De ontwikkeling van de weervisserij in
Bergen op Zoom vanaf 1530 tot 1914
De Waterschans nr. 3 2000
bouwde synagoge. Hij bleef niet
slapen: na een uitgebreid diner ver
trok hij naar Terneuzen.
Bovenstaande hoogtepunten zijn
een subjectieve keuze. Veel onder
werpen zijn niet aan bod gekomen
zoals sport, gezondheid, armen
zorg, muziek, literatuur, schilder
kunst, enzovoorts. De bedoeling
was dat het overzicht een beeld
zou geven van het belang van de
lang verguisde negentiende eeuw.
Er is meer geweest dan revoluties,
armoede en slechte werkomstan
digheden. Onze voorouders heb
ben de verbazing beleefd die de
technische vernieuwingen onge
twijfeld hebben gewekt. Maar zij
hebben ook de slechte werkom
standigheden in de fabrieken mee
gemaakt en de lange werkdagen
voor een karig loon. De negen
tiende eeuw is de basis geweest
voor het comfortabele leven van nu.
U kunt zich nog een beeld vormen
van de Bergse architectuur van de
negentiende eeuw. De tentoonstel
ling De nieuwe stad is nog te zien
tot en met 21 oktober tijdens de
openingsuren van de archiefdienst.
Aan de hand van bouwtekeningen
en zo mogelijk met foto's uit de
ontstaansperiode van de gebouwen
wordt een beeld gegeven van de ar
chitectuur in de late negentiende
en de vroege twintigste eeuw. Re
cente foto's geven de huidige situ
atie weer.
Openingstijden van de Gemeente
lijke Archiefdienst:
maandag gesloten
dinsdag 10.00-21.00 uur
woensdag t/m
vrijdag 10.00-17.00 uur
zaterdag 09.00-12.00 uur
Literatuurlijst
118
De Waterschans nr. 3 2000
C. in 't Groen
Wie Bergen op Zoom kent, denkt
allereerst aan vastenavond en aan
de kermis. En in één adem noemt
hij de drie A's: aardbeien, asperges
en ansjovis, sinds jaar en dag de
specialiteiten van de stad. En van
die drie A's nemen ansjovis en de
ansjovisvisserij wel een heel bijzon
dere plaats in. Daar is een aantal
redenen voor: de unieke lekkernij,
de unieke vismethode en de tradi
tie van erfelijk gebruiksrecht van de
gronden van de weervisserijen. De
weervisserij is dan ook behouden
gebleven als cultuurhistorisch erf
goed.
Het ontstaan
Zoals de stad Bergen op Zoom
door de eeuwen heen gevonnd is
door ecologische en politieke fac
toren, kenmerkt de geschiedenis
van de weervisserij zich door soort
gelijke factoren. Na de St. Felix-
vloed in 1530, een ramp voor de
stad, heeft de ansjovis de verdron
ken landen ontdekt als paaiplaats.
Deze ontdekking blijkt een zegen
voor de vissers. Tegelijkertijd ont
staat een langlopend conflict over
de visrechten. Het viswater be
hoorde, toen het land nog niet ver
dronken was, tot het bezit van de
heren van Reimerswaal. De vissers
uit Reimerswaal claimen de rech
ten en krijgen die van de Staten van
Zeeland in 1579. In politieke on
derhandelingen in hetzelfde jaar
over de legering van een garnizoen
in Bergen op Zoom neemt de mar
kies de visrechten op het verdron
ken land mee. Met instemming van
de Staten van Zeeland krijgt Bergen
op Zoom het exclusieve recht op
bevissing van de Schelde en het
verdronken land van Zuid-Beve
land (1).
Het gilde
De conflicten blijven bestaan: over
rechten (2), over al dan niet recht
matige vangsten en over hinderlijke
vismethoden voor collega-vissers
en voor schippers. Dit is inherent
aan het vissersberoep. In Bergen
op Zoom ontwikkelt de visserij zich
voorspoedig. Ansjovis is al snel een
veelgevraagd artikel, getuige de le
vering van schotels ansjovis aan het
stadhuis in 1649 (3) en de vennel-
ding in 1696 in de 'Nieuwe Cronyk
van Zeeland' van M. Smallegange
(4). In 1673 wordt als gevolg van de
voorspoedige ontwikkeling een vis-
sersgilde opgericht. Dit gilde ziet
zich belast met de volgende taken:
het handhaaft o.a. de orde, ont
werpt regels en bemiddelt tussen
de vissers en de rentmeester van de
markies. Zo neemt het gilde de
weervisserijen in pacht van de rent
meester van de markies en ver
pacht ze door aan de meestbie-
119
.••/a...:
fc-
Ajb.6 Het eerste postkantoor in Bergen op Zoom aan de Kortemeestraat, 1867.
W. Blok en L.J. Weys, Van Genk: een kunst-
clan uit de tweede helft van de 19de eeuw: ar-
chitecten-beeldhouwers-kunstschilders. Ber
gen op Zoom 1977; H.FJ.M. van den Eeren-
beemt. Ontwikkelingslijnen en scharnierpun
ten in het Brabants industrieel bedrijf 1777-
1914. Tilburg 1977; Gedenkschrift ter gelegen
heid van de 50ste verjaardag van de overname
der concessie van de waterleiding door de ge
meente. Bergen op Zoom 1950; WA van
Ham, Merck toch hoe sterck, bijdragen tot de
geschiedenis van de vestingwerken van Bergen
op Zoom. Studies uit Bergen op Zoom 4.
Bergen op Zoom 1982; Het bedrijf van de NV
P. J. van Mechelen te Bergen op Zoom. over
druk uit 'Handel en Industrie', 1954; H.P.H.
Jansen, Kaletidarium geschiedenis van de
lage landen in jaartallen. Utrecht/Antwerpen
1971; AH.M. Kerkhoff, Het Franse hospitaal
te Bergen op Zoom 1810-1814 in: Nederlands
Militair geneeskundig tijdschrift. Den Haag,
1999.jg.52, 1999 nr. 5 p. 165-174; P. Meijer,
De Registres Civiques van Bergen op Zoom en
Wouw: voer voor genealogen. In: De Water
schans. Bergen op Zoom 1999. jg 29. 1999
nr. 4 p. 156-158; J.G. M. Sanders (eindred.),
Van meters en schatters. 's-Hertogenbosch
1998; C.D. Vanwesenbeeck (eindred.), Bergs
monumentenboek. Monumentale architectuur
in Bergen op Zoom. Bergen op Zoom 1995;
A Sijstermans, De koninklijke landmacht in
Bergen op Zoom: een beschrijving van de mi
litaire geschiedenis van 1815 tot heden (type
schrift); C. Vanwesenbeeck, Van kolen tot
biogas 125 jaar gasfabriek, 1858-1983. In: De
Waterschans. Bergen op Zoom 1983.jg 13.
1983 nr. 3 p. 10-13; C. Vanwesenbeeck, De
geschiedenis van de openbare drinkwatervoor
ziening te Bergen op Zoom. Bergen op Zoom
1985; C. Vanwesenbeeck, Koninklijke bezoe
ken te Bergen op Zoom. In: De Waterschans.
Deel 2. Bergen op Zoom 1987; C. Vanwe
senbeeck, West-Brabant in de nieuwste tijd:
1814-1970. In: De geschiedenis van
West-Brabant een verhaal apart. Cursus
boek. 's-Hertogenbosch 1988; C. Vanwesen
beeck. IJzer en suiker, ingrediënten van een
nieuwe industrie in Bergen op Zoom in de
19de eeuw. In: De Waterschans. Deel 1. Ber
gen op Zoom 1996.
Illustratieverantwoording: Alle illustraties af
komstig uit de Gemeentelijke Archiefdienst
Bergen op Zoom.
Afb.l. Perspectieftekening van een zalmsteek. Te zien zijn de haaks op de steek gemaakte
'bouten' en de wijze waarop de juiken daaraan bevestigd werden. Meestal stonden bou
ten en fitiken aan beide zijden van de steek. In verband met de overzichtelijkheid zijn
ze hier slechts aan één zijde weergegeven.