--
y->
Boekbespreking
zl Z
Z
Wa Bergse Vastenavendliedjes oe vertelle
4 AfZ.r
De Waterschans nr. 4 2000
De wisselende vangsten en de
moeizame werkomstandigheden
zijn de oorzaak van het al dan niet
tijdelijk verlaten van weren. Het vis
sersvak is een mannenvak. Het ste
ken van de weren en het opdrijven
van de vis is zwaar werk.
Traditie
De werkmethode en het gebruikte
gereedschap blijven van generatie
op generatie behouden. Ook het
type boot waarin men vaart is eeu
wenoud: de schouw, de hengst en
de hoogaars (4). In 1794 bezitten de
weervissers 12 schouwen en 4
hengsten van de in totaal 22 boten
(5) (Afb. 1). Van de in de gemeen
telijke opgave uit 1859 opgegeven
16 weervissers (Afb.2) betalen er 6
consent voor 4 schouwen en 2
hoogaars (6). De andere vissers va
ren met een boot die niet op hun
naam staat.
Een nevenberoep
Het traditioneel werken is een alge
meen verschijnsel binnen de visse
rij. Er vindt geen vernieuwing
plaats, het bedrijf is passief. Pons
veronderstelt in zijn onderzoek
naar de pekelharingvisserij dat de
visserij zich niet ontwikkelt omdat
visserij vaak een nevenberoep is (7).
En hiervoor zijn een aantal oorza
ken aan te wijzen: de geringe ver
diensten, de wisselende vangsten
en de seizoengebondenheid. Vis
sers moeten naast het hebben van
een nevenberoep ook de tering
naar de nering kunnen zetten, ze
ker in Bergen op Zoom waar hoge
vaste kosten bestaan in de vorm
van de pacht, het weerhout en het
zout. De weervissers hebben in
Bergen op Zoom in ieder geval
sinds het einde van de zeventiende
eeuw een nevenberoep (8). Het be
roep beurtschipper is het meest
duidelijk, maar ook beroepen als
korenmeter, bakenmeester en hooi-
weger komen voor (9). Het beroep
visser is voor de buitenwereld wel
het meest bekend daar dit in de pa
tentregisters vernield wordt, terwijl
ze vrijgesteld zijn van patentbelas
ting (10).
Een 'eigen' vak
De vissers zorgen zelf voor het hele
proces van steken tot zouten en de
verkoop aan opkopers en op de vis-
afslag. Vermoedelijk repareert men
zelf zoveel mogelijk boot en netten.
De weervissers hanteren ook een
'J ff ft
P 7
ff
•/"~A
,J
t SbV- ,z
eigen terminologie. De termen
weervisserij, waarde, omvisch,
vleuk, stuit, spanjool en knippen
zijn typisch Bergs. Het uit traditie
ontstane vermeende gebruiksrecht
op visserijen is opmerkelijk en
204
De Waterschans nr. 4 2000
vormt een onderdeel van het
(groeps)kapitaal van de visser.
Vooral dit laatste is ook uniek voor
de Bergse vissers.
Het familiebedrijf
Evenals veel vissersfamilies over de
gehele wereld vormen ook de vis
sers in Bergen op Zoom familiebe-
drijfjes. Het familiebedrijf vormt
een stabiele organisatievorm door
dat de ondernemingen gedurende
lange tijd onder dezelfde familie
naam voortgezet worden (11). In
Bergen op Zoom zijn dezelfde vis
sersfamilies al eeuwen actief. Op de
kaart van Hattinga staan twee na
men vernield die in de pachtregis-
tersvan 1892-1914 ook nog voorko
men: La Fontijn en De Haas. Zes
van de 15 achternamen in de
pachtregisters van 1892-1914 zijn
identiek aan zes van de negen ach
ternamen in de registers van 1825-
1855: Baaijen, La Fontijn, De Haas,
Wakkee, Van Dort, Maas. De flexi
biliteit in familiebedrijven is groot.
Men heeft nevenberoepen, men
leent boten en verhuurt weren
door. De gebruikelijke dynamiek in
familiebedrijven in de vorm van
splitsing van bedrijven vindt in Ber
gen op Zoom niet plaats. Het aan
tal weren varieert van 15 in 1867 tot
22 in 1892. Weren worden regelma
tig verlaten en opnieuw in gebruik
genomen, maar niet gesplitst. De
bedrijfstak is marginaal. De fami
lies vertrouwen op eikaars kunnen
en huwen onder elkaar. Typerend is
het familiegezegde van de familie
Touw: 'de Hazen zitten met Schot
ten en Touwen aan de van Dorten
vast' (12). In de genealogie van de
familie Wakkee komen dezelfde na
men voor (13).
Bronnen
Illustratieverantwoording:
Drs. G. A. Huijbregts
Door Frans Melsen
Bergen op Zoom 2000
Een brok cultuurgeschiedenis
Lange tijd beperkten historici zich
in hoofdzaak tot het beschrijven
van de daden van de in hun ogen
belangrijke personen. Dat waren
gewoonlijk de vorsten en legerlei
ders met de oorlogen als belang
rijkste gebeurtenissen. Ook de da
den van kerkleiders zoals pausen,
abten en bisschoppen en niet te
vergeten de heiligen achtte men de
moeite waard om aan de volgende
generaties door te geven. Politieke
geschiedenis, krijgsgeschiedenis en
kerkgeschiedenis, dat was dus het
hoofdmenu van de geschiedenis
wetenschap en Europa stond daar
bij in het centrum van de belang
stelling.
Natuurlijk hadden ook de Arabie
ren, de Chinezen en andere meer
ontwikkelde volkeren hun historici,
maar het heeft lang geduurd voor
dat die in Europa bekendheid en
erkenning kregen.
Het was de Industriële Revolutie
die de aandacht vestigde op de rol
van de economie en zo ontstond er
een nieuwe loot aan de weten
schapsboom: economische geschie
denis. Voor Karl Marx vormden de
economische verhoudingen zelfs de
belangrijkste componenten voor
een goed begrip van het verleden.
Zo tegen 1900 vestigden Franse ge
schiedschrijvers de aandacht op
weer andere thema's en verbreed
den daarmee het terrein van de ge
schiedenis aanzienlijk. Nieuwe tak
ken waren o.a. sociale geschiedenis,
demografische geschiedenis, agra
rische geschiedenis, mentaliteitsge
schiedenis en culturele geschiede
nis. De democratisering leidde tot
meer begrip voor iedere mens af
zonderlijk. De rol van de gewone
man en vrouw in het historisch
proces, hun politieke, economi
sche en culturele betekenis, hun
mentaliteit, hun feesten enz. vorm
den steeds meer een studieobject.
205
Ajb.2. Opgave aantal vissers in 1859, in een bijlage bij het jaarverslag van de gemeente
dat jaar.
|M| MMR
t i i t n
L l~.-l.JL, ,C Jf. A
ircu .4 i c*. a -Y
f t.-'.-l./y In
(1) Meijer, A.J.M. Aspecten van de visserij op
ansjovis. Culemborg 1983; (2) RA, jaarversla
gen van hel bestuur der visscherijen; (3) RA,
inv.nr. 779-780. 1825- 1865; (4) Beylen. J. van.
Schepen van de Nederlanden. Amsterdam
1970, 147-157; (5) GAB. inv.nr. G270. 1794;
(6) RA. inv.nr. 1019. 1850-1859; GAB. jaar
verslag gemeente 1859; (7) Pons, G. De ba
kens verzet. Utrecht 1996. 239; Schot, B.
Kwartierstaat Schot. Ongepubliceerd; (9)
Touw, CJ. Het vissers- en schippersgeslacht
Touw uit Bergen op Zoom. Bergen op Zoom
1980. 2-4; (10) GAB. inv.nr. 1648. 1892; (11)
Ginkel. R. van. Elk vist op zijn tij (Z.pl. 1991)
121; (12) Touw. Vissersgeslacht. 2-4; (13) Wak
kee. F. Vissers, schippers en andere zeelui in de
Bergse familie Wakkee. Bergen op Zoom
1998.
ATb.l: GAB, inv.nr. G270; 2: BA. bijlage jaar
verslag gemeente 1859.
Dit artikel is ontleend aan de eindscriptie
De ontwikkeling van de weervisserij in Bergen
op Zoom van 1850 tot 1914 t.b.v. de studie
Maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus-
universiteit. q