■A Het Stationsgebouw van Bergen op Zoom, 1863-1970 De Waterschans nr. 4 2000 ondertekend briefje (13). Uiteinde lijk wordt op 31 maart van dat jaar Jan van Hooff veroordeeld te beta len, omdat hij te kort schiet in de borg voor Philip Moors (14). In 1735 is het weer mis. De secretaris van Halsteren verzoekt de sche penbank aldaar om Philip te ver oordelen tot het betalen van 793 gulden, 19 stuivers en 8 penningen voor gekochte vruchten te velde, een kalf, een zwarte ruin, een wa gen, een ploeg en een mestput (15). Willem de Jongh Over de tegenspeler van Philip, Willem de Jongh, is minder be kend. Kennelijk was hij in de stad niet zo invloedrijk als Philip op zijn dorp. Hij vindt echter een krachtig medestander in de magi straat van Bergen op Zoom. Die komt op voor haar al of niet ver meende rechten. In zijn testament geeft Willem de diaconie eenmalig maar 2 gulden en 10 stuiver en zijn toekomstige kinderen totaal 25 gulden. Willem is protestants gedoopt in Bergen op Zoom op 18 juli 1688. Zijn vader was Jan de Jongh, zijn moeder Elisabeth van [Jalen. Wil lem trouwde als jongeman op 30 oktober 1715 te Bergen op Zoom protestants met de jongedochter Margaretha Broothagen. In 1715 komt Willem dan ook voor het eerst voor op de lijst van Bergse in gezetenen in verband met de heffing op inkomens. Hij woont dan in wijk 3 en moet 12 stuiver voor het jaar 1715 betalen (16). Op 26 mei 1728 maakten de echtlie den een testament op de langst le vende bij notaris Stouters te Ber gen op Zoom. Willem wordt dan meester genoemd. Waarschijnlijk was hij lid van een ambachtelijk gilde. Hij ligt ziek op bed. Hij kan niet schrijven en tekent met een kruisje. Zijn vrouw tekent met een M en een b (17). Overigens heb ik van dit echtpaar geen kinderen ge vonden (18). Opmerkingen Noten literatuur Illustratieverantwoording 176 De Waterschans nr. 4 2000 Marius Broos Inleiding Op 23 december 1863 werd het eerste deel van de 'Zeeuwsche spoorweg', het baanvak Roosen- daal-Bergen op Zoom, voor reizi gers- en goederenvervoer in ge bruik genomen. Terwijl de spoor wegmaatschappij het in Roosen daal moest doen met voorlopige inrichtingen was in Bergen op Zoom juist buiten de vesting een stationscomplex met alles erop en eraan verrezen. Tot de opening van het baanvak Bergen op Zoom- Goes op 1 juli 1868 fungeerde Ber gen op Zoom als hoofdstation van de lijn. Van hieruit werden locomo tieven, rijtuigen en personeel inge zet. De lotgevallen van het stations gebouw en de acht andere gebou wen op het emplacement uit de beginjaren zijn het onderwerp van dit verhaal. Aanleg op staatskosten De aanleg van spoorwegen in Ne derland kwam slechts schoorvoe tend op gang. Op particulier initia tief waren tot 1860 enige afzonder lijke lijnen met een totale lengte van 337 kilometer tot stand geko men, maar in vergelijking met het buitenland stelde het allemaal nog niet zo veel voor. Daar kwam pas verandering in toen op 18 augustus 1860 hel wetsvoorstel tot de aanleg van een spoorwegnet (totaal bijna 900 kilometer) op staatskosten door Koning Willem III werd be krachtigd. De werkzaamheden be gonnen gelijktijdig op acht ver schillende plaatsen. In 1863 ont stond de 'Maatschappij tot Exploi tatie van Staatsspoorwegen' (SS). Op 1 oktober 1863 werd met veel feestelijk vertoon het gereed komen van het baanvak Breda-Tilburg ge vierd. De baanvakken Leeuwar- den-Harlingen en Roosendaal-Ber- gen op Zoom werden achtereen volgens op 27 oktober en 23 de cember 1863 voor het publiek in gebruik genomen. Tot in 1865 bleef de exploitatie tot deze drie gedeel- 177 1. Met dank voor gebruik van de wijklijsten beschikbaar gesteld door de werkgroep Genealogie in de leeszaal van het archief te Bergen op Zoom, gemaakt door de heer C. Soeters (De lijsten van ingezetenen ten behoeve van de heffing op de inkomen smet uitzondering van de bedeelden). Dank ook aan de heer Marcel Moors te Ossendrecht voor de aanvullende gege vens over Philip Moors en zijn nageslacht. 2. Alle gegevens komen uit het archief van Bergen op Zoom waar ook Halsteren te genwoordig onder valt. Als iets uit het ar chief van Halsteren komt, heb ik dat apart vermeld. 3. De DTB's. de doop, trouw- en begrafe nisboeken zijn gemakkelijk in de desbe treffende archieven te vinden. Het is niet nodig al de nummers van die boeken hier op te noemen. 4. In 1723 kocht Gillis van Braam het ambt van secretaris van Halsteren. Hij bleef secretaris tot zijn dood in 1748. Hij was daar dus een invloedrijk man. In 1728 en 1731 is hij ook schepen in Bergen op Zoom. IOud rechterlijk archief Halsteren, inv.nr. 166. Deze map bevat de stukken betrekking hebbend op het conflict Moors-De Jongh, mijn eerste belangrijke bron; (2) Oud rech terlijk archief Halsteren, inv.nr.64. De ge meenschappelijke secretarie van de sche penbanken te Halsteren. De civiele rol van 1725-1743, mijn tweede belangrijke bron; (3) Archief van de griffie van de schepen bank te Bergen op Zoom. inv.nr. 401; (4) Notarieel archief, notaris Aelmans, inv.nr. 1913 (fiche 508/509), 3-2-1728; (5) Oud rechterlijk archief Halsteren, inv.nr. 180. Ten onrechte staat in dit stuk als datum van de verklaring 19 October 1728. Dat moet zijn 19 october 1735; (6) Oud rechterlijk archief Halsteren, inv.nr. 186 en nummer 2 hierbo ven. Zie voor testament en zegel van Bar bara van Dorp notaris A Baks te Bergen op Zoom d.d. 5-3-1740; Notarieel Archief, inv.nr.537 folio 453 (microfiche 2077 en 2078); (7) Zie voor Beekerts van Thienen nr. 2 hierboven en de Civiele rol van het Leen hof onder andere 5 mei 1741 (afwikkeling erfenis na dood van Barbara van Dorp), inv.nr.51 van Archief van het Leenhof. (8) Ook de rollen van de schepenbank van a. de Noordgeest en b. de Auvergne en Oud Glymespolder bevatten geen infonnatie over deze zaak. Net zo min als het resolu tieboek van de magistraat van Halsteren. (9) GAB: Archief van de secretarie 1397-1810 inv.nr. 2880; (10) Zie Frank Wier- ickx in de Brabantse Leeuw 1990, blz.42 etc.; (II) Oud archief Halsteren, inv.nr. 141. Re keningen 1735 in de bijlagen 1 lias; (12) Oud rechterlijk archief Halsteren, inv.nr. 141; (13) Archief Leenhof Markiezaat, inv.nr. 510; (14) Oud rechterlijk archief Hal steren, inv.nr. 643; (15) Oud rechterlijk ar chief Halsteren, inv.nr. 174; (16) Archief van de secretarie 1397-1810 inv.nr. 2882; (17) Notarieel archief, notaris Stouters, inv.nr. 1836 (fiche 479), 26-5-1728; (1) Albert Delahaye e.a., Zeven eeuwen Hal steren. Uitgegeven door het gemeentebe stuur van Halsteren, 1980: (2) Charles de Mooij, Geloof kan Bergen verzetten. Hilver sum 1998. ISBN 90-6550-579-2; (3) T.E.. van Goor, Beschryvmg der stadt en lande van Breda. Den Haag 1744 (Moderne ongeda teerde facsimile herdruk). (18) Zie ook: Bergs Kwartier Statenboek blz. 74 uitgave Geschiedkundige Kring Bergen op Zoom 1998. Afb.l: Pentekening door Bonaventura Petri (1614-1652) in de Östereichische Nationbi- bliothek Wenen; 2 Detail van een schilderij van D. Rijckaert (1612-1661), 2 en 4: Belas tingmuseum Prof. dr. Van der Poel. Rotter dam; 3: GAB, G. van Dijck. gracht in gras restant hoornwerk gracht in water wandelroute overweg Schansbaan woninu Watergang de Ligne akkerbouw t, cJ weiland Lumeweg Gracht naar Pinsen 2A0J5L-- a c;, duiker-^ H '<y A TT' >'us x vlonder het I.aag Vrederust j wandelpad Schansbaan BERGEN OP ZOOM 1871 M.C.J. Broos ligging sporen en wissels situatie 1863 - 1871 bebouwing 1863 - 1871 bebou' Afb.l. Emplacement en bebouwing in omgeving van station Bergen op Zoom, 1863- 1880. Verklaring cijfers: 1. Stationsgebouw (1863-1970), 2. Gebouwtje voor privaten en waterplaatsen (1863-1935), 3. Magazijntje voor stationsdienst (1863-1888), 4. Locomo- tievenloods (1863-1902), 5. Waterreservoirgebouw (1863-1902), 6. Brandstoffenloods (1863-1880), 7. Draaischijf (1863-1872), 8. Woning opzichter Dienst Weg Werken (1862-1988), 9. Rijtuigenloods (1863-1888), 10. Verhoogde los- en laadplaats, 11. Wachtpost 12, 12. Wachterswoning 13, 13. Douanegoederenloods (1868-1925), 14. Toe gangsweg (aangelegd in 1863), 15. Toegangsweg (aangelegd in 1869), 16. Suikerfabriek Firma Laane, Rogier, Daverveldt Co.

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 10