De Waterschans nr. 4 2000 Afb.2. Het stationsgebouw (straatzijde) te Bergen op Zoom, 1867. In het rechtergedeelte (met gordijnen voor de ramen) lag de woning voor de stationschef. Voor het gebouw is het gezellig keuvelen. ten beperkt. Het jaar 1864 werd door de SS besteed om ervaringen met de exploitatie op te doen en om een volledige organisatie in het leven te roepen voor het oppakken van de enorme uitbreidingen van het net in de jaren 1865-1868. Geen gebouwen van steen In en nabij vestingen was het ech ter niet toegestaan om permanente gebouwen op te richten. Vanaf de vestingwerken moest het geschut een vrij schootsveld hebben en een eventuele vijand mocht niet in de gelegenheid zijn zich in stenen ge bouwen te verschansen. Zo kregen de steden Bergen op Zoom, Breda, Deventer, Groningen, Maastricht, Venlo en 's-Hertogenbosch lage ge bouwen, opgetrokken in houten stijl- en regelwerk. Overigens waren deze stationsgebouwen alle ver schillend van afmetingen en in uit voering. Ook de bijgebouwen, zoals bergplaatsen, goederen-, locomo tieven- en rijtuigenloodsen waren uitgevoerd in houten stijl- en regel werk. In geval van oorlog kon men alle gebouwen gemakkelijk afbre ken of vanaf de vestingwerken in brand schieten. Na het tot stand komen van de Vestingwet van 1874 werden vele vestingen afgeschaft en ontmanteld. De militaire functie van de oude vestingen werd over genomen door nieuwe fortengor dels, zoals bijvoorbeeld rond Am sterdam. Na 1874 mochten ook op de stations in de vroegere vesting steden permanente gebouwen wor den neergezet. Het stationscomplex te Bergen op Zoom Voor de aanleg van het stations complex te Bergen op Zoom werd een gedeelte van het glacis afgegra ven en verlegd. De bouw van het stationsgebouw werd samen met enige kleinere bijgebouwen en het haltegebouw te Wouw aanbesteed op 27 november 1862. De opleve ring vond plaats op 30 september 1863. In Roosendaal werd gestreefd naar een gemeenschappelijk ge bruik met het in 1854 tot stand ge komen station van de 'Chemins de fer d'Anvers a Rotterdam' (AR). Aangezien een algehele wijziging en uitbreiding van dit emplace ment meer voeten in de aarde had dan verwacht, moest Bergen op Zoom voorlopig gaan dienen als standplaats van locomotieven, rij tuigen en personeel. De dienstrege ling zou worden uitgevoerd vanuit Bergen op Zoom. Daarom vond op 12 maart 1863 de aanbesteding plaats voor een rijtuigenloods tijde lijk ingericht als locomotieven- loods, een waterreservoirgebouw en een goederenloods tijdelijk in gericht als rijtuigenloods. De ople vering vond plaats op 1 november 1863. Op 22 december 1863 werd de officiële inhuldigingsrit op het traject Roosendaal-Bergen op Zoom gereden. Een dag later be gon de gewone dienst. Het em placement telde toen een stations gebouw, een gebouwtje voor priva ten en waterplaatsen, een maga- zijntje voor stationsdienst, een lo- comolievenloods, een waterreser voirgebouw, een brandstoffen- loods, een draaischijf, een rijtui genloods en een verhoogde los- en laadplaats (zie afbeelding 1). In 1868 werd daaraan nog een doua negoederenloods toegevoegd. Los van dit alles stond sinds 1862 aan de noordzijde van het emplace ment het woonhuis met kantoor voor de eerst-aanwezend ingenieur M. Simon Gz. Hij was belast met de aanleg van de Staatsspoorweg Roosendaal-Vlissingen. Na zijn ver huizing in 1868 naar Zeeland kreeg dit gebouw een bestemming als woonhuis voor de opzichter van de wwHn m TTs silïiiiiiTr ill ShlTplii' Tl 2! IIII AJb.3. Het stationsgebouw (straatzijde) te Bergen op Zoom, 1910. Links en rechts staan de beide eindgebouwen uit 1875 en in het midden het gedeelte uit 1863, alles nog in bijna originele staat. 178 De Waterschans nr. 4 2000 Afb.4. Plattegrond stationsgebouw te Bergen op Zoom, indeling volgens bestek 1352 SS, 1914. Verklaring cijfers: 01. Wachtkamer 3e klasse (met buffet); 02. Kantoor stationschef (vóór 1914 kamer restaurateur), 03. Kantoor plaatskaarten, 04. Lokaal ontvangst en af gifte bagage, 05. Wachtkamer le en 2e klasse (vóór 1914 kantoor stationschef, 06. Uitbouw post Treindienstleider (1925), 07. Hal of vestibule, 08. Tochtportaal, 09. Serre stationsrestauratie/wachtkamer le en 2e klasse (1937), 10. Stationsrestauratie/wachtkamer le en 2e klasse, 11. Keuken stationsrestauratie (vóór 1914 kamer stationschef12. Lokaal arbeiders (later eetzaal stationsrestauratie), 13. Gang met trap naar bovenwoning stationsrestaurateur, 14. Toilet, 15. Kamer stationsrestaurateur (vóór 1914 kamer stationschef 16. Magazijn stationsdienst (vóór 1914 keuken stationschef, later lokaal arbeiders). Dienst Weg Werken. Alle negen gebouwen waren uitgevoerd in houten stijl- en regelwerk. Degradatie van het Bergse station Op 1 juli 1868 werd het baanvak Bergen op Zoom-Goes voor het publiek geopend. Aangezien de in richtingen van het Roosendaalse station inmiddels geheel aan de ei sen van een doelmatige spooiweg- exploitatie voldeden, werd door de Minister van Binnenlandse Zaken bij beschikking van 15 september 1868 Roosendaal bevorderd tot 'hoofdstation van de spoorweg Roosendaal-Goes'. Tegelijkertijd raakte Bergen op Zoom zijn status als 'voorlopig hoofdstation' kwijt. Het locomotievendepot was inmid dels naar Roosendaal verhuisd, zo dat een deel van de tractie-inrich- tingen in Bergen op Zoom niet meer werd gebruikt. Overigens was al in 1867 Bergen op Zoom (dus voor de Vestingwet van 1874) als militaire vesting opgeheven. De ontmanteling van de verdedigings werken schiep voor het eerst sinds de Middeleeuwen nieuwe groei mogelijkheden voor de stad. Het bij de 'Wouwsche Poort' gelegen sta tion werd in 1869 bereikbaar langs een nieuwe toegangsweg op de plaats van het bastion William. In 1870 werd de suikerfabriek van de Firma Laane, Rogier, Daverveldt Co opgericht. Het fabriekscomplex, dat vanwege de twaalf aandeelhou ders 'De Twaalf Apostelen' werd ge noemd, kwam in 1871 in gebruik en lag aan de noordwestzijde van het spoorwegstation op geslechte veslinggronden. Nog in 1870 kreeg de onderneming een spoorwegaan sluiting, want de aanvoer van bie ten over het water was immers on mogelijk. Toenemend goederenvervoer In verband met het opkomende goederenvervoer werd in 1872 de bestemming van drie gebouwen ge wijzigd. De rijtuigenloods veran derde weer terug in een goederen loods en de locomotievenloods in een rijtuigenloods, terwijl het ma- gazijntje voor stationsdienst dienst ging doen als bergplaats voor be- stelgoederen. Tegelijkertijd werden de sporen en wissels gewijzigd, de draaischijf opgebroken en een weegbrug aangelegd. De uitbreidin gen voor het goederenvervoer ston den echter niet stil. Al in 1874 kwam aan de zuidwestzijde een los- en laadweg met aan weerszij den sporen tot stand. Twee jaar la ter vond een verlenging in zuide lijke richting plaats. Nog vaak zou den deze faciliteiten voor de Bergse handel en nijverheid worden uitge breid. In 1880 viel daarbij als eerste de brandstoffenloods uit 1863 on der de slopershamer. Op 24 juli 1885 werd het baanvak Roosen- Afb.5. Het stationsgebouw (straatzijde) te Bergen op Zoom, kort voor afbraak, 6 mei 1970. 179 perronzijde tussenwand tot 1914 voorgevel 1863-1914 voorgevel 1914-1970 straatzijde bronbestek 1352 SS Ml

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 11