IMRICHTHi
die GEVAAR, SCHADE of HINDER kunnen veroorzaken.
De Waterschans nr.
op zijn geworden.
Maar hoe dan ook, op een bepaald
moment was het met deze Heimo
len toch afgelopen. Alleen de res
tanten zouden nog jaren dienst
doen, als bouwstenen voor De Twee
Vrienden.
Toestemming voor de bouw
B.& W. van Bergen op Zoom ver
leenden op 28 mei 1890 ingevolge
de Hinderwet aan J. B. Janszoon,
broodbakker en herbergier, en J.
Eist, winkelier en herbergier, zich
molenaars en industriëlen noe
mende, vergunning tot het oprich
ten van een 'houten windstanderd-
korenmolen' op perceel kad. f 862.
De aanvragers schreven het college
dat de molen zou worden opgetrok
ken uit "van der amotie' (afbraak) af
komende materialen van de Heimo
len en dat hij grotendeels van ei
kenhout gebouwd zou worden. Hij
zou rusten op vier gemetselde teer
lingen, de kast ter buitenzijde ge
heel bekleed met hout en de be
kapping gedekt met asfaltpapier. De
bewerking van graan zou geschie
den met een dubbelstel molenste
nen, verdeeld over voor- en achter
molen.
Vlak voor de bouw in Nieuw Borg-
vliet begon, zijn de twee vrienden
blijkbaar van gedachten veranderd
en hebben zij hun keus bepaald op
een stenen bergmolen.
1890: in gebruikname
De Borgvlietse molen is dus in de
huidige vonn in 1890 in bedrijf ge
nomen en heeft daarna onopval
lend, voor zover je dat van een mo
len kunt zeggen, zijn plicht gedaan.
Sinds 1890 verheft er zich de ronde
stenen windmolen die als sluitsteen
boven de molenpoort te lezen geeft:
Joh. Babt. Janszoon
Jac. Eist
25 juni 1890
J. Sebers 1810
Het laatste jaartal opent de weg voor
gissingen; is Sebers mogelijk in 1810
eigenaar van een daar al staande
molen geweest?
1914: verkoop aan Van Loon
In 1914 werd de molen De Twee
Vrienden verkocht aan de heer Fons
van Loon, die hem in 1926 over
droeg aan zijn broer Piet van Loon.
Deze is tot 1956 molenaar geweest
en blijkbaar opvallend bekwaam.
want op 2 maart 1956 kreeg hij van
de Stichting 'De Hollandse Molen'
een oorkonde als blijk van waarde
ring voor zijn goede vakmanschap
als molenaar.
Tot 1956 werd de molen keurig on
derhouden door de firma Grotere
uit Kloetinge, een man die met zijn
drie zoons het vak van molenmaker
uitoefende.
1956: verkoop aan Van Dorst
Piet van Loon verkocht de molen in
1956 aan de heer J. C. van Dorst uit
Wouw. Deze had een transportbe
drijf met één vrachtwagen en was
vooral geïnteresseerd in de schuur
als bergplaats en het parkeerterrein.
De molen nam hij maar op de koop
toe.
1958: molen werkte niet meer
Reeds in 1958 heeft de heer Van
Dorst de molen stil moeten leggen.
Er was geen maalwerk meer en Van
Dorst legde zich toe op de fourage-
handel. Van Dorst zou het echter
triest gevonden hebben als de mo
len gesloopt zou moeten worden;
daar was hij zeker niet op uit.
De toestand van de molen werd als
volgt omschreven; 'De heuvel,
waarop de molen staat, is fraai be
groeid en de molen staat er op het
eerste gezicht nog vrij goed bij' (3).
Een nadere beschouwing leerde
echter dat het houtwerk, vooral van
de kap, de tand des tijds slecht
doorstaan had. Bovendien had een
storm de zware wolfsbalk aan de
kap, die dient om de kap te draaien,
op twee plaatsen doen afknappen,
zodat het staartwiel en de staartbalk
tegen het stenen molenlichaam wer
den gedrukt.
De heer Van Dorst meende dat het
meer dan tijd was, wilde men de
molen voor het nageslacht behou
den, om in te grijpen. Restauratie
was nu nog mogelijk, ofschoon die
wel kostbaar zou zijn. Een dertig a
veertig duizend gulden zou er mee
gemoeid zijn. Zijn oorspronkelijke
bestemming, malen, zou hij wel
nooit meer terug krijgen, dacht men
toen.
1977: verkoop aan Lyta
In de jaren daarna werd door de ge
meente verschillende malen gepro
beerd om de molen van Van Dorst
over te nemen, maar men kon niet
tot overeenstemming komen. Een
zoon van Van Dorst heeft eind 1977
het hele complex verkocht aan Lyta
b.v., die vermoedelijk plannen voor
bebouwing heeft gehad. Achter Lyta
blijkt later projectontwikkelaar Luyt-
gaarden schuil te gaan.
1978: redding
Dan komt tijdens een verkiezings
bijeenkomst in het vooijaar van
1978 de zaak plotseling in een
stroomversnelling terecht. Een wijk
commissie, die al enige tijd bezig
was met pogingen om de molen
voor de wijk te redden, krijgt tijdens
die vergadering de steun van wet
houder E. Hartel. Met zijn hulp
wordt nog dat jaar de Stichting tot
Behoud en Herstel van de molen
'De Twee Vrienden' te Nieuw Borg-
vliet opgericht en de stichtingsakte
wordt op 28 september dat jaar bij
notaris Aarden (gratis) gepasseerd.
Bij de nieuwe stichting stond vanaf
het begin voorop dat de molen al
leen voor de gemeenschap behou
den zou kunnen blijven als hij in
het bezit van de gemeente kon ko
men, maar de pogingen daartoe wa
ren allen vastgelopen. De restaura
tiekosten werden op 250.000,- ge
schat.
Op 25 oktober dat jaar komt de
heer J. Gunneweg van Monumen
tenzorg naar de molen om een on
derzoek in te stellen naar de moge
lijkheden van een eventuele restau
ratie. Hij had vijf uur nodig om een
lijvig rapport te kunnen uitbrengen.
De Borgvlietse molen kwam op de
voorlopige lijst van monumenten te
staan en de heer Van Dorst kreeg
het advies de molen in de staat te la
ten waarin hij zich bevond.
Voor één gulden naar de gemeente
Op 15 januari 1979 had op initiatief
van de heer De Koning van de ver
eniging 'De Hollandse Molen' op
het kantoor van de Dienst Gemeen
tewerken een belangrijke bijeen
komst plaats.
Aanwezig waren: burgemeester drs.
L. J. M. van de Laar, wethouder Har-
tel, de heer Van Vianen, de heer
Booij, de heer Visser, allen ge
meente-ambtenaren, de heer Luyt-
gaarden, projectontwikkelaar en ei
genaar van de molen, de heer De
Koning van 'De Hollandse Molen'
en de heer Tiemessen, secretaris van
de Stichting tot Behoud en Herstel
van de molen 'De Twee Vrienden'.
Het was een zeer verrassende verga
dering, want bij het begin daarvan
deelde de heer Van de Laar mee dat
vóór de bijeenkomst de heer Luyt-
148
De Waterschans nr. 3 2000
^*7
AJb.3. B&W waren van plan de vergunning te verlenen, maar boden eerst nog de gele
genheid daartegen bezwaar aan te tekenen.
gaarden van 'Aarden Vastgoed b.v.'
had toegezegd dat de molen voor
het symbolische bedrag van één gul
den naar de gemeente zou over
gaan. De overdracht zou zo spoedig
mogelijk plaats vinden, de ge
meente zou de molen direct laten
afsluiten en proberen de kap zo
goed mogelijk waterdicht te maken.
Overigens moeten we hier nog ver
melden dat de gemeenteraad aan
vankelijk niet akkoord ging met die
overname voor 1,-, maar in een
volgende raadsvergadering wel (4).
Onmiddellijk daarna werd de kap
van de molen waterdicht gemaakt.
Hiermee stond voor de stichting het
sein op veilig en kon serieus aan het
herstel van de molen gedacht gaan
worden (5).
Vermeldenswaard is nog dat het
voonnalig woonhuis en de schuur
van de firma Van Dorst aangekocht
werden door de heer Van Gent van
de Kloof die er een exclusief restau
rant in wilde beginnen.
Te danken aan de burgemeester
Dat 'De Twee Vrienden' voor Ber
gen op Zoom behouden is gebleven
is ongetwijfeld vooral te danken aan
het persoonlijk ingrijpen van de
heer Van de Laar. Zijn gevoelens
kunnen we heel goed begrijpen. De
verwerving van de molen is een van
de laatste bestuursdaden geweest
van de burgemeester, die in decem
ber 1981 met pensioen is gegaan.
Hij heeft zijn stad niet willen over
dragen zonder ten minste een mo
len in het silhouet van de Borg
vlietse zandrug.
Intussen was ook het verslag bin
nengekomen van de heer Gunne
weg van Monumentenzorg. Het was
een lijvig rapport, waaruit bleek dat
al het houtwerk in verregaande staat
van verwaarlozing verkeerde. Zowel
de kap als het kruiwerk zouden in
zijn geheel vernieuwd moeten wor
den en het staartwerk en de beplan
king van de zolders waren in zijn ge
heel aan restauratie toe. Maar zo
slecht als het houtwerk was, zo goed
bleek de kwaliteit van de molen
romp. De Belgische rode baksteen
had de tijd prachtig weerstaan en
dat gold ook voor het voegwerk.
De redding van de molen van
Nieuw Borgvliet was op het nipper
tje, maar toen de restauratie op gang
was gekomen is het herstel zeer vlot
verlopen.
Dat de molen een rijksmonument
werd, wil nog niet zeggen dat de
overheid verder voor de molen
zorgt. De overheid geeft wel subsi
dies, maar het zijn primair de mole
neigenaren die verantwoordelijk
zijn. Een kleine 40 procent van de
molens is nog eigendom van de
overheid, veelal gemeenten. Voor de
overige 600 molens zorgen particu
liere eigenaren en meer dan 200
molenstichtingen en verenigingen.
De Bergse molen heeft ook heel wat
financiële steun ondervonden van
het bedrijfsleven.
1980: hulp van de Juniorkamer
De molen had nog op een andere
manier de wind in de zeilen. Op 29
november 1980 werd in de Hofzaal
van het Markiezenhof de Juniorka
mer 'Het Markiezaat' geïnstalleerd.
De Juniorkamer is een wereldom
vattende organisatie, die hulp wil
bieden aan maatschappelijke en in
ternationale activiteiten. De kamer
heeft onder meer een vaste zetel in
de FAO., in de Verenigde Naties en
in de Raad van Europa. Om als
plaatselijke Juniorkamer erkend te
worden moet de vereniging een in
stallatieproject aanbieden en daar
voor had men reeds een jaar vóór
de oprichting besloten het project
van 'De Twee Vrienden' te kiezen.
Bij de installatie van de kamer werd
een startkapitaal van f 20.000, - aan
de stichting voor de molen aange
boden (6).
1980: herstel
Toen het besluit voor de restauratie
genomen was en subsidie werd toe
gezegd is men zeer snel aan het her
stel begonnen. Het werk werd opge
dragen aan het molenmakersbedrijf
J. Bos uit Almkerk. Op 11 december
1979 werden de roeden gestreken,
d.w.z. dat de grote molenannen wer
den weggenomen, zodat de kap kon
worden gelicht. Er werden in de
romp maatregelen getroffen om ver
der veival te voorkomen en de kap
werd in Almkerk praktisch ver
nieuwd. In de tweede helft van 1980
werd deze weer op zijn plaats gezet.
1981: eerste oplevering
Op 28 november 1981 had de eerste
oplevering plaats, waarbij de heer
Van de Laar als laatste bestuursdaad
in Bergen op Zoom de vang heeft
gelicht om "voor de prins te draaien'.
Dit is een traditionele vreugde-ui
ting in de molenaarswereld, die nog
afkomstig is uit de Tachtigjarige
Oorlog. Tijdens het beleg van Lei
den lieten de bewoners van die stad
de korenmolens met ontkoppeld
maalwerk draaien om de beleggers,
die de stad wilden uithongeren, in
de waan te brengen dat er vol
doende eten was.
1982: tweede oplevering
Op 5 mei 1982 is bij de tweede op
levering de molen 'De Twee Vrien
den' weer maalvaardig ter beschik
king van de Borgvlietse bevolking
gekomen. Twee dagen later kreeg de
Stichting tot Behoud en Herstel de
149
maken bekend, dat ter
VERGU
ING tot
BURGEMEESTER en WETHOUDERS der Gemeente
Gemeente-Secretarie ter inzage ligt, een verzoek met bijlagen van
r wonende
kadastraal bekend Sectiefièf. No.
18 des middags te uren
zaj gelegenheid bestaan om bezwaren tegen dit verzoek in te
brengen en deze mondeling en schriftelijk toe te lichten.
Zoowel de verzoekers als zij die bezwaren hebben, kunnen gedurende drie dagen vóór het bovengemelde
tijdstip, oj) de Secretarie der Gemeente kennis nemen van de ter zake ingekomen stukken.
Afgekondigd en aangeplakt den 18^v
De SecretarisDe Burgemeester