een beledi ging en gaf Pieter met zijn vuist een gemene en harde slag. De vrouw van Pieter Meeuwis kwam met dochter haar man te hulp en pro beerde het echtpaar Lodewijk bui ten te werken. Jan Lodewijk zag nog kans de dochter bij de haren te grij pen en haar onder de onderdeur te trekken. Door het smijten van hout blokken moest Jan de dochter los laten. Daardoor konden ze snel de onder- en bovendeur sluiten. Het is daarna nog lang onrustig geweest op de Vischmarkt. Het wederom toegestroomde publiek heeft nog gezien en gehoord dat Jan Lode wijk op de deuren en ramen van de winkel heeft gebonsd. Ook het vloe ken en schelden was niet aan te ho ren volgens het publiek. Ook be schuldigde Jan Lodewijk de vrouw van Pieter Meeuwis de klanten te bedonderen door met de arm stie kem de schaal van de balans te ver storen. Tijdens het verhoor vertel den Pieter Meeuwis en zijn vrouw Catharina van de Velde, dat gedu rende de vier jaren dat Jan Ixide wijk in den Bonten Os woonden, zij dag en nacht ontugtig en grouwsaam leven met vloeken, schelden, tieren, vechten. Ook voegden ze er aan toe en dat ze een openbaar hoerhuis hebben. Ze zagen dikwijls ligtveer- dige vrouwluijden in en uit den Bonten Os gaan. Er volgde nog een aantal getuigen die over het laatste voorval werden gehoord. Zoals Elisabeth Peeters, de vrouw van Jan Baptist Lins, die met de vrouw van Pieter Meeuwis in de keuken zat toen het echtpaar Lodewijk binnen kwam. Ook Jan Vergroesen met zijn vrouw Elisa beth Rommers die in het pand 'Hof van Gelder' woonde en een grutterij hadden, vertelde wat ze ge hoord en gezien hadden. Ze beves tigden ook het voorval van gepas seerde zomer op 28 juni j.l. dat een vreemd manspersoon (Robbert) zeer was mishandeld en gekwetst. Ze hadden Johanna Damen er op aangesproken. Deze vertelde dat ze met een hartsvanger (3) die boven haar bed hing, de man had ver jaagd. De man had haar op bed willen vermoorden. Toen de vrou wen vroegen, hoe die persoon dan aan de sneeden in sijn troonie was gecoomen, heeft Janna heeft geant woord, jae dat weet ik niet. Ook Conielis Rosenraad, meester broodmaker, die op de hoek Visch- markt-KJaverstraat woonde, ge tuigde samen met zijn knecht Krijn Koek over het gebeurde bij Pieter Meeuwis en vulden hun getuigenis aan met de opmerking dat Jan Lo dewijk met zijn vrouw dagelijks een groot lawaai in de buurt maakten en heel vaak de hele Vischmarkt in rep en roer zetten en zich ophiel den met slecht volk. Ze onder streepten eveneens dat Jan Lode wijk zich ophield met slegt volk, en ligtveerdige vrouwluijden te huijs ves ten. Een andere meester broodma ker, Marijnis Augustijn, die op de hoek Vischmarkt-Mosselstraatje woonde, getuigde met zijn knecht Augustijn van Heemsdael over het gebeurde bij Meeuwis. Ze voegden er aan toe dat Jan Ixidewijk gewelt heeft gemaekt onder het uijtbraeken van Godslaterende vloeken welke de deponenten sonder affgrijsen niet konden aenhooren. De buren van de familie Ixidewijk aan de west zijde waren Joseph de Cort, gepen sioneerd dragonder, met zijn vrouw Willemijn Hendriks. Zij bewoon den het pand 'De Kleijne Vijsel'. Ook hen werd gevraagd te getuigen. Ze vertelde dat het elke nacht raak was in huize den Bonte Os, zoda- 56 De Waterschans nr. 2 2000 nig dat ze verscheidene nachten in hun slaap worden gestoord. Ze ver telden als ze van hun huur af kon den komen ze al lang waren ver trokken. Wat er die avond was ge beurd, daar konden ze niets over vertellen. Ze hadden wel veel la waai gehoord maar gezien hadden ze niets want ze lagen al op bed. Tot slot getuigde Maria Ingers, huisvrouw van Jan Barent Keulen en gezwore vroetvrouw die in het pand 'De Gulden Hoorn' woonde, grenzend aan de zuidzijde van den Bonten Os. Naast hetgene wat de vorige getuigen hadden verteld, voegde ze er aan toe, dat ze Jan Lo dewijk bij de borst had gegrepen om hem in zijn huis te trekken. Jan Lodewijk had zich er niet aan ge stoord en was verder gegaan met vloeken en schelden. Op 13 december 1766 werd in de vergadering van de magistraat der stad Bergen op ten Zoom besloten het verzoek van de drossaard goed te keuren om Jan Lodewijk en zijn vrouw Janna Dame te arresteren en hen te logeren op 's Heeren Gevangen Poorte'. Tevens werd be sloten op hun goederen beslag te leggen en verder crimineel tegens hen te procederen. Er werd een gerechtbode, 'corte roede' ge naamd, naar het echtpaar ge stuurd om ze een oproep te over handigen om te verschijnen 'ter criminele rolle'. Het echtpaar had de bui al zien hangen en was met onbekende bestemming vertrok ken. Op vrijdag 2 januari 1767 werd met het luiden van de stad- huisklok 's morgens om 10 uur aangekondigd dat de zaak Lode wijk zou worden behandeld. Geen echtpaar Lodewijk te bekennen. Dit herhaalde zich nog eens op de vrijdagen 23 januari en 13 febru ari. Op vrijdag 6 maart volgde de uitspraak. De voortvluchtigen Jan Lodewijk en zijn vrouw Johanna Daamen zouden ter eeuwige da gen worden verbannen uit deze stad en markiezaat van Bergen op Zoom en tevens uit de heerlijk heid van Borgvliet. Bij in gebreke blijven volgden lijfstraffen. Voor stamboomonderzoekers is onderzoek naar deze beschreven gebeurtenissen en de eventuele herkenbare familienamen een mooie gelegenheid om hun stam boom aan te kleden. Noten Bronnen Illustratieverantwoording Ir. J. Weyts In 1999/2000 is het huis 'De Oude Vijzel' gerestaureerd. Hoewel geen heel spectaculair huis, had het vóór de restauratie al als herkenbare bij zonderheid dat het in onze stad het enige woonhuis was met een dwarskap, waarvan beide topgevels behouden waren. Uit de transportakten valt op te maken dat het huis enkele malen met 'Het Hof van Gelder' Vismarkt 13, in eigendom verenigd is ge weest, deels in 1512, verder van 1529 tot in of na 1568 (1). In 1765 moet de koper van het Hof van Gelder de zolder boven de Vijzel onderhouden, voorzover die bij het eerste pand getrokken is. Het lijkt er op dat alleen eigendom en ge bruik van de zolder bij het hoek pand waren getrokken en de zolder alleen buitenlangs bereikbaar was. Van een verbinding binnendoor is geen spoor teruggevonden. Op de begane grond is er (later) wel een verbinding geweest over de gehele lste travee. Hiervan resteert nog de lateibalk, direct onder de moerbalk gelegen. Het nu nog bestaande huis moet rond 1550 geheel vernieuwd zijn, wellicht door de timmerman (of aannemer) Janne Claessen. Van een voorgaande bebouwing zijn geen onderdelen bewaard geble ven. Wel is zeker dat het voor gaande huis lager en ondieper was, aangezien de zuidgevel van het Hof van Gelder deels in schoon metsel- 57 Afb.2. De Vismarkt. Rechts het pand Den Bonten Os. (1) Iemand die op kennissen of feesten een lier bespeelt. Een lier is een oud snaarins trument met een romp, twee armen en een dwarsbalk met daarop snaren die getokkeld of gestreken worden; (2) Verkoper van vette waren zoals olie, kaarsen, reuzel, enz. Hij verkocht onderhands ook nog sterke drank; (3) Hartsvanger is een lang soort jachtmes. GAB stadssecretarie inv.nr. 5346; GAB ar chief van de griffie inv.nr. 105; W. van Ham, Bestuur en rechtspraak te Bergen op Zoom. 1976. Afb.l. Prent bordeel eind 16e eeuw A Hu- bertus Gravure 8,6 x 11 cm Leiden Prenten kabinet, Rijksuniversiteit Leiden; Afb.2. Foto Vismarkt GAB. Fotonr. SS1E020.

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 4