X XX De Waterschans nr. 3 2000 grote humanist. Hij schreef in het latijn, in die tijd de taai die alle ontwikkelden kenden. Ook in de politiek speelde Hendrik een rol van betekenis. In 1493 werd hij kanselier in de Orde van het Gulden Vlies. Filips de Goede had deze orde opgericht om de hoge adel meer aan zich te binden. Het —^\z\ lidmaatschap van deze orde gold als een hoge uitverkiezing. De le den lieten zich dan ook graag af beelden met de keten van het Gul den Vlies om hun hals. Een andere hoge post die Hendrik bekleedde, was die van raadsheer van Filips de Schone. Zo mocht hij op 12 okto ber 1496 in Lier het huwelijk van Filips de Schone met Johanna, dochter van Ferdinand van Arragon en Isabella van Kastilië, inzegenen. De derde zoon was Johannes of Jan, geboren 15 oktober 1452. Hij nam na de dood van zijn oudste broer diens plaats in als 'kroon prins". Naar zijn eerste heerlijkheid werd hij genoemd Jan van Walhain. Vanzelfsprekend was na de univer siteit van Leuven het leger zijn le vensschool. Hij was bij menige veldslag betrokken, raakte wel eens in krijgsgevangenschap, maar had verder meer geluk dan zijn oudste broer. Antonius voelde weer voor het priesterschap. Toen hij 27 was, ko zen de monniken van het benedic tijnenklooster te St. Truiden hem tot hun abt. Ze moesten wel, want broer Cornelis stond met een leger dreigend op de achtergrond. Stad en klooster St. Truiden, hoewel ge legen in (Belgisch) Limburg, vielen kerkelijk onder het bisdom Luik en wat de wereldlijke macht betrof, was er sprake van een twee-herig heid: abt en bisschop bestuurden samen de stad. Twee kapiteins op een schip, dat zet de deur open voor moeilijkheden. Dat bleek al gauw. Korte tijd voor de abtsverkie zing was de bisschop van Luik ver moord door Willem van der Marck. Laatstgenoemde viel na goed ge feest te hebben bij Antonius op de thuisweg in handen van Maximili- aan van Oostenrijk, toen regent van de Bourgondische landen. Reeds de volgende dag liet hij Willem in Maastricht onthoofden. De familie Van der Marck zon op wraak. Zij zag in Antonius een medewerker van het complot tegen haar Wil lem. Enkele maanden later verniste Everard van der Marck St. Truiden. Stad en klooster moesten het ont gelden en vader abt kwam in Luik in een kerker terecht. Zijn vader bood 12.000 Rijnsgulden als los prijs, maar dat vond Everard te wei nig. Gelukkig voor Antonius oefen den Everard en de zijnen een waar schrikbewind uit in Luik. Het ge volg was een spontane woede-uit barsting van het volk. De opstande lingen braken de gevangenis open en Antonius dacht dat zijn laatste uur was geslagen. Het pakte anders uit. De Luikenaren voerden hem in triomf naar de kerk. Daar vormden ze een processie om God te dan ken voor de bevrijding. Wel vroeg de stad 15.000 Rijnsgulden voor Afb.2. Plattegrond van Bergen op Zoom met de voornaamste gebouwen. 126 De Waterschans nr. 3 2000 het vrijlaten van Antonius. Maximi- liaan greep echter in en beval Luik om de abt van St. Truiden zonder losprijs te laten gaan. Van Bergen op Zoom ontving de van alles be roofde Antonius 300 gulden om zich weer enigennate te kunnen in richten. Ook zijn familie liet zich niet onbetuigd. Het was ook weer dankzij de in vloed van zijn familie dat Antonius naast de arme abdij van St. Truiden het rijke benedictijnenklooster St. Bertin in de stad St. Orner (Noord-Frankrijk) kreeg. Hij was een voorbeeldig abt, waardig, des kundig en sociaal voelend. Dan ko men we bij Michaël. Deze in 1456 geboren telg koos het leger. Op 30 augustus 1482 vocht hij aan de zijde van de bisschop van Luik, Lo- dewijk van Bourbon, tegen de fa milie Van der Marck, maar zij sneu velden allebei. Na Michaël kwam Cornelis. Ook hij zag meer in een militaire loop baan. Afgaande op wat de bronnen over zijn huwelijk vertellen, moet hij thuis zo niet de leukste dan toch het meest romantische type zijn geweest. Deze op 1 april 1458 geboren legerleider werd verliefd op Maria van Zevenbergen. Er wa ren evenwel meer gegadigden voor de hand van deze erfdochter. Om de concurrentie voor te zijn, be sloot Cornelis zijn geliefde te scha ken. Toen ze met haar vader en en kele reisgenoten terugkeerde van een bezoek aan de jaarmarkt van Antwerpen, werd het gezelschap onderweg overvallen door enkele soldaten onder leiding van Corne lis. De jongeman bood vader Arend meteen zijn verontschuldi gingen aan. Het legertje voerde de 'gevangenen' via Brecht naar Gly- ntes en vandaar naar Eigenbrakel (in het Frans Braine 1'AlIeud). Daar zegende de pastoor het huwelijk in, na zich te hebben overtuigd dat beide partijen geheel uit vrije wil handelden. Omdat Maria een erf dochter was, werd Cornelis van Glyntes heer van Zevenbergen. Hij moest voor de rechter verschijnen en kreeg te horen dat hij Brabant moest veriaten en zijn bezittingen verbeurde. Daarop vroeg Cornelis om gratie en op 11 juni 1483 ont ving hij die. Juist in die jaren was het onrustig in de Nederlanden en bij menig gevecht was Cornelis be trokken, steeds aan de kant van Maximiliaan. Hij zag kans om zijn bezittingen uit te breiden. Ook ver trouwde de hertog hem eervolle posten toe zoals gouverneur en drossaard van de vesting Grave, een voorpost ter bescherming tegen aanvallen vanuit Gelre. Hij moet over de nodige contanten hebben beschikt, want hij kocht onder meer de heerlijkheden Greven- broeck, Heeswijk en Dinther, Schijndel en Berlicum en het kas teel Croy in de buurt van Helmond. In 1500 mocht hij toetreden tot de orde van het Gulden Vlies. Acht jaar later overleed hij. De twee vol gende jongens, Leonardus en Jaco bus, overleden op tweejarige leef tijd. 13. De dochters van Jan metten Lippen en zijn bastaarden De eerste twee kinderen van Jan en Margaretha waren meisjes, Isabella en Maria, geboren respectievelijk in 1445 en 1446 op het kasteel in Wouw. Toen Isabella tien jaar was, bracht moeder haar naar het kloos ter Bethanië, vlak bij Mechelen. De zusters kozen haar in 1482 tot pri orin. Zij overleed in 1503. Ook haar zus ging naar het klooster, maar dan in Gent. Het was daar een ar moedige boel en de intrede van Maria werd dan ook verwelkomd als een godsgeschenk. Het vijfde kind, Johanna, kwam in 1452 op de wereld. Voor haar vond de fami lie een partner in de persoon van Adriaan de Mailly, heer van Conty, een burcht in Picardië, niet ver van Aniiëns. Margaretha was het twaalfde kind; zij stierf enkele we ken na haar geboorte. Twee jaar la ter, in 1465, schonk Margaretha het leven aan dochter Helena, maar moeder overleed in het kraambed. Toen Helena vijf was, bracht men haar naar het klooster Bethanië bij Mechelen. Daar overleed ze op de leeftijd van vijftien jaar. Wat de bastaarden aangaat geven de rekeningen enkele namen prijs. Uit de stukken blijkt dat ook deze kinderen eveneens goede banen kregen zoals schout, drossaard, rentmeester e.d. De gegevens zijn evenwel schaars, zodat de histori cus geen scherp beeld krijgt van deze dames en heren. Er is sprake van een rentmeester Jan, 'onse bastardzoon', van Lijsbeth, Barbe len. Josijnken, Alexander, Antho- nius, Cornelis enz. Ook onder hen weer dochters die naar het klooster gaan en zonen die in Leuven stu deren en/of rangen behalen in het leger. De buitengewone vruchtbaarheid van Jan metten Lippen trok in de negentiende eeuw de aandacht van de wetenschap. Het was in de tijd dat men probeerde aan de hand van uiterlijke kenmerken iemands karakter, aanleg, talenten e.d. te be palen. Met name de schedel zou het een en ander kunnen vertellen. Professor S.J. Brugmans mocht de schedel een tijdlang bestuderen en in Leiden gebruiken voor zijn col leges frenologie. Volgens Van Dale is frenologie de 'leer volgens welke men uit de vorm van de schedel het bezit van bepaalde eigenschap pen kan afleiden'. De twaalfde druk van het Groot Woordenboek voegt eraan toe: 'aan de frenologie wordt tegenwoordig niet de minste waarde meer gehecht'. Het is trou wens niet onwaarschijnlijk dat Brugmans de verkeerde schedel had, namelijk die van Jan IV, maar dat wist de hooggeleerde heer niet. 14. In dienst van Karei de Stoute 1467-1477 In de tweede helft van de vijftiende eeuw kwam de oorlogsgod Mars in de Bourgondische gewesten flink aan zijn trekken. Groeiende macht maakt licht angstig. Dat ondervon den ook Filips de Goede, Karei de Stoute en Maximiliaan van Habs- burg. De Franse koning zag met schrik hoe zijn vazal Filips de Goede alsmaar leenstaten van het Duitse Rijk wist te verwerven. Hij was terecht bang dat deze leenman hem boven het hoofd zou groeien. Nu was Filips de Goede meer di plomaat dan veldheer. Toen in 1461 in Frankrijk Lodewijk XI ko ning werd, was Filips bij diens wij ding tot koning in Reims aanwezig en ook bij de kroning in Parijs en beide keren maakte Jan metten Lippen deel uit van zijn gevolg. Toch zou juist Lodewijk XI het Bourgondische huis rake klappen uitdelen, niet tijdens Filips de Goede, maar meer onder diens op volgers Karei de Stoute en Maria de Rijke. In 1467 overleed Filips en erfde Karei diens landen. Hij was een heel ander type dan zijn vader. Al spoedig merkte hij dat Lodewijk hem tegenwerkte, vooral door Luik en Gelre tegen hem op te zetten. Karei schakelde Gelre uit door het te veroveren. Met Luik had hij meer 127 Verklaring van letters en cijfers A St. - Gertrudiskerk 1. B Stadhuis 2. C Lakenhal 3. D Juwelierspand 4. E Oosterlingenhuis 5. F Waag 6. G St Maartensgasthuis 7. H St Margrietenklooster 8. J Minderbroedersklooster 9. L St Jacobsgasthuis 10. M Grebbe 11. N Pakhuizen van de Engelsen 12. O Handelshuis van de Engelsen 13. P Vleeshal 14. Q Halle van Antwerpen 15. R Halle van Weert 16. S Halle van Diest 17. T Halle van Armentières 18. U St Peter en Pauluskapel 19. V Cellezustersklooster 20. Z Bospoort 21. DD Markiezenhof 22. EE Lieve Vrouwepoort 23. FF Lieve Vrouwekapel 24. GG Helle 25. 28. 29. Grote Markt Zuivelstraat Blauwehandstraat Minderbroedersstraat Weverskat Wijngaardstraat Hofstraat Scholiersberg St. Catharinaplein, vroeger Huidenmarkt Nieuw straat Engelsestraat, vroeger H. Geeststraat Kremerstraat (Zilversmidstraat) Wolzakstraat Cromwielstraat Kortemeestraat, vroeger Brouwersstraat Fortuinstraat, vroeger Oude Potterstraat Molstraat, vroeger Korte Potterstraat Potterstraat, vroeger Nieuwe Potterstraat Pensstraat Bosstraat Hoogstraat Kerkstraat Schoolstraat Koevoetstraat, vroeger Papenstraat Huijbergsestraat Steenbergsestraat Lieve Vrouwestraat

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 14