De Waterschans nr. 3 2000 AJb.4. De pomp op de Grote Markt, 1865. is, werd in de negentiende eeuw duidelijk doordat Pasteur in 1857 aantoonde dat er in het water van stromen en rivieren veel ziekina- kers voorkwamen. In Bergen op Zoom was de dubbele pomp op de Grote Markt het centrum van de drinkwatervoorziening. Daarnaast waren er nog ongeveer 30 putten over de stad verspreid. Rond 1880 bleken vele putten in Bergen op Zoom geen betrouwbaar drinkwa ter meer te leveren. Zeven jaar later lag er een rapport op tafel waarin stond dat het geen zin had het oude systeem van putten en pom pen op te lappen. Er kon beter wor den geïnvesteerd in een waterlei ding. De pomp is tussen 1889 en 1893 afgebroken, de aanleg van de waterleiding was toen al begonnen. Nog zichtbare onderdelen van het nieuwe systeem zijn de watertoren uit 1899 en het ketelhuis met wo ningen 'De Mondaf aan de Oly- mapialaan uit hetzelfde jaar. Op 17 mei 1900 werd de waterleiding feestelijk geopend. De gebouwen en terreinen van de Mondaf waren met groen en vlaggen versierd, leer lingen van de muziekschool brach ten een cantate ten gehore, bege leid door'Eendracht maakt Macht', 's Avonds was er muziek op de Grote Markt en een fontein die 'flinke stralen water ten hemel zond'. De eerste flets De eerste fiets was een Duitse vin ding, waarop in 1817 patent werd gegeven. Het was een loopmachine die 8 kilometer per uur kon halen. De eerste vélocipède, dat wil zeg gen een fiets met pedalen, werd ontwikkeld rond 1860. Vele varia ties volgden, waaronder zelfs een stoomvélocipède omdat trappen zo vermoeiend was. RJ. van Mechelen stichtte in 1869 een hoefsmederij en een rijtuigma kerij. Uit de rijtuigmakerij ontwik kelde zich rond 1890 de rijwielfa- bricage. Er kwamen fietsen op de markt onder naam 'Adelaar', later met de handelsnaam 'Glymes'. Het eerste post-, telefoon- en tele graafkantoor Het eerste post- en telegraafkan toor stond in de Kortemeestraat (afb. 6). Het werd gebouwd in 1867 en voor de nieuwbouw van het stadhuis afgebroken in 1977. In 1876 doet het in elk geval geen dienst meer als postkantoor, want in dat jaar is het nieuwe postkan toor verwezenlijkt in de Zuivel- straat, op de plaats waar nu het 'oude' postkantoor staat. Enkele particuliere bedrijven had den rond 1845 zelf initiatief geno men om telegraafberichten te ver zenden. In 1852 werd de Rijkstele graaf opgericht die systematisch belangrijke telegraafverbindingen aanlegde. Het toestel van Morse werd gekozen om de verbindingen tot stand te brengen. Deze me thode bleef in gebruik bij de open bare telegraafdiensten tot 1955. De eerste telefoonverbinding werd gerealiseerd in Duitsland in 1861. Vijftien jaar later vroeg de Ameri kaan Graham Bell octrooi aan voor zijn uitvinding. In 1877 werd de te lefoon in Nederland geïntrodu ceerd. De Nederlandsche Bell Te- lephoon Maatschappij in Amster dam kreeg een kamer in het ge bouw van de Rijkstelegraaf. Op de staatsbegroting van 1900 werden de nodige gelden uitgetrokken voor het intercommunaal rijkstelefoon net in Bergen op Zoom. Daarmee konden de inwoners niet alleen in terlokaal, maar zelfs internationaal bellen over niet al te grote afstan den. De postwet van 1850 stelde het postmonopolie vast voor brieven beneden de vijfhonderd gram aan het Ministerie van Financiën. De wet introduceerde ook een nieuw fenomeen: de postzegel. De eerste verscheen in 1852. De port werd nu door de verzender betaald, in plaats van door de ontvanger. De hoogte van de port hing af van het gewicht van de brief en de afstand naar de geadresseerde. Bergen op Zoom als vestingstad De verdediging van Bergen op Zoom bestond in de Middeleeu wen uit een ommuring met poor ten voor de stadsingangen. De Ge vangenpoort is daarvan nog een overblijfsel. In de loop der jaren werd de vesting steeds aangepast aan nieuw wapentuig en dat resul teerde uiteindelijk in de vesting bouw naar ontwerp van Menno van Coehoom in het begin van de 18e eeuw. Toen de Franse 'bevrijders' in 1795 de stad binnenkwamen, hoefden ze daar de vesting niet voor in te ne men: ze waren welkom. Hun ideeën over vrijheid, gelijkheid en broederschap hadden wel gevolgen voor de legering van de soldaten. In hun optiek was er geen plaats meer voor de adel omdat alle burgers ge lijk waren. Het driehonderd jaar 116 De Waterschans nr. 3 2000 oude stadspaleis het Markiezenhof was dus overbodig en het werd in 1810 ingericht als militair hospitaal voor de Franse soldaten. Erg luxe was deze huisvesting niet: de zalen lagen vol gewonden die aan alles gebrek hadden, want er was geen aanvoer van voedsel en verband middelen. De matrassen waren zo met bloed doordrenkt dat ze eigen lijk niet meer bruikbaar waren. Het was bovendien nat en koud want de daken lekten. De Fransen ver trokken in 1814, na de val van Na poleon. In 1819 werd het Markiezenhof in gebruik genomen als kazerne voor de legering van de infanterie. Der tigjaar later waren de vestingsteden minder belangrijk geworden door de moderne militaire strategieën. Vooruitlopend op de ontmanteling begon men al in 1852 met de af braak van acht lunetten. De spoor lijn RoosendaalBergen op Zoom die in 1863 werd aangelegd kon daardoor gedeeltelijk over vesting terrein lopen. In 1867 werd de ves ting bij Koninklijk Besluit opgehe ven. Het 3de Regiment Infanterie bleef in de stad gelegerd, onder an dere in het Markiezenhof. In 1957 ontruimden de militairen het pa leis en kon de restauratie ervan be ginnen. Een nadeel van de ontmanteling was dat veel van de vestingwerken van Menno van Coehoorn verloren gingen. Het voordeel was dat er huizen en scholen gebouwd kon den worden op de opengevallen ruimte. Enkele voorbeelden daar van zijn de Stationsstraat en de Rijks H.B.S. Ingenieur Willem Fre- derik van Gendt had een straten plan ontworpen waarin brede stra ten, bomen en groenstroken een plaats kregen. De stad was ontdaan van haar keurslijf. Het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden Koning Willem I werd op 24 au gustus 1772 geboren. Samen met zijn vader stadhouder Willem V week hij in 1795 uit naar Engeland omdat de Fransen naar het noor den oprukten. De ondergang van het Franse rijk begon in 1813 na de verpletterende nederlaag van Na poleon in de Volkerenslag bij Leip zig. Napoleon werd naar Elba ver bannen en Willem ging terug naar Nederland, op 30 november 1813 kwam hij per boot in Scheveningen aan. Twee dagen later werd hij uit geroepen tot soeverein vorst. Napo leon kwam echter terug uit Elba. De slag bij Waterloo in 1815 werd hem fataal en Willem procla meerde zichzelf tot koning. Het Wener Congres besloot de Noorde lijke en Zuidelijke Nederlanden te verenigen om tegenmacht te bie den aan het zojuist getemde Frank rijk: het Koninkrijk der Nederlan den. Deze 'fusie' zou slechts 15 jaar stand houden. In 1830 scheidden de Zuidelijke Nederlanden zich af en negen jaar later erkenden de Europese staten een onafhankelijk Belgisch koninkrijk met vorsten uit het Huis van Saksen-Coburg. In 1837 bracht Willem I een uitge breid bezoek aan Noord-Brabant. Op 29 juni waren 's-Hertogen- bosch, Breda, Roosendaal en Ber gen op Zoom aan de beurt. Hij kwam hier 's avonds om 7 uur aan en werd verwelkomd door burge meester De Roock en de opperbe velhebber van de vesting. Hij kreeg bloemen en een défilé en daarna bezocht hij de Sint-Gertrudiskerk, de kerk van de H. Maagd Maria ten Hemelopneming en de pasge- Afb.5. Een Glymesfiets van PJ van Mechelen, ca. 1900. 117

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 9