wx<i
MAm
De Waterschans nr. 3 2000
A '31
Aft).5. Twee zegels van de stad Bergen op Zoom. Een zegel van Jan II van Glymes en
een zegel van het kapittel van de St.-Gertrudiskerk van Bergen op Zoom.
veel worden opgebracht als in
1467.
16. Jan metten Lippen in dienst van
Maria en Maximiliaan 1477-1482
De plotselinge dood van Karei be
tekende voor velen een verade
ming. Van zijn 19 jarige dochter
was niemand bang. Maria kreeg
geen tijd om het verlies van haar
vader te verwerken. Drie proble
men vroegen dringend om een op
lossing. In haar landen waren grote
spanningen, met name in Vlaande
ren. De jonge vorstin riep de hulp
in van de Staten-Generaal. Die be
gonnen met voor zichzelf het recht
op te eisen, om eigenmachtig bij
een te komen. Onder Filips en Ka-
rel moesten ze wachten op een uit
nodiging van de vorst. Verder be
paalden ze dat voor elke oorlogs
verklaring hun toestemming nodig
was en dat het parlement van Me-
chelen werd opgeheven. Enkele ge
westen hadden nog hun eigen wen
sen. Maria gaf toe en tekende het
ene Groot Privilege na het andere.
Een tweede probleem was de oor
log met Frankrijk. Lodewijk XI be
zette prompt Bourgondië en daar
mee ging het stamland van het
Bourgondische huis voorgoed ver
loren. Men was er in de Nederlan
den niet rouwig om. Ook het
Duitse Bourgondië of Franche-
Comté werd door de Franse koning
aangevallen evenals Artesië (Artois)
en Henegouwen. Waar zou Lode
wijk ophouden? Zelfs Vlaanderen
voelde zich al bedreigd. Dit graaf
schap was immers voor een groot
deel een Frans leengebied.
Het derde probleem van Maria was
met wie ze zou trouwen. Aan ge
gadigden geen gebrek. Haar voor
keur ging uit naar de één jaar jon
gere aartshertog Maximiliaan van
Habsburg, maar Lodewijk XI bood
haar zijn zevenjarige kroonprins
Karei aan in ruil voor vrede en dat
was aantrekkelijk voor Vlaanderen
en Brabant. Maria koos toch voor
Maximiliaan en smeekte hem om
zo spoedig mogelijk naar Gent te
komen, liefst met een leger om Lo
dewijk een halt toe te roepen. Zelf
stuurde ze circa 750 soldaten onder
leiding van Cornelis van Zevenber
gen en Filips van Kleef ter verster
king van de stad Valenciennes. Jan
van Walhain reisde in opdracht van
zijn hertogin naar Parijs om van de
Franse koning de door hem bezette
gebieden terug te eisen, zonder re
sultaat evenwel. Op 19 augustus
1477 trad Maria in het huwelijk met
Maximiliaan en zo volgde de dy
nastie Habsburg het Bourgondi
sche huis op. De echtgenoot had
een leger meegebracht en daarmee
versloeg hij de Fransen in 1479 bij
Guinegate. Jan van Walhain en
Cornelis van Zevenbergen droegen
het hunne bij aan de zege.
De inwoners van Bergen op Zoom
snakten naar vrede. Het stadsbe
stuur bepaalde op 16 juli 1479 dat
er twee keer per week, op dinsdag
en op vrijdag, een processie gehou
den moest worden om de vrede af
te smeken. De handel had veel last
van het krijgsgewoel en de stad
moest 1200 kronen extra opbren
gen voor de oorlogskas. De proces
sies hielpen, want na de zege bij
Guinegate in Noord-Frankrijk
staakte Lodewijk XI de strijd. Op 15
augustus vierde Bergen op Zoom
dat met een feestspel, opgevoerd
door de rederijkerskamer van de
'Gesellen der Vruechdenblomme'
en een groot vreugdevuur. Ruim
een week later bood het stadsbe
stuur heer Jan, diens zonen en hun
vrienden, een grandioos feestmaal
met cadeaus aan.
Maria en Maximiliaan beloonden
de trouw van Bergen op Zoom
door het bekrachtigen van de privi
leges van de twee vrije jaarmarkten
en van de tolvrijdom in Holland en
Zeeland. Net als in 1452 rees tegen
dat laatste verzet in de steden van
die gewesten. De rekenkamer van
Holland en Zeeland weigerde om
de tolvrijdom te registreren en
daarmee verloor dit voorrecht zijn
waarde. Om de nazie bij te leggen
heeft Maximiliaan toen de tolvrij
dom wat gematigd.
Het bleef niet lang rustig, want een
jaar later treffen we Jan metten Lip
pen in Luxemburg aan, waar hij te
gen de Fransen vocht. Ook de bin
nenlandse twisten hielden aan,
vooral in Vlaanderen. De stad
Brugge zag haar handel achteruit
gaan, terwijl die van Antwerpen,
Bergen op Zoom en Middelburg
groeide. Dat was voor de stad aan
het Zwin moeilijk te verteren. Gent
was gewend om een dominerende
130
De Waterschans nr. 3 2000
positie in Vlaanderen in te nemen.
Ook deze stad kon niet verdragen
dat aan die macht alsmaar werd ge
tornd. Filips de Goede, Karei de
Stoute, Maria de Rijke en Maximi
liaan, alle vier hebben ze grote pro
blemen gehad met de Gentenaren.
Natuurlijk probeerden de Vlaamse
steden de steun van Brabantse en
Hollandse steden te winnen, maar
Jan II bleef trouw aan zijn
hertog(in) en zijn stad volgde hem
daarin. Zo trok Jan met Maximili
aan naar het opstandige Leiden,
waar de Hoeken de oude twisten
met de Kabeljauwen oprakelden.
Leiden onderwierp zich weer.
Datzelfde jaar, 1481, kocht Jan II
van de rijke familie Van der Dilft de
heerlijkheid Borgvliet met de wa
rande jachtterrein), het recht van
de visserij binnen- en buitendijks
en het vijfzesde deel van het veer te
Vijfhuizen, een gehucht onder
Borgvliet. Het verworven gebied
was een apart leengoed van de her
tog van Brabant. Er stond ook een
kasteel, waar Jan II zich na 1487
graag terugtrok.
In 1482 overleed onverwacht Ma
ria de Rijke. Zij liet Maximiliaan
achter met drie jonge kinderen.
Volgens haar testament werd haar
man voogd van de kinderen en re
gent van haar landen. Vlaanderen
ging met dat laatste niet akkoord
en benoemde zelf een regent-
schapsraad van enkele hoge ede
len. Dat gaf natuurlijk opnieuw
spanningen tussen Vlaanderen en
Maximiliaan. Gent en Brugge
drukten een vrede door met
Frankrijk, waarbij ze zelfs het drie
jarige dochtertje van Maximiliaan
en Maria aan Frankrijk uitleverden
als toekomstige bruid van de
Franse kroonprins Karei. Als hu
welijkscadeau mocht de kleine
Margaretha Franche-Comté en Ar
tois aanbieden. Maximiliaan was
uiteraard woedend, maar was niet
direct in staat om in te grijpen. Bij
de vredesonderhandelingen was
een belangrijke rol weggelegd voor
Jan van Walhain, maar ook hij kon
niet verhinderen dat de bepalin
gen verre van gunstig waren voor
zijn leenheer. Jan metten Lippen
kreeg de eervolle, maar tevens
trieste opdracht het prinsesje naar
het Franse hof te brengen, waar ze
voor haar latere taak zou worden
opgevoed. Deze door Maximiliaan
absoluut niet gewilde vrede van
Atrecht was voor Bergen op Zoom
toch een reden voor een vreugde
feest, zo blij was men dat de oor
log voorbij was.
17. De familie Glymes tijdens het
eerste regentschap van Maximili
aan van Habsburg 1482-1494
Het bleef ook na de dood van Ma
ria een moeilijke tijd voor de Ne
derlanden. Tussen Maximiliaan en
Vlaanderen namen de spanningen
alsmaar toe. De regent kon het
Gent niet vergeven dat het de vrede
van Atrecht had doorgedrukt. In
1483 vernam hij tot zijn vreugde
dat Lodewijk XI was overleden,
maar met Gent raakte hij daarop in
een complete oorlog verzeild. Den-
dermonde koos de kant van Gent,
maar werd door Maximiliaan en
Jan van Walhain tot overgave ge
dwongen. Jan II bleef met Bergen
/Vd'-O - A
WV2)
A.fb.6. Kaartje van de Bourgondische vorstendommen. Ze zijn gearceerd; de verticaal ge
arceerde werden door Frankrijk veroverd na de dood van Karei de Stoute. Let ook op
de grens tussen Frankrijk en Duitsland.
131
^3±y,
ELD. v
A nl werper&t-
&ruW-
Me&telenS*:r
VLAAN
DEREN
Nameh. Luik jj,
GO
HENE-.AT—i
trecht
GOUWEN
LUaEm-
BURG
Senl/s 19-93
BERRY
Qr
HERT
111 111
BOURGONDIË
Murten 19-75
ZW. EEDG.
Grartson 1976
BOURBON
11 Veroverd door Lodewijk M
Grens Lusschen Frankrijk
en het H.Roomsche Rijk