i Deze Waterschans: De Waterschans nr. 4 2000 De Waterschans Een Nieuwjaarswens uit 1737 Elk jaar speurt het redactielid R. van de Bergh in de archieven van Bergen op Zoom naar een originele nieuwjaarswens uit vervlogen tijden. Ook deze keer is het hem gelukt een dergelijk document op te diepen. Een kopie van de brief en een vertaling ervan vindt U hieronder. De afzender is niemand minder dan de laatste markies van Bergen op Zoom, Karei Philip Theodoor van Palts-Sulzbach. We laten het maar even bij de vermelding Palts-Sulz- bach. Uit het schrijven blijkt wel dat Karei meerdere bezittingen en titels had. Het is eigenlijk een dankbrief voor ontvangen wensen. Een wederzijds 'Gelukkig Nieuwjaar' of iets van die strekking ontbreekt. Volgens de ge woonte van die tijd is de taal gezwollen en hoogdravend, maar het stuk vormt als zodanig een aardig tijdsdocument. De brief is gedateerd 12 janu ari 1737. Karei was toen een jongen van dertien. Een fraai portret van de laatste markies evenals dat van zijn echtgenote Maria Augusta van de Palts kunnen we bewonderen in het Markiezenhof. (P'.'A Jcjtedó***» E' /AAA Cf Car/-)"!my y+a Karet Tnilijp paltsgraaf. Wij doen het wat korter, maar zeker niet minder gemeend: Van fiarte wensen wij '11 een geCukkig en voorspoedig nieuwjaar. Bestuur Geschiedkundige Kring en de redactie van De Waterschans De Waterschans nr. 4 2000 Fort De Roovere Fort De Roovere, fort Pinssen en de daartussen gelegen Ligne zijn de restanten van fortificaties die de waterlinie van het Halsters Laag aan de oostzijde van de Brabantse Zoom rondom Bergen op Zoom begeleiden. Fort De Roovere heeft ook na de Tachtigjarige Oorlog nog een rol gespeeld bij het beleg van Bergen op Zoom. Daaraan herin neren nog de restanten van de loopgraven die ten zuiden van dit fort in de stuifzanden zijn gegraven door de Fransen in 1747 gedurende de Oostenrijkse Successieoorlog. Op deskundige wijze informeert de heer J. Bervaes ons over de diverse aspecten van dit fort. De toekomst van De Roovere is sterk afhankelijk van alle betrokkenen, zeker ook van de onlangs opgerichte Vrien den van fort De Roovere. Fraude op fort De Roovere? Een geschil tussen Philip Moors en Willem de Jongh begon officieel in maart 1727. De gerechtsbode van Halsteren legde toen op verzoek van Philip een schriftelijke verkla ring af. Daarin zei hij dat Willem de Jongh op 5 maart op het fort De Roovere wijn, bier en sterke drank verkocht had zonder toestemming van Philip. Laastgenoemde had blijkbaar de accijns op bier, wijn en sterke drank gepacht in Halsteren van 1 juli 1726 tot 1 juli 1727. Fort De Roovere lag op Halsters grond gebied. Dus had Willem de rechten van Philip als pachter moeten eer biedigen. Hoe dit afliep is te lezen in dit artikel van de heer J. Buuron. Het stationsgebouw van Bergen op Zoom, 1863-1970 In december 1863 werd het eerste deel van de 'Zeeuwsche spoorweg', het baanvak Roosendaal-Bergen op Zoom, voor reizigers- en goede renvervoer in gebruik genomen. Terwijl de spoorwegmaatschappij het in Roosendaal moest doen met voorlopige inrichtingen, was in Bergen op Zoom juist buiten de vesting een stationscomplex met al les erop en eraan verrezen. Tot de opening van het baanvak Bergen op Zoom-Goes op 1 juli 1868 fun geerde Bergen op Zoom als hoofd station van de lijn. Van hieruit wer den locomotieven, rijtuigen en per soneel ingezet. De lotgevallen van het stationsgebouw en de acht an dere gebouwen op het emplace ment uit de beginjaren worden in dit artikel op een deskundige wijze door de heer M. Broos beschreven. De Mariakapel in het Markiezenhof Reeds eerder schreef K. Booij over deze kapel. Door een toevalligheid stuitte schrijver onlangs in de om vangrijke verzameling van de Ge meentelijke Archiefdienst op een in gekleurde ansichtkaart uit omstreeks 1900. Daarop is een gedeelte van het interieur van het overwelfde vertrek, de voormalige historische archiefruimte van het Hof, weerge geven met de tekst: 'Kazerne Mar kiezenhof. Eetzaal Onderoffic. voormalige Kapel'. Vooral interes sant is dat de polychrome beschil dering op de kraagstenen en mu- raalribben zichtbaar is op de kaart en tevens dat de wanden onder en tussen de muraalribben zijn voor zien van medaillons. Uit de tekst en afbeelding trekt K. Booij een aantal conclusies die het eerder ge publiceerde artikel completer ma ken. Het Markiezenhof Torenhoog In de jaren 1979/80 is de ranke po- lygonale toren in de noord-west- hoek op de grote binnenplaats van het Markiezenhof herbouwd. Dat geschiedde als onderdeel van de grote restauratie die plaats had in de periode 1963-1987. De onder scheidene gemeentebesturen als eigenaar/opdrachtgever en bouw heer, hebben het plan voor het re construeren van de toren steeds omarmd. De oorspronkelijke toren was rond 1510 gelijktijdig met de ingangsvleugel aan de Steenbergse- straat gebouwd onder het bouw meesterschap van Anthonis Kel dermans. Enerzijds bedoeld als ar chitectonisch element, anderzijds onder andere voor gebaiik door de heer van Bergen op Zoom en zijn gasten als uitzichttoren. De eerste tweehonderd jaar na het bouwen was de toren een sieraad voor het Hof en de omgeving. Tussen 1700 en 1800 is hij helaas successievelijk gesloopt moeten worden. Sinds de voltooiing van de reconstructie in 1980 is er weer sprake van een prachtige toren. Kees Booij be schrijft op een deskundige wijze de torenbouw als een uitzonderlijke klus voor allen die ermee te maken hadden. Al bij al mag thans gespro ken worden van een gave en nauw keurige reconstructie die in vorm, kleur en detaillering oogstrelend is, zeker bij droog en zonnig weer. De houding van de Bergse politie in oorlogstijd In 1940 kende ons land vijf soorten politie die onder drie verschillende ministeries vielen. Het hele appa raat werd gereorganiseerd tot een eenheid met kolonels, kapiteins en luitenants als leiders. Boven de Ne derlandse politie stond in oorlogs tijd de Sicherheitsdienst en de Si- cherheitspolizei. De Duitsers merk ten al gauw dat ze niet te zeer kon den rekenen op de medewerking van het gros van de Nederlandse agenten. Wel probeerden de Duit sers om steeds meer NSB-ers en andere meelopers op belangrijke posten te plaatsen. De vraag naar de houding van de Nederlandse politie tegenover de bezetter be hoort tot de kernproblemen van dit artikel van G. Huijbregts naar aan leiding van een dissertatie van D. de Jaeger hierover. De van huis uit zo gezagsgetrouwe dienaren van de wet kwamen evenals alle andere ambtenaren voor de vraag te staan: 'In hoeverre kan ik gehoorzamen aan de bevelen van de Duitse machthebbers?'. Wat betreft Bergen op Zoom wijst de schrijver ons er op dat de stad in 1940 circa 25.000 inwoners telde. De politie was tij dens de bezetting 35 tot 45 man sterk en opereerde onder leiding van commissaris Hoeve, bijgestaan door inspecteur Th. Andriessen. Hoofd van de politie was burge meester Blom, daarna H. Lijnkamp, geen NSB-er, ook al was hij tijdens de bezettingsjaren benoemd. De eerste moeilijkheden ontstonden ook hier net als in vele andere ste den door het provocerend optre den van de WA, het legertje van de NSB. De politie mocht niet hard optreden tegen relschoppers en he lemaal niet tegen Duitse soldaten. De Bergse politicus A. Juten waagde het om in zijn Open brief aan de Duitse burgerlijke bezet tingsautoriteiten, in De Avondster van 16 december 1940 de zaak recht te zetten. Zijn krant werd daarop verboden en hij zelf be landde voor enige tijd in het huis van bewaring. De Bergse politie had destijds vol gens De Jaeger niet zo'n beste FAUSTO NU MINE BERGA VICTRIX 30e jaargang nr. 4, dec. 2000 ISSN: 0926-3918 Verschijnt vier maal per jaar De Geschiedkundige Kring van Stad en Land van Bergen op Zoom Erevoorzitter: dr. E.G.H. Hartel Ereleden: J.WA. van Gastel, dr. WA. van Ham Bestuur Voorzitter: drs. J. Zwagemakers Secretaris: E Wakkee Halsterseweg 256 4613 BD Bergen op Zoom Tel. 0164-237901 Penningmeester: L.JA Vriends Ariëlstraat 13 4624 VN Bergen op Zoom Tel. 236663 Postrekening 24 05 922 en Bankrekening 52 50 45 244 ten name van: penningmeester Geschiedkundige Kring van Stad en Land van Bergen op Zoom Contributie: f 45 - (minimaal) per jaar Ledenadministratie: drs. J. Backx Schiethoek 5 4614 CT Bergen op Zoom Tel. 0164-240614 Overige leden: drs. J. Backx A Evers B. Grosfeld-Asselbergs B. Schot PUBLICATIES STUDIES UITBERGEN OP ZOOM Redactie-adres: C. Vanwesenbeeck Postbus 35 4600 AA Bergen op Zoom Tel. 0164-241930 DE WATERSCHANS Redactieleden: R van den Bergh drs. B. Daeter (hoofdredacteur) drs. N. Grosfeld drs. G. Huijbregts drs. J. Zwagemakers Redactie-secretariaat: drs. B. Daeter Oudland 8 4617 ME Bergen op Zoom Tel. 0164-210209 Fax. 0164-210922 Toezicht distributie: drs. J. Backx Schiethoek 5 4614 CT Bergen op Zoom Tel. 0164-240614 Vormgeving en druk: Drukkerij Vis Offset Alphen aan den Rijn. ,aWSet dépA'éesfeezr éOtztb-fréA&mzpte'2IA pA/z/ATT r'W Au.-.v/v te-z-zt rjzyzt,. 'zx/y-Ae w. ry //xr-Zv/7 Axy yydy/.'' '.-.-.-.-.//cwzrd&y r X x exxxd £07 'AArr-A u-rzzzrez-r, rlx-z W7-AZ-' Z/etd/AtTdVx /Z !V3/y (Karei'Phikip, door gods genadé paktsgraaf van de Pijnpakts, hertog in (Beieren, van gukik, Kkeefen (Berg, graaf van Vekdenz, Sponheim, 'Mark en (Ravensherg, markies van (Bergen op Zoom, hertog van Havenstein. Edtehehooggeëerde en eerzame lleve getrouwen, dat 'LI ons in 'Uw schrijven van de ïste van deze maand van het reeds begonnen nieuwe jaar 'Uw wekgemeende en van meer dere bekeefde uitdrukkingen vergezekde onderdanigste gekukwensen heht wikken over brengen, is ons bijzonder wekgevakken. pkeekgraag zouden wij Al bij gekegenheid bezoe ken, om Al metterdaad te kunnen tonen, dat wij Al steeds genegen zijn en in onze wel daden wikken bkijven gedenken. (Mannheim, 12 januari 173,7.

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 1