De Waterschans nr. 3 2000 Hoogtepunt van Vastenavend is de optocht op dinsdagmiddag. Brabantse biografieën. J van Oud- heusden e.a. (red.) Deel 1 t/m 4. Amsterdam/Meppel 1992-1996. P. Timmermans e.a. (red.) Deel 5: Amsterdam/Meppel 1999 Levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Noord-Brabanders. Vijf deeltjes zijn er nu verschenen met in totaal zo'n 170 beknopte biografieën van personen die tij dens hun leven iets betekend heb ben voor (Noord-)Brabant. De boe ken zijn geschreven door een groot aantal historici onder begeleiding van de BRG (- Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening), gezeteld in 's-Hertogenbosch. Zoals bij elke collectieve uitgave variëren ook hier de bijdragen in kwaliteit. Elk deel staat op zichzelf. De bio grafietjes tellen drie a vier pagina's. Het blijft dus bij een korte ontmoe ting. Als de redactie van zo'n dertig medewerkers een biografie binnen heeft die aan de gestelde nonnen voldoet, kan er weer een nieuwe bundel uitkomen. Voor de lezer is het telkens een interessante speur tocht om na te gaan wie er gepre senteerd worden. Vooral de onbe kende personen prikkelen tot een nadere kennismaking. Wat ook boeit is de vraag welke figuren uit de eigen stad of regio waardig zijn bevonden om met enkele bladzij den te worden opgenomen. Met name die laatste vraag vormt het belangrijkste uitgangspunt voor deze beschrijving. Bij een oppervakkige eerste verken ning blijken zo'n tien personen banden te hebben gehad met stad en/of land van Bergen op Zoom, dat is gemiddeld twee per deel. Hier volgen hun namen met de korte kwalificatie die onder hun naam staat vernield en vervolgens tussen haakjes de naam van de bio graaf: In deel 1 treffen we aan: Jas per van Kinschot (1552-1603) een Brabander in dienst van Oranje en dienstig aan zijn gewest (Th.EA Bosman) en Toine Mazairae (1901-1966) Wielrenner (E Oude- jans). In deel 2 zijn het Adriana van Overstraten (1756-1828) dichteres (J.J.M. Baartmans) en de in Fijnaart geboren Gerard Willem Panneboeter (1759-1830) bestuurder (C.B. Goy- arts). In deel 3: Cornelis Johannes Gerar- dus Becht (1910-1982) burgemeester van Tilburg (J.H.S.M. Veen),Adriaan Ditvoorst (1940-1987) filmer, regis seur, cineast (J.J. Jonkers); Anton van Duinkerken (1903-1968) journalist, schrijver, redenaar, hoogleraar (N. Rogier) en Stephanus Langritius (153411535-1597) pastoor, kanunnik en deken (AJA. Bijsterveld). In deel 4: Johanna Musters (1878- 1895) het kleinste vrouwtje aller tij den (S.M. Dumont) en Pieter Gerar- dus van (h'erstraten (1755-1801) gou verneur-generaal van Nederlands Oost-Indië (J.J.M. Baartmans). In het vijfde deel ontbreken de streek genoten. Sommige namen vragen om een korte toelichting. Dat betreft de voor menigeen wellicht 'onbe kende Brabanders'. Wie was bij voorbeeld Jasper van Kinschot Geen Bergenaar van geboorte, want hij kwam van de Brabantse stad Turnhout. Zijn huwelijk in 1578 met Josina Pijl vond evenwel plaats in de Grote Kerk van Bergen op Zoom. Zijn schoonvader was raad en commies van de markies. Ook Jasper kreeg een functie aan het Markiezenhof. Hij maakte de overgang van de stad van Atrecht naar Utrecht mee, dat wil zeggen van de katholieke, Spaansgezinde en daarom afgezette markies Jan van Wittem naar diens 'opvolger' prins Willem van Oranje. Onder laatstgenoemde klom Jasper op tot rentmeester-generaal van het Huis van Bergen op Zoom. In 1591 volgde zijn benoeming tot lid van de in dat jaar opgerichte Raad van Brabant in Den Haag. Met Toine Mazairae verkeren we in een heel andere tijd en een heel ander milieu. Toine was de eerste Brabander die wereldkampioen sprint werd. Zijn geboortewieg stond in Roosendaal, maar al heel gauw verhuisde het gezin naar Ber gen op Zoom. Hij trainde op de wielerbaan van de Raayberg en wist 144 De Waterschans nr. 3 2000 veel titels binnen te halen. In de ja ren van zijn sportsuccessen hield hij ook zijn toekomst in het oog en fietste daarom geregeld naar Ant werpen voor het volgen van een opleiding tot automonteur. Nog vóór de oorlog legde hij de basis voor een bloeiend autobedrijf. Ook hoorde hij bij de pioniers van de luchtvaart. Hij was in het bezit van het brevet sportvlieger en werd een van de grondleggers van het vlieg veld Woensdrecht. Op latere leeftijd reed hij weer vele rondjes om in conditie te blijven. Tijdens een wedstrijd kwam hij ten val, liep daarbij een schedelbasisfractuur op en overleed een dag later. Adriana van Overstraten, de Bergse gereformeerde dichteres uit de tijd van de Verlichting, was de dochter van een notaris. Op 47-jarige leef tijd trouwde zij met Sebastiaan Rauws en acht jaar na diens dood met Nicolaas van Cuijlenborch. Het gezin Van Overstraten woonde in de Fortuinstraat (destijds Lange Meestraat). De in deel 4 beschre ven Pieter Gerardus van Overstra ten was haar broer. Omstreeks 1880 maakte Adriana kennis met de blinde dichteres Petronella Moens en die spoorde haar nieuwe, be gaafde en ontwikkelde vriendin aan tot het schrijven van dichtwerken. Ze deden dat ook samen, onder meer twee grote biografieën in versvorm over Esther en Ruth, twee bekende vrouwen uit de Bijbel. Ad riana schreef verder een toneelstuk en wijdde een groot epos van maar liefst vijf boeken aan Jacoba van Beieren. Daarmee wilde ze onder meer aantonen, dat de geschiede nis niet alleen door mannen wordt gemaakt. Gerard Panneboeter studeerde rech ten in Utrecht en promoveerde daar in 1779 cum laude met een dissertatie over het jachtrecht. Nog in hetzelfde jaar volgde zijn benoe ming tot drossaard en schout van de vrijheid Roosendaal en de heer lijkheid Nispen. Hij moest daar voor wel 25.000 gulden op tafel leggen, maar dankzij een grote er fenis was dat geen probleem. In de Franse Tijd (1795-1814) verloor hij als orangist (=aanhanger van het huis Oranje) zijn baan. Keizer Na poleon benoemde hem echter in 1810 tot burgemeester van Roosen daal. Door het vertrek van de Fran sen verloor hij ook dit ambt, maar reeds in 1814 wees koning Willem I hem aan als lid van de provinciale staten en van de gedeputeerde sta ten van Noord-Brabant. De naam Becht roept herinnerin gen op aan een carnavalsprins van groot formaat en aan een bekende fabriek voor o.m. frisdranken. Dat er ook een Bergse Becht burge meester is geweest van Soerabaja (1947-49), Vaals (1950-51), Kerk- rade (1951-57) en Tilburg (1957-75) is minder bekend. De genoemde plaatsen maken duidelijk dat zijn geboorteplaats niet zo'n grote rol in zijn leven heeft gespeeld. Een algemeen bekende Brabander is ongetwijfeld Willem Jan Marie Anton Asselbergs oftewel Anton van Duinkerken. Deze schrijver en ge leerde van formaat heeft het zijn biograaf gemakkelijk gemaakt met zijn boek Brabantse Herinneringen. Anderzijds is het een zware opgave om een dergelijke persoonlijkheid in vijf bladzijden recht te doen. De korte typeringen onder zijn naam wijzen op een rijk geschakeerd le ven. De schrijfster vestigt de aan dacht op hem als vroege bestrijder van fascisme en nationaal-socia- lisme (waarvoor hij heeft moeten boeten als gijzelaar in St. Michiels gestel) en als letterkundige, ge leerde en hoogleraar. Weer minder bekend is vast en ze ker Stephanus Langritius of Van der Langerijt, geboren te Hilvarenbeek en overleden in Antwerpen in 1597. Van 1563 tot 1581 was hij pastoor van Bergen op Zoom, waar de Pas toor Lancrietstraat aan hem herin nert. Hij studeerde theologie in Leuven en behoorde tot de eerste generatie van geestelijken die zich de hervormingen van het Concilie van Trente (1545-1563) ter harte namen. Hij werd ook kanunnik van het kapittel van de Grote Kerk en ontving in 1570 een aanstelling als deken van het dekenaat Bergen op Zoom. Doordat Bergen op Zoom in het kamp van de Geuzen te rechtkwam, moest pastoor Lancri- tius met de andere priesters de stad verlaten. Zij kwamen in Antwerpen terecht en daar kreeg de verdreven pastoor een andere parochie toege wezen, namelijk die van de Sint-Ja- cobskerk. In de vierde bundel een biografie van Johanna Musters uit Ossen- drecht, beter bekend als Prinses Paulientje, het kleinste ons be kende meisje. Eenmaal volwassen was ze 48 cm lang. De timmer mansfamilie Musters reisde met de kleine prinses de steden af en ver- wief op die manier een aardige wel stand. Een reis naar Amerika pakte verkeerd uit. Het tengere meisje overleed aan de overzijde van de oceaan aan een longontsteking. Verder komt in deze bundel de reeds eerder genoemde Piet Gerar dus van Overstralen aan bod, de broer van de dichteres Adriana van Overstraten. Hij trok naar de Oost en bereikte daar de hoogste sport, gouverneur-generaal van Neder lands Oost-Indië. Hij was een zoon van Johannes van Overstraten, no taris, procureur en burgemeester van Bergen op Zoom. Interessante bundels met naast de speciaal hierboven genoemde figu ren nog talrijke andere personen uit de provincie, boeiend genoeg om er even kennis mee te maken.

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 23