De Waterschans nr. 3 2000 kerkelijke opdrachten, zoals ker ken, pastorieën, kapellen, kloos ters en kloosterscholen. Hij profi teerde van de opbloei van de ka tholieke kerk in de tweede helft van de negentiende eeuw, na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853. Het is mogelijk dat de bouwstijl van Pierre J.H. Cuijpers, die onder andere het Rijksmuseum en het Centraal Sta tion in Amsterdam ontwierp, het voorbeeld voor Piet van Genk is geweest, maar dit is moeilijk aan te tonen. In Bergen op Zoom zijn de voor malige pastorie aan de Grote Markt 30 en het pand daarnaast, Grote Markt 31, door hem ont worpen in een stijl die aansluit bij de neo-barok en de neo-renais- sance. Quirinus Horsten Quirinus Horsten is afkomstig uit een familie waarin verschillende 'bouwberoepen' voorkwamen: aan nemer, metselaar, gemeenteop zichter en architect. Het is niet bekend waar en of hij een verdere bouwkundige opleiding heeft ge volgd. De meest opvallende ge bouwen die Horsten heeft ont worpen zijn het Juvenaat van het Heilig Hart aan de Antwerpse straatweg en de kerk van de Hei lige Martelaren van Gorkum. Met de bouw van het Juvenaat werd in 1903 begonnen in een neo-goti- sche stijl die herkenbaar is aan de spitsboogvensters en de hoge da ken. Een jaar later leverden Hor sten en de architect Vergouwen de tekeningen voor de Martelaren- kerk, eveneens in neo-gotische stijl. Na dit ontwerp zocht Hor sten een andere vormentaal, on der andere de Art Nouveau. Hij versierde hiermee verschillende woonhuizen in de vorm van hard stenen decoraties en boogvullin gen boven de vensters. Horsten is minder dominant aanwezig in de stad dan Kees van Genk, te meer daar zijn belangrijkste gebouwen inmiddels afgebroken zijn. Hoogtepunten van de negentiende eeuw De vetgednikte onderwerpen in de tijdsbalk worden in de tekst verder toegelicht. Nederland Bergen op Zoom Opkomst ijzerindustrie 1800 begin 19e eeuw 1834 Bataafs-Franse Tijd, waarin Koninkrijk Holland en Franse Tijd 1795-1813 Koninkrijk Holland 1806-1810 Nederland maakt deel uit van het Franse keizerrijk 1810 1810-1813 Invoering burgerlijke stand 1811 1811 Suikerfabricage van suikerbieten 1812 1862 Kiesrecht in het registre chique geregeld voor mannen vanaf 21 jaar 1812 1813 Instelling kadaster 1812 1825 Instelling Koninkrijk der Nederlanden. Eerste koning: Willem I 1815 Carnavalsverordening van Bergen op Zoom: de regels voor het feest 1819 Oprichting Nederlandse Stoombootmaatschappij 1820 1823 Oprichting Nederlandse Handel-Maatschappij 1824 Belgische opstand 1830 1830-1831 Opening van de eerste spoorlijn 1839 1863 Gasverlichting 1840 1840 1858 Eerste operatie waarbij anesthesie wordt gebruikt 1842 Nieuwe grondwet van Thorbecke 1848 Kieswet en provinciewet 1850 1850 Ontstaan en uitbouw moderne postdienst 1850-1891 Gemeentewet 1851 Oprichting Rijkstelegraaf 1852 1867 Eerste postzegel 1852 Eerste waterleiding 1853 1900 Herstel van de bisschoppelijke hiërarchie 1853 Afschaffing slavernij in Oost-lndië 1859 112 De Waterschans nr. 3 2000 Nederland Bergen op Zoom Afschaffing slavernij in West-lndië 1863 1860 Oprichting Hogere Burgerschool (HBS) 1863 1882 Ontmanteling vestingwerken 1867 Eerste fiets in Frankrijk Fietsenfabricage in Bergen op Zoom 1867 1890 Afschaffing van de doodstraf in Nederland 1870 Begin van de vrouwenemancipatie: Aletta Jacobs wordt toegelaten tot de HBS in Sappemeer 1870 Eerste Nederlandse sociale wetgeving 1874 Introductie van de telefoon 1877 Oprichting van de eerste strak georganiseerde politieke partij: de Antirevolutionaire Partij 1878 Eerste elektrische locomotief 1879 Begin van de bouw van het Centraal Station te Amsterdam Bouw station Bergen op Zoom 1882 1880 1869 Oprichting van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) 1894 1890 Röntgenstraling ontdekt 1895 Eerste elektriciteitsvoorziening 1895 1921 Inhuldiging koningin Wilhelmina 1898 Oprichting Koninklijke Nederlandse Automobielclub 1898 Eerste internationale vredesconferentie in Den Haag 1899 1900 Toelichting op de tijdsbalk Veranderingen in de administratie Tussen begin 1810 en eind 1813 maakte Nederland officieel deel uit van Frankrijk. Daarmee waren de Nederlanders onderworpen aan de Franse wet- en regelgeving. De Code Civil (of Code Napoleon) betekende een breuk met het oude recht en de plaatselijke gewoonten. Ook de ad ministratie veranderde. De Franse administratie werkte strikt hiërar chisch: de keizer was de hoogste in stantie, gevolgd door de minister van Binnenlandse Zaken, de pre fect, de onderprefect en tot slot de burgemeester. De oude lands- en provinciegrenzen verdwenen van de kaart: het grondgebied van het kei- zenijk in Europa was verdeeld in departementen, arrondissementen en gemeenten. Brabant werd als ge volg daarvan bij keizerlijk decreet van 26 april 1810 in twee delen ge splitst. Bergen op Zoom hoorde bij het westelijk departement, het De partement des Deux Nethesmet Antwerpen als hoofdstad. Burgerlijke stand Volgens het voorschrift van het Concilie van Trente (1545-1563) moesten in iedere parochie doop- en trouwboeken worden aangelegd. Na de Hervorming namen andere gezindten dit over. Volgens de Franse wet was deze registratie een taak van de overheid en in 1811 moesten de gemeenten registers van de burgerlijke stand bijhouden, waarin dopen, trouwen en overlij den werden opgetekend. Het is een systeem dat personen registreert en het is tot nu toe gehandhaafd. Bevolkingsregisters Het samenstellen van bevolkingsre gisters kent een ontwikkeling die in de achttiende eeuw is begonnen met volkstellingen. Tijdens de eer ste helft van de negentiende eeuw zijn er verschillende volkstellingen en wijkregisters tot stand gekomen. Het register van 1860-1880 is het eerste echte bevolkingsregister, niet meer ingedeeld op wijk maar alfa betisch op achternaam van gezins hoofden. Het registreerde gezin nen, dienstboden en -knechten en de militaire bevolking. Het kadaster Al eeuwenlang heft de overheid be lasting op grond en gebouwen. Tot de negentiende eeuw gebeurde dat hoofdzakelijk door verponding. De staat stelde een te ontvangen be drag vast en dat werd achtereenvol gens verdeeld over de provincies, de steden en dorpen en de individuele eigenaar. Dit leidde tot een oneven wichtige verdeling van de lasten. De Fransen hadden ook op het gebied van de belastingheffing nieuwe ideeën. In het keizerrijk werd besloten tot een perceelsge wijs kadaster. Alle eigendommen moesten daartoe worden opgeme ten of geschat. In 1812 werd in Ne derland begonnen met de invoe ring van dit systeem. Na de Franse Tijd kwam de uitvoering op een laag pitje te staan, pas na een wet in 1825 werd de draad weer opge pakt. Vanaf die tijd is het verplicht om bij de vestiging van een hypo theek de daarin genoemde goede ren te registreren. Om dit systeem uit te kunnen voeren waren kadas- terkaarten nodig en kennis van de eigendomsverhoudingen. Uiteinde lijk zou het leiden tot een recht vaardiger inning van de grondbe lasting. Vernieuwende wetgeving De eerste kieswet Door de Franse Revolutie waren verschillende democratische pro cessen in gang gezet. De adelstand, bijvoorbeeld, werd opgeheven: er bestonden alleen nog burgers. Er 113

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 7