De Waterschans nr. 3 2000
Hoogtepunt van Vastenavend is de optocht op dinsdagmiddag.
Brabantse biografieën. J van Oud-
heusden e.a. (red.) Deel 1 t/m 4.
Amsterdam/Meppel 1992-1996.
P. Timmermans e.a. (red.) Deel 5:
Amsterdam/Meppel 1999
Levensbeschrijvingen van bekende
en onbekende Noord-Brabanders.
Vijf deeltjes zijn er nu verschenen
met in totaal zo'n 170 beknopte
biografieën van personen die tij
dens hun leven iets betekend heb
ben voor (Noord-)Brabant. De boe
ken zijn geschreven door een groot
aantal historici onder begeleiding
van de BRG (- Stichting Brabantse
Regionale Geschiedbeoefening),
gezeteld in 's-Hertogenbosch. Zoals
bij elke collectieve uitgave variëren
ook hier de bijdragen in kwaliteit.
Elk deel staat op zichzelf. De bio
grafietjes tellen drie a vier pagina's.
Het blijft dus bij een korte ontmoe
ting. Als de redactie van zo'n dertig
medewerkers een biografie binnen
heeft die aan de gestelde nonnen
voldoet, kan er weer een nieuwe
bundel uitkomen. Voor de lezer is
het telkens een interessante speur
tocht om na te gaan wie er gepre
senteerd worden. Vooral de onbe
kende personen prikkelen tot een
nadere kennismaking. Wat ook
boeit is de vraag welke figuren uit
de eigen stad of regio waardig zijn
bevonden om met enkele bladzij
den te worden opgenomen. Met
name die laatste vraag vormt het
belangrijkste uitgangspunt voor
deze beschrijving.
Bij een oppervakkige eerste verken
ning blijken zo'n tien personen
banden te hebben gehad met stad
en/of land van Bergen op Zoom,
dat is gemiddeld twee per deel.
Hier volgen hun namen met de
korte kwalificatie die onder hun
naam staat vernield en vervolgens
tussen haakjes de naam van de bio
graaf: In deel 1 treffen we aan: Jas
per van Kinschot (1552-1603) een
Brabander in dienst van Oranje en
dienstig aan zijn gewest (Th.EA
Bosman) en Toine Mazairae
(1901-1966) Wielrenner (E Oude-
jans). In deel 2 zijn het Adriana van
Overstraten (1756-1828) dichteres
(J.J.M. Baartmans) en de in Fijnaart
geboren Gerard Willem Panneboeter
(1759-1830) bestuurder (C.B. Goy-
arts).
In deel 3: Cornelis Johannes Gerar-
dus Becht (1910-1982) burgemeester
van Tilburg (J.H.S.M. Veen),Adriaan
Ditvoorst (1940-1987) filmer, regis
seur, cineast (J.J. Jonkers); Anton van
Duinkerken (1903-1968) journalist,
schrijver, redenaar, hoogleraar (N.
Rogier) en Stephanus Langritius
(153411535-1597) pastoor, kanunnik
en deken (AJA. Bijsterveld).
In deel 4: Johanna Musters (1878-
1895) het kleinste vrouwtje aller tij
den (S.M. Dumont) en Pieter Gerar-
dus van (h'erstraten (1755-1801) gou
verneur-generaal van Nederlands
Oost-Indië (J.J.M. Baartmans). In
het vijfde deel ontbreken de streek
genoten.
Sommige namen vragen om een
korte toelichting. Dat betreft de
voor menigeen wellicht 'onbe
kende Brabanders'. Wie was bij
voorbeeld Jasper van Kinschot
Geen Bergenaar van geboorte,
want hij kwam van de Brabantse
stad Turnhout. Zijn huwelijk in
1578 met Josina Pijl vond evenwel
plaats in de Grote Kerk van Bergen
op Zoom. Zijn schoonvader was
raad en commies van de markies.
Ook Jasper kreeg een functie aan
het Markiezenhof. Hij maakte de
overgang van de stad van Atrecht
naar Utrecht mee, dat wil zeggen
van de katholieke, Spaansgezinde
en daarom afgezette markies Jan
van Wittem naar diens 'opvolger'
prins Willem van Oranje. Onder
laatstgenoemde klom Jasper op tot
rentmeester-generaal van het Huis
van Bergen op Zoom. In 1591
volgde zijn benoeming tot lid van
de in dat jaar opgerichte Raad van
Brabant in Den Haag.
Met Toine Mazairae verkeren we in
een heel andere tijd en een heel
ander milieu. Toine was de eerste
Brabander die wereldkampioen
sprint werd. Zijn geboortewieg
stond in Roosendaal, maar al heel
gauw verhuisde het gezin naar Ber
gen op Zoom. Hij trainde op de
wielerbaan van de Raayberg en wist
144
De Waterschans nr. 3 2000
veel titels binnen te halen. In de ja
ren van zijn sportsuccessen hield
hij ook zijn toekomst in het oog en
fietste daarom geregeld naar Ant
werpen voor het volgen van een
opleiding tot automonteur. Nog
vóór de oorlog legde hij de basis
voor een bloeiend autobedrijf. Ook
hoorde hij bij de pioniers van de
luchtvaart. Hij was in het bezit van
het brevet sportvlieger en werd een
van de grondleggers van het vlieg
veld Woensdrecht. Op latere leeftijd
reed hij weer vele rondjes om in
conditie te blijven. Tijdens een
wedstrijd kwam hij ten val, liep
daarbij een schedelbasisfractuur op
en overleed een dag later.
Adriana van Overstraten, de Bergse
gereformeerde dichteres uit de tijd
van de Verlichting, was de dochter
van een notaris. Op 47-jarige leef
tijd trouwde zij met Sebastiaan
Rauws en acht jaar na diens dood
met Nicolaas van Cuijlenborch.
Het gezin Van Overstraten woonde
in de Fortuinstraat (destijds Lange
Meestraat). De in deel 4 beschre
ven Pieter Gerardus van Overstra
ten was haar broer. Omstreeks 1880
maakte Adriana kennis met de
blinde dichteres Petronella Moens
en die spoorde haar nieuwe, be
gaafde en ontwikkelde vriendin aan
tot het schrijven van dichtwerken.
Ze deden dat ook samen, onder
meer twee grote biografieën in
versvorm over Esther en Ruth, twee
bekende vrouwen uit de Bijbel. Ad
riana schreef verder een toneelstuk
en wijdde een groot epos van maar
liefst vijf boeken aan Jacoba van
Beieren. Daarmee wilde ze onder
meer aantonen, dat de geschiede
nis niet alleen door mannen wordt
gemaakt.
Gerard Panneboeter studeerde rech
ten in Utrecht en promoveerde
daar in 1779 cum laude met een
dissertatie over het jachtrecht. Nog
in hetzelfde jaar volgde zijn benoe
ming tot drossaard en schout van
de vrijheid Roosendaal en de heer
lijkheid Nispen. Hij moest daar
voor wel 25.000 gulden op tafel
leggen, maar dankzij een grote er
fenis was dat geen probleem. In de
Franse Tijd (1795-1814) verloor hij
als orangist (=aanhanger van het
huis Oranje) zijn baan. Keizer Na
poleon benoemde hem echter in
1810 tot burgemeester van Roosen
daal. Door het vertrek van de Fran
sen verloor hij ook dit ambt, maar
reeds in 1814 wees koning Willem I
hem aan als lid van de provinciale
staten en van de gedeputeerde sta
ten van Noord-Brabant.
De naam Becht roept herinnerin
gen op aan een carnavalsprins van
groot formaat en aan een bekende
fabriek voor o.m. frisdranken. Dat
er ook een Bergse Becht burge
meester is geweest van Soerabaja
(1947-49), Vaals (1950-51), Kerk-
rade (1951-57) en Tilburg (1957-75)
is minder bekend. De genoemde
plaatsen maken duidelijk dat zijn
geboorteplaats niet zo'n grote rol in
zijn leven heeft gespeeld.
Een algemeen bekende Brabander
is ongetwijfeld Willem Jan Marie
Anton Asselbergs oftewel Anton van
Duinkerken. Deze schrijver en ge
leerde van formaat heeft het zijn
biograaf gemakkelijk gemaakt met
zijn boek Brabantse Herinneringen.
Anderzijds is het een zware opgave
om een dergelijke persoonlijkheid
in vijf bladzijden recht te doen. De
korte typeringen onder zijn naam
wijzen op een rijk geschakeerd le
ven. De schrijfster vestigt de aan
dacht op hem als vroege bestrijder
van fascisme en nationaal-socia-
lisme (waarvoor hij heeft moeten
boeten als gijzelaar in St. Michiels
gestel) en als letterkundige, ge
leerde en hoogleraar.
Weer minder bekend is vast en ze
ker Stephanus Langritius of Van der
Langerijt, geboren te Hilvarenbeek
en overleden in Antwerpen in 1597.
Van 1563 tot 1581 was hij pastoor
van Bergen op Zoom, waar de Pas
toor Lancrietstraat aan hem herin
nert. Hij studeerde theologie in
Leuven en behoorde tot de eerste
generatie van geestelijken die zich
de hervormingen van het Concilie
van Trente (1545-1563) ter harte
namen. Hij werd ook kanunnik van
het kapittel van de Grote Kerk en
ontving in 1570 een aanstelling als
deken van het dekenaat Bergen op
Zoom. Doordat Bergen op Zoom
in het kamp van de Geuzen te
rechtkwam, moest pastoor Lancri-
tius met de andere priesters de stad
verlaten. Zij kwamen in Antwerpen
terecht en daar kreeg de verdreven
pastoor een andere parochie toege
wezen, namelijk die van de Sint-Ja-
cobskerk.
In de vierde bundel een biografie
van Johanna Musters uit Ossen-
drecht, beter bekend als Prinses
Paulientje, het kleinste ons be
kende meisje. Eenmaal volwassen
was ze 48 cm lang. De timmer
mansfamilie Musters reisde met de
kleine prinses de steden af en ver-
wief op die manier een aardige wel
stand. Een reis naar Amerika pakte
verkeerd uit. Het tengere meisje
overleed aan de overzijde van de
oceaan aan een longontsteking.
Verder komt in deze bundel de
reeds eerder genoemde Piet Gerar
dus van Overstralen aan bod, de
broer van de dichteres Adriana van
Overstraten. Hij trok naar de Oost
en bereikte daar de hoogste sport,
gouverneur-generaal van Neder
lands Oost-Indië. Hij was een zoon
van Johannes van Overstraten, no
taris, procureur en burgemeester
van Bergen op Zoom.
Interessante bundels met naast de
speciaal hierboven genoemde figu
ren nog talrijke andere personen
uit de provincie, boeiend genoeg
om er even kennis mee te maken.