De Mariakapel in het Markiezenhof
- Vervolg -
De Waterschans nr. 4 2000
aan weerszijden eindgebouwen
van steen in twee bouwlagen. Zij
pasten uitstekend bij het al in 1863
tot stand gekomen deel. De noord
zijde was bestemd als wachtkamer
3e klasse (met buffet). Hier waren
de twee bouwlagen slechts nep.
Vanaf hun tafeltje keken dorstige
reizigers tot in de nok van het ge
bouw. De bovenste bouwlaag had
dan ook geen ramen. De zuidzijde
was ingericht als woning voor de
stationschef. Behalve een lokaal op
daal-Bergen op Zoom dubbelspo-
rig. Daarbij onderging het hele em
placement een flinke uitbreiding
en wijziging. Het tweede spoor naar
Kruiningen volgde twee jaar later.
In 1888 werden de goederenloods
en de bergplaats voor bestelgoede-
ren afgebroken en vervangen door
een nieuwe goederenloods. Zeven
jaar later kreeg de nieuwe goede
renloods een uitbreiding met een
identiek stuk van half zo lang. In-
1902 was de loods al weer te klein,
zodat deze samen met de rijtuigen-
loods en het waterreservoirgebouw
werd afgebroken. Met behulp van
de bouwmaterialen uit de rijtuigen-
loods verrees er toen een nieuwe
en weer grotere goederenloods. De
activiteiten in het goederenvervoer
noopte de spoorwegmaatschappij
herhaaldelijk tot uitbreidingen van
sporen en wissels, perrons en los-
en laadwegen. Bij de grote uitbrei
ding en vernieuwing van het sta
tionscomplex in 1925 sneuvelde de
goederenloods nogmaals om plaats
te maken voor een nieuwe loods.
Na jaren van leegstand en verval
zou deze loods uiteindelijk in juni
1987 worden afgebroken. Sinds het
afstoten van het goederenvervoer in
de jaren tachtig liggen de vroegere
los- en laadplaatsen er stil en verla
ten bij.
Het stationsgebouw
Ook het kleine stationsgebouw van
Bergen op Zoom ontkwam niet
aan uitbreidingen. In 1875 verrezen
Afb. 7. De woning van de opzichter van de Dienst Weg Werken te Bergen op Zoom
was een stukje industrieel erfgoed van 125 jaar oud en werd toch zonder slag of stoot
gesloopt, 23 april 1987. De dakgoten worden nog gedragen door consoles, die nage
noeg identiek zijn aan die bij het stationsgebouw van 1863. Foto M. Broos, Roosendaal.
Afb.6. Het stationsgebouw (perronzijde) te Bergen op Zoom, tijdens de afbraak op 15 no
vember 1970. Duidelijk is het originele stijl- en regelwerk uit 1863 te herkennen. Onder
de perronoverkapping had dit ook weinig te lijden gehad. De plaats van de voormalige
uitbouw voor de treindienstleider is goed te herkennen. Foto M. Broos, Roosendaal.
de begane grond had hij de be
schikking over twee bouwlagen.
Van 1875 tot 1915 bleef het sta
tionsgebouw nagenoeg ongewij
zigd; slechts in 1887 werd hier en
daar het stijl- en regelwerk vervan
gen door metselwerk. In 1914 werd
het stationsgebouw voor de tweede
maal flink uitgebreid en gewijzigd.
Een uitbouw aan de straatzijde
deed de voorgevel uit 1863 voor
goed uit het straatbeeld verdwij
nen. De extra ruimte was bestemd
als hal en als uitbreiding voor de
wachtkamer le en 2e klasse (zie af
beelding 4). Tegelijkertijd kon ook
het plaatskaartenkantoor een stuk
van de oude hal innemen. De
wachtkamer 3e klasse in het noor
delijke eindgebouw bleef ongewij
zigd. Het zuidelijke eindgebouw
was voortaan de woning voor de
stationsrestaurateur. De stations
chef ging elders in de stad wonen.
In tegenstelling tot zijn voorganger
met drie kamers op de begane
grond had de restaurateur hier nog
maar een enkel vertrek ter beschik
king. Het stationsgebouw werd la
ter nog voorzien van twee uitbou
wen. In 1925 kreeg de treindienst
leider aan de perronzijde een beter
uitzicht op het spoorwegbedrijf.
Aan de straatzijde verrees in 1937
een serre voor de wachtkamer le
en 2e klasse annex stationsrestau
ratie. De eindtoestand was nu be
reikt. Overigens was het gebouwtje
180
De Waterschans nr. 4 2000
voor privaten en waterplaatsen aan
de noordzijde in 1935 gesneuveld.
In november 1970 viel het oude
stationsgebouw onder de slopers
hamer om plaats te maken voor
nieuwbouw. Het nieuwe stations
gebouw werd op 10 december
1971 feestelijk in gebruik genomen.
Slechts een enkel gebouw restte er
toen nog. Dat was het woonhuis in
stijl- en regelwerk, even ten noor
den van het stationsgebouw en ja
renlang onderdak biedend aan de
opzichter van de Dienst Weg
Werken. Zonder slag of stoot viel
dit nog min of meer in authentieke
staat verkerende gebouw in febru
ari 1988 onder de slopershamer.
Bronnen
Archief Dienst Weg Werken Nederlandse
Spoorwegen; Archief Kadaster Breda; Ar
chief gemeentebestuur Bergen op Zoom;
Archief Ministerie van Waterstaat, Handel
en Nijverheid; Archief M.CJ. Broos,
Roosendaal; Verslagen Commissie tot Aan
leg van Staatsspoorwegen; Verslagen Raad
van Toezicht op de Spoorwegdiensten; Ver
slagen Maatschappij tot Exploitatie van
Staatsspoorwegen. 3
Kees Booij
In de Waterschans nr. 2-2000 is
op pagina 73 tot en met 77 een
publicatie opgenomen onder de
titel 'De Mariakapel en de me
daillons in de grote galerij' van
het Markiezenhof. Daarin is on
der andere aandacht besteed aan
de onterechte opvatting dat in het
overwelfde vertrek genummerd
25, waarin thans de Mariakapel is
ondergebracht, in het verleden
ook een kapel gehuisvest zou zijn
geweest. Ook werd verslag gedaan
over de tijdens de restauratie aan
getroffen kleurige beschilderingen
op de gewelfribben en kraagste
nen. In het opstel werd tevens ge
filosofeerd en gefantaseerd over
de ondefinieerbare cirkelorna-
mentiek op de wanden. Dit ver
volgverhaal is bedoeld als adden
dum op de eerdere publicatie.
De reden voor een addendum
Door een toevalligheid stuitte
schrijver onlangs in de omvang
rijke verzameling van de Gemeen
telijke Archiefdienst op een inge
kleurde prentbriefkaart of ansicht
kaart uit omstreeks 1900. Daarop
is een gedeelte van het interieur
van het overwelfde vertrek, de
voormalige historische archief-
'b! fr''":
Afb. A.: De voormalige archiefruimte omstreeks 1900. Thans in gebruik als Mariakapel.
ruimte van het Hof, weergegeven
(Zie afbeelding A). De kaart is aan
de onderzijde en aan de rechter
kant van de afbeelding voorzien
van de tekst; 'Kazerne Markiezen
hof. Eetzaal Onderoffic. voorma
lige Kapel' en 'Uitg. P. Harte. Ber
gen op Zoom'. Vooral interessant
is dat de polychrome beschilde
ring op de kraagstenen en muraal-
ribben zichtbaar is op de kaart en
tevens dat de wanden onder en
tussen de muraalribben zijn voor
zien van medaillons. Uit de tekst
en de afbeelding zijn na analyse
de volgende conclusies te trekken
die het eerder gepubliceerde op
stel completer maken.: a. Ook
181
IwÉ i n M