X XX
De Waterschans nr. 3 2000
grote humanist. Hij schreef in het
latijn, in die tijd de taai die alle
ontwikkelden kenden.
Ook in de politiek speelde Hendrik
een rol van betekenis. In 1493 werd
hij kanselier in de Orde van het
Gulden Vlies. Filips de Goede had
deze orde opgericht om de hoge
adel meer aan zich te binden. Het
—^\z\
lidmaatschap van deze orde gold
als een hoge uitverkiezing. De le
den lieten zich dan ook graag af
beelden met de keten van het Gul
den Vlies om hun hals. Een andere
hoge post die Hendrik bekleedde,
was die van raadsheer van Filips de
Schone. Zo mocht hij op 12 okto
ber 1496 in Lier het huwelijk van
Filips de Schone met Johanna,
dochter van Ferdinand van Arragon
en Isabella van Kastilië, inzegenen.
De derde zoon was Johannes of
Jan, geboren 15 oktober 1452. Hij
nam na de dood van zijn oudste
broer diens plaats in als 'kroon
prins". Naar zijn eerste heerlijkheid
werd hij genoemd Jan van Walhain.
Vanzelfsprekend was na de univer
siteit van Leuven het leger zijn le
vensschool. Hij was bij menige
veldslag betrokken, raakte wel eens
in krijgsgevangenschap, maar had
verder meer geluk dan zijn oudste
broer.
Antonius voelde weer voor het
priesterschap. Toen hij 27 was, ko
zen de monniken van het benedic
tijnenklooster te St. Truiden hem
tot hun abt. Ze moesten wel, want
broer Cornelis stond met een leger
dreigend op de achtergrond. Stad
en klooster St. Truiden, hoewel ge
legen in (Belgisch) Limburg, vielen
kerkelijk onder het bisdom Luik en
wat de wereldlijke macht betrof,
was er sprake van een twee-herig
heid: abt en bisschop bestuurden
samen de stad. Twee kapiteins op
een schip, dat zet de deur open
voor moeilijkheden. Dat bleek al
gauw. Korte tijd voor de abtsverkie
zing was de bisschop van Luik ver
moord door Willem van der Marck.
Laatstgenoemde viel na goed ge
feest te hebben bij Antonius op de
thuisweg in handen van Maximili-
aan van Oostenrijk, toen regent van
de Bourgondische landen. Reeds
de volgende dag liet hij Willem in
Maastricht onthoofden. De familie
Van der Marck zon op wraak. Zij
zag in Antonius een medewerker
van het complot tegen haar Wil
lem. Enkele maanden later verniste
Everard van der Marck St. Truiden.
Stad en klooster moesten het ont
gelden en vader abt kwam in Luik
in een kerker terecht. Zijn vader
bood 12.000 Rijnsgulden als los
prijs, maar dat vond Everard te wei
nig. Gelukkig voor Antonius oefen
den Everard en de zijnen een waar
schrikbewind uit in Luik. Het ge
volg was een spontane woede-uit
barsting van het volk. De opstande
lingen braken de gevangenis open
en Antonius dacht dat zijn laatste
uur was geslagen. Het pakte anders
uit. De Luikenaren voerden hem in
triomf naar de kerk. Daar vormden
ze een processie om God te dan
ken voor de bevrijding. Wel vroeg
de stad 15.000 Rijnsgulden voor
Afb.2. Plattegrond van Bergen op Zoom met de voornaamste gebouwen.
126
De Waterschans nr. 3 2000
het vrijlaten van Antonius. Maximi-
liaan greep echter in en beval Luik
om de abt van St. Truiden zonder
losprijs te laten gaan. Van Bergen
op Zoom ontving de van alles be
roofde Antonius 300 gulden om
zich weer enigennate te kunnen in
richten. Ook zijn familie liet zich
niet onbetuigd.
Het was ook weer dankzij de in
vloed van zijn familie dat Antonius
naast de arme abdij van St. Truiden
het rijke benedictijnenklooster St.
Bertin in de stad St. Orner
(Noord-Frankrijk) kreeg. Hij was
een voorbeeldig abt, waardig, des
kundig en sociaal voelend. Dan ko
men we bij Michaël. Deze in 1456
geboren telg koos het leger. Op 30
augustus 1482 vocht hij aan de
zijde van de bisschop van Luik, Lo-
dewijk van Bourbon, tegen de fa
milie Van der Marck, maar zij sneu
velden allebei.
Na Michaël kwam Cornelis. Ook
hij zag meer in een militaire loop
baan. Afgaande op wat de bronnen
over zijn huwelijk vertellen, moet
hij thuis zo niet de leukste dan
toch het meest romantische type
zijn geweest. Deze op 1 april 1458
geboren legerleider werd verliefd
op Maria van Zevenbergen. Er wa
ren evenwel meer gegadigden voor
de hand van deze erfdochter. Om
de concurrentie voor te zijn, be
sloot Cornelis zijn geliefde te scha
ken. Toen ze met haar vader en en
kele reisgenoten terugkeerde van
een bezoek aan de jaarmarkt van
Antwerpen, werd het gezelschap
onderweg overvallen door enkele
soldaten onder leiding van Corne
lis. De jongeman bood vader
Arend meteen zijn verontschuldi
gingen aan. Het legertje voerde de
'gevangenen' via Brecht naar Gly-
ntes en vandaar naar Eigenbrakel
(in het Frans Braine 1'AlIeud). Daar
zegende de pastoor het huwelijk in,
na zich te hebben overtuigd dat
beide partijen geheel uit vrije wil
handelden. Omdat Maria een erf
dochter was, werd Cornelis van
Glyntes heer van Zevenbergen. Hij
moest voor de rechter verschijnen
en kreeg te horen dat hij Brabant
moest veriaten en zijn bezittingen
verbeurde. Daarop vroeg Cornelis
om gratie en op 11 juni 1483 ont
ving hij die. Juist in die jaren was
het onrustig in de Nederlanden en
bij menig gevecht was Cornelis be
trokken, steeds aan de kant van
Maximiliaan. Hij zag kans om zijn
bezittingen uit te breiden. Ook ver
trouwde de hertog hem eervolle
posten toe zoals gouverneur en
drossaard van de vesting Grave, een
voorpost ter bescherming tegen
aanvallen vanuit Gelre. Hij moet
over de nodige contanten hebben
beschikt, want hij kocht onder
meer de heerlijkheden Greven-
broeck, Heeswijk en Dinther,
Schijndel en Berlicum en het kas
teel Croy in de buurt van Helmond.
In 1500 mocht hij toetreden tot de
orde van het Gulden Vlies. Acht
jaar later overleed hij. De twee vol
gende jongens, Leonardus en Jaco
bus, overleden op tweejarige leef
tijd.
13. De dochters van Jan metten
Lippen en zijn bastaarden
De eerste twee kinderen van Jan en
Margaretha waren meisjes, Isabella
en Maria, geboren respectievelijk in
1445 en 1446 op het kasteel in
Wouw. Toen Isabella tien jaar was,
bracht moeder haar naar het kloos
ter Bethanië, vlak bij Mechelen. De
zusters kozen haar in 1482 tot pri
orin. Zij overleed in 1503. Ook haar
zus ging naar het klooster, maar
dan in Gent. Het was daar een ar
moedige boel en de intrede van
Maria werd dan ook verwelkomd
als een godsgeschenk. Het vijfde
kind, Johanna, kwam in 1452 op
de wereld. Voor haar vond de fami
lie een partner in de persoon van
Adriaan de Mailly, heer van Conty,
een burcht in Picardië, niet ver van
Aniiëns. Margaretha was het
twaalfde kind; zij stierf enkele we
ken na haar geboorte. Twee jaar la
ter, in 1465, schonk Margaretha het
leven aan dochter Helena, maar
moeder overleed in het kraambed.
Toen Helena vijf was, bracht men
haar naar het klooster Bethanië bij
Mechelen. Daar overleed ze op de
leeftijd van vijftien jaar.
Wat de bastaarden aangaat geven
de rekeningen enkele namen prijs.
Uit de stukken blijkt dat ook deze
kinderen eveneens goede banen
kregen zoals schout, drossaard,
rentmeester e.d. De gegevens zijn
evenwel schaars, zodat de histori
cus geen scherp beeld krijgt van
deze dames en heren. Er is sprake
van een rentmeester Jan, 'onse
bastardzoon', van Lijsbeth, Barbe
len. Josijnken, Alexander, Antho-
nius, Cornelis enz. Ook onder hen
weer dochters die naar het klooster
gaan en zonen die in Leuven stu
deren en/of rangen behalen in het
leger.
De buitengewone vruchtbaarheid
van Jan metten Lippen trok in de
negentiende eeuw de aandacht van
de wetenschap. Het was in de tijd
dat men probeerde aan de hand
van uiterlijke kenmerken iemands
karakter, aanleg, talenten e.d. te be
palen. Met name de schedel zou
het een en ander kunnen vertellen.
Professor S.J. Brugmans mocht de
schedel een tijdlang bestuderen en
in Leiden gebruiken voor zijn col
leges frenologie. Volgens Van Dale
is frenologie de 'leer volgens welke
men uit de vorm van de schedel
het bezit van bepaalde eigenschap
pen kan afleiden'. De twaalfde druk
van het Groot Woordenboek voegt
eraan toe: 'aan de frenologie wordt
tegenwoordig niet de minste
waarde meer gehecht'. Het is trou
wens niet onwaarschijnlijk dat
Brugmans de verkeerde schedel
had, namelijk die van Jan IV, maar
dat wist de hooggeleerde heer niet.
14. In dienst van Karei de Stoute
1467-1477
In de tweede helft van de vijftiende
eeuw kwam de oorlogsgod Mars in
de Bourgondische gewesten flink
aan zijn trekken. Groeiende macht
maakt licht angstig. Dat ondervon
den ook Filips de Goede, Karei de
Stoute en Maximiliaan van Habs-
burg. De Franse koning zag met
schrik hoe zijn vazal Filips de
Goede alsmaar leenstaten van het
Duitse Rijk wist te verwerven. Hij
was terecht bang dat deze leenman
hem boven het hoofd zou groeien.
Nu was Filips de Goede meer di
plomaat dan veldheer. Toen in
1461 in Frankrijk Lodewijk XI ko
ning werd, was Filips bij diens wij
ding tot koning in Reims aanwezig
en ook bij de kroning in Parijs en
beide keren maakte Jan metten
Lippen deel uit van zijn gevolg.
Toch zou juist Lodewijk XI het
Bourgondische huis rake klappen
uitdelen, niet tijdens Filips de
Goede, maar meer onder diens op
volgers Karei de Stoute en Maria
de Rijke.
In 1467 overleed Filips en erfde
Karei diens landen. Hij was een
heel ander type dan zijn vader. Al
spoedig merkte hij dat Lodewijk
hem tegenwerkte, vooral door Luik
en Gelre tegen hem op te zetten.
Karei schakelde Gelre uit door het
te veroveren. Met Luik had hij meer
127
Verklaring van letters en cijfers
A
St. - Gertrudiskerk
1.
B
Stadhuis
2.
C
Lakenhal
3.
D
Juwelierspand
4.
E
Oosterlingenhuis
5.
F
Waag
6.
G
St Maartensgasthuis
7.
H
St Margrietenklooster
8.
J
Minderbroedersklooster
9.
L
St Jacobsgasthuis
10.
M
Grebbe
11.
N
Pakhuizen van de Engelsen
12.
O
Handelshuis van de Engelsen
13.
P
Vleeshal
14.
Q
Halle van Antwerpen
15.
R
Halle van Weert
16.
S
Halle van Diest
17.
T
Halle van Armentières
18.
U
St Peter en Pauluskapel
19.
V
Cellezustersklooster
20.
Z
Bospoort
21.
DD
Markiezenhof
22.
EE
Lieve Vrouwepoort
23.
FF
Lieve Vrouwekapel
24.
GG
Helle
25.
28.
29.
Grote Markt
Zuivelstraat
Blauwehandstraat
Minderbroedersstraat
Weverskat
Wijngaardstraat
Hofstraat
Scholiersberg
St. Catharinaplein, vroeger Huidenmarkt
Nieuw straat
Engelsestraat, vroeger H. Geeststraat
Kremerstraat (Zilversmidstraat)
Wolzakstraat
Cromwielstraat
Kortemeestraat, vroeger Brouwersstraat
Fortuinstraat, vroeger Oude Potterstraat
Molstraat, vroeger Korte Potterstraat
Potterstraat, vroeger Nieuwe Potterstraat
Pensstraat
Bosstraat
Hoogstraat
Kerkstraat
Schoolstraat
Koevoetstraat, vroeger Papenstraat
Huijbergsestraat
Steenbergsestraat
Lieve Vrouwestraat