De Waterschans nr. 2 2000 succes. Er heerste in de stad ongenoegen over de bedragen die de geestelijken eisten voor dopen, trouwen en het toedienen van het Heilig Oliesel. Met de vroeger overeengekomen ta rieven werd gemakkelijk de hand ge licht. De stad besloot daarom in 1432 de kerkelijke financiën te gaan controleren. Uit bewaard gebleven stukken blijkt dat er sprake is van presentiegeld voor de koorzangers en ook dat Jan I de inkomsten van zijn runmolen, een molen voor het malen van eikenschors voor de leer- bereiding, aan de kerk had geschon ken. Na 1432 is het blijkbaar jarenlang rustig aan de Koevoetstraat, ook wel Papenstraat genoemd. Pas aan het einde van de eeuw zouden de span ningen in volle hevigheid teaigkeren. Voorlopig eisten andere zaken de aandacht op. In 1436 keurde de Sta ten- of Standenvergadering van Bra bant een bede of belasting van 300.000 rijders goed, te verdelen over zes jaar. Filips de Goede kon daarmee even vooruit. Zijn optreden en levenswijze waren aan de royale kant. Het woord 'Bourgondisch' ty peert dat juist. Om de lasten zo goed mogelijk te verdelen, voerde de her tog de haardtellingen in. Zo weten we dat Bergen op Zoom in 1437 pre cies 1119 huizen telde, waaronder 100 arme woningen waar niets te ha len viel. Per haardstede betaalde de stad dat jaar 13 stuivers. De bede hield verband met een le- gerexpeditie van Filips naar Calais. In 1435 was Filips in de Honderdja rige Oorlog van partij veranderd. Hij sloot dat jaar vrede met Frankrijk en streed vervolgens tegen zijn vroegere bondgenoot Engeland. De Engelsen waren sinds het optreden van Je anne d'Arc, bijgenaamd Fa Pucelle de Maagd), in de verdediging ge drukt en Filips vond het mede daarom beter de partij van Frankrijk te kiezen. Tenslotte was hij als hertog van Bourgondië toch een leenman van de Franse koning. Voor Bergen op Zoom was die verandering van partij nadelig, want de heren van Glymes waren om economische re denen steeds voor Engeland geweest en dat had de stad geen windeieren gelegd. Na 1435 ging de koning van Engeland de handel op Vlaanderen en Brabant dwarsbomen en dat voelden ook de Bergenaren in hun beurs. Een andere gebeurtenis die de men sen bezig hield, was de grote novem berstorm van 1437. Op meer dan dertig plaatsen bezweken de dijken in Holland en Zeeland. Heel wat polders gingen verloren. De worste ling ging echter voort. In 1438 gaf Jan II een octrooi uit voor het bedij ken van de polder Oost-Nieuwland gelegen ten noorden van Halsteren en grenzend aan de Boudenspolder. Ook aan de haven veranderde er het een en ander. Bij de ingang verrezen zoutketen en langs de kaden in de stad bouwde men pakhuizen. De in komsten van de waag namen toe en dat wees eveneens op een groeiende handel. 6. Jan metten Lippen gaat zelf regeren 1440 In 1440 kwam er een einde aan de voogdij over Jan II van Glymes. Dat jaar had de Blijde Inkomste plaats. De stad schonk hem bij die gelegen heid 2.000 gouden rijders, te betalen in vier termijnen. Zijn dorpen legden daar ongeveer 680 pond bij. In het zelfde jaar behaalde Bergen op Zoom voor zover bekend haar eerste sporttrofee. Dat was te danken aan Michiel Panneman die Bergen op Zoom vertegenwoordigde op de voetboogwedstrijden in Gent. Mi chiel behaalde er goud en ontving dat in de vorm van zes zilveren kan nen. Hem wachtte een grootse te rugkeer in zijn stad. Jan II, vergezeld van de magistraat en een groot aan tal 'goede mannen' haalde de triom ferende Bergse voetboogschutterij af. In de stoet liepen ongeveer 80 paar den mee. Door zijn verblijf aan de universiteit van Leuven en aan het Bourgondi sche hof was Jan II goed voorbereid op zijn bestuurstaak. Inmiddels was hij 22 jaar, tijd om uit te zien naar een bruid. De dienst aan het hof bracht hem in Rome en daarna in Besancon, de hoofdstad van Fran- che-Comté oftewel het Vrijgraaf- schap Bourgondië. Dat gebied van Filips de Goede lag ten oosten van het hertogdom Bourgondië en was eigenlijk een Duits leen. Daar maakte de jonge heer in 1440 kennis met Margaretha de Saint Simon, door tijdgenoten omschreven als 'la Beauté Blanche de Saint Simon'. Wat kon Jan tegenover die gratie stellen? Aan schoonheid niet zoveel, want hij zou de geschiedenis ingaan als Jan metten Lippen. Wat direct opviel waren namelijk zijn dikke lip pen, een litteken dat hij had overge houden van een ontsteking. Toch had Jan iets wat het andere geslacht aantrok zoals nog vaak zou blijken. Daarnaast bracht hij natuurlijk zijn heerlijkheid mee en zijn goede rela ties aan het hof Toch zou het nog vier jaar duren voordat het huwelijk werd voltrokken. Een ingrijpende verbouwing van het kasteel van Wouw, de residentie van het jonge paar, ging aan het grote feest vooraf. In het vooijaar van 1444 was het dan zover. Na de nodige inkopen in Brussel had er een groots feest plaats, een Bourgondisch edelman waardig. Filips de Goede liet zich van zijn beste kant zien en schonk bruid en baiidegom een bedrag van 4.000 pond. Voor de stad was het een minder ge lukkig jaar. Een felle brand ver woestte weer eens een groot aantal gebouwen. Niet alleen woningen, maar ook de kerk, de waag, het gast huis, de bank van de Lombarden en de molen aan de Bospoort gingen verloren. Het nieuws drong tot in Rome door, want paus Eugenius IV verleende een extra aflaat aan ieder een die de wederopbouw van de stad steunde. De hertog bleef niet achter en stelde de stad gedurende drie jaar vrij van bedebetalingen. Ook verleende hij de inwoners vrij heid van tol op de waterwegen van Holland en Zeeland. Dat laatste was meer een reprisesurprise, want ook in 1327, 1360 en 1395 had Bergen dat privilege reeds gekregen. Het ge schenk viel niet in goede aarde bij de Hollandse steden, die er een on eerlijke concurrentie in zagen en om die reden de toepassing van het voorrecht tegenwerkten. Het stadsbe stuur trok een les uit de ramp en sti muleerde met premies het vervan gen van riet op de daken door dak pannen. Zo verminderde het brand gevaar. Wat opvalt, is dat de stad deze ramp in financieel opzicht be ter kon opvangen dan in 1397. 7. 1453: Het einde van de Middeleeuwen? In januari 1446 maakte Bergen op Zoom zich op om hertog Filips fees telijk te ontvangen. De stad was prachtig verlicht. Het zou niet bij dit ene bezoek blijven. Het jaar daarop was er weer reden tot feestvreugde. Op 12 december werden Jan en Margaretha verblijd met de geboorte van een zoon, een opvolger. Hij kreeg de naam Filips en niemand minder dan Filips de Goede was 64 De Waterschans nr. 2 2000 4/6.5. Jeanne d'Arc op de brandstapel. Na een uitgebreid proces werd ze door een vij andige rechtbank tot de vuurdood veroordeeld, beschuldigd van hekserij, ketterij en te rugval daarin. In 1920 is ze door de paus heilig\>erklaard. zijn peter, samen met Jan van Kleef. In januari 1448 logeerde Filips bij Jan in Wouw. De stad verwelkomde de hertog andermaal op luisterrijke wijze, badend in het licht van 900 fakkels. In 1449 schonk Margaretha het leven aan een tweede zoon, Henricus gedoopt. Hij bracht het tot bisschop van Kamerijk Cambrai in Noord-Frankrijk). Regelmatig dijde het gezin uit totdat moeder Margaretha kort na de geboorte van het 13de kind het leven verloor. Dat was in 1465. In 1450 besloot Jan II een pelgrims reis te maken naar het Heilig Land, samen met enkele notabelen van de stad, waaronder Clais Noris, Jan de Rouck en Van Bemmelen. Het mo ment om te vertrekken viel wat on gelukkig, want Antwerpen deed weer moeilijk. Daar was Jan de Medea vermoord door Daniel de Medea. Laatstgenoemde had bezittingen in Bergen op Zoom en die werden ver beurd verklaard. De schout van Ant werpen wilde die in beslag gaan ne men, maar de schout van Bergen was hem voor. De Raad van Bra bant, het hoogste rechtscollege, sprak Bergen op Zoom vrij, zonder nadere toelichting evenwel. Daarop gaf Filips bevel om het geschil ver der met rust te laten vanwege de reis van heer Jan naar Jeruzalem. In 1452 kwamen de pelgrims terug en de stad eerde hen met een jaarlijks terugkerend geschenk van enige gel ten wijn 1 geit was ongeveer 3 liter), uit te reiken op Palmzondag. En dan breekt 1453 aan, een jaartal met als voornaamste feit de verove ring van Constantinopel door de Turkse Osmanen. Daarmee kwam een einde aan het Byzantijnse of Oost-Romeinse Keizerrijk, bijna dui zend jaar na de ondergang van het West-Romeinse Rijk in 476. Met de bezetting van Constantinopel, her doopt tot Istanboel, hadden de Os manen heel de Balkan in handen en konden ze verder in Europa gaan doordringen. Twee keer belegerden ze Wenen, in 1583 en in 1629, maar beide keren liep het uit op een fiasco. Het is te begrijpen dat velen in Europa het ergste vreesden voor de christelijke beschaving en zich bezorgd alVroegen of de oprukkende islam geen halt moest worden toe geroepen. Met name de paus maakte zich grote zorgen, maar hij slaagde er niet meer in het politiek zo verdeelde westen eensgezind ach ter zich te krijgen. De tijd van de kruistochten was voorgoed voorbij, ook al leefde de idee voort. Reeds in 1291 was het laatste steunpunt in het Heilig Land door de kruisvaarders prijsgegeven. Het was ook in 1453 dat er na 116 jaar een einde kwam aan de Hon derdjarige Oorlog. Een vrede is er ei genlijk nooit gesloten. Na het ingrij pen van Jeanne d'Arc verloren de Engelsen steeds meer terrein. In 1453 hadden ze op het vasteland al leen Calais nog in handen (tot 1558). Voor Frankrijk leverde die oorlog een versterking van de ko ninklijke macht op, terwijl Engeland er een parlement met meer zeggen smacht aan overhield, een mooi startpunt voor de latere democratie. 8. Bergen op Zoom in rep en roer 1454 Maakten de poorters van Bergen op Zoom zich tijdens het 'Herfsttij der Middeleeuwen' zorgen over de groeiende macht en invloed van het Osmaanse Rijk? Niets dat erop wijst. Wellicht was het voor de meesten te ver weg, om er beducht voor te zijn. Velen werden te zeer in beslag geno men door de dagelijkse strijd om het bestaan. Wel zullen ze iets vernomen hebben over de fantastische feesten aan het Bourgondische hof. Filips hield ervan om te pronken met zijn rijkdom. Hij viel op door zijn kost bare kleding en verkwistende maal tijden. Tijdgenoten vertellen over kastelen van gebak zo groot dat er een heel orkest in kon spelen; over olifanten van zoete waren en walvis sen gevuld met lekkernijen. De koks moeten culinaire kunstenaars zijn geweest. Niet alle onderdanen konden het optreden van Filips waarderen. Vooral zijn centralisatiepolitiek stuitte op verzet. Filips probeerde zijn vele gewesten meer tot een een heid om te smeden. Een centrale re gering met ambtenaren, dat was zijn ideaal. Die opzet botste met het par ticularisme van de afzonderlijke ge westen en steden, die scherp toeza gen of de hertog de door hem be zworen privileges bleef respecteren. Vooral met steden als Gent en Brugge kreeg Filips het moeilijk. In 1453 slaagde hij erin om Gent op de knieën te krijgen, reden voor een groot feest. Dat vierde Filips de Goede in de Vlaamse stad Rijssel en Jan metten Lippen was daarbij. Tij dens het feest werd er een fazant binnengebracht en op dat gerecht legde Filips de eed af, dat hij per soonlijk zou deelnemen aan een kruistocht tegen de Osmanen of bij verhindering zouden dat twaalf dap pere ridders in zijn plaats een heel jaar lang doen op zijn kosten. Vol enthousiasme volgden de aanwezige ridders het voorbeeld van hun gast heer. Het jaar daarop trokken Jan II en Jan van Kleef als gezanten van Filips de Goede aan het hoofd van een uitgelezen gezelschap naar Mantua voor een ontmoeting met paus Pius II. Ze mochten de paus 2.000 ruiters 65

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 8