Fort de Roovere en omgeving
Oproep
De Waterschans nr. 4 2000
formaat die alleen met veel precisie
en toewijding geklaard kan worden.
Dat verklaart ook waarom er zoveel
tijd mee gemoeid is. Voor de uit
gave van dit register gingen de ge
dachten eerst uit naar publicatie in
de vorm van een Waterschansaf-
levering, maar bij nader inzien is
gekozen voor een andere vonn.
Omdat het bestuur zich kan voor
stellen dat niet alle leden interesse
hebben in deze ontsluitingsbron,
zal een exemplaar van het register
alleen op aanvraag tegen kostprijs
plus portokosten toegestuurd wor
den. In de volgende aflevering zul
len de prijs en de bestelmogelijk
heden bekendgemaakt worden.
Prof. dr. Arnoud-Jan A. Bijsterveld, sinds december
1999 bijzonder hoogleraar op de mede door het Bra
bants Heem ingestelde leerstoel 'Cultuur in Brabant'
aan de Katholieke Universiteit Tilburg, doet op het
bestuur van onze Kring een oproep om belangstellen
den te werven voor een onderzoek. Het gaat om het
pilotproject Katholieke Identiteit en Volkscultuur in
Noord-Brabant, 1917-1967. In het kader van de leer
stoel zal een begin worden gemaakt met een onder
zoek naar het rooms-katholicisme als factor in het da
gelijkse en maatschappelijk leven van Noord-Braban
ders ten tijde van het 'rijke roomse leven' (1917-1954)
en de eerste periode van secularisatie (1954-1967).
Vragen waarop een antwoord gezocht wordt zijn bij
voorbeeld: Wat was de impact van het rooms-
katholicisme op het dagelijks leven? Wat betekende
het in die tijd om katholiek te zijn en hoe hebben de
mensen dat beleefd. Gedacht wordt dan o.a. aan da
gindeling, normen en waarden omtrent kleding, hy
giëne, voedingspatronen, vrijetijdsbesteding en seksu
aliteit, individuele en collectieve devoties, deelname
aan bedevaarten en feesten.
Het onderzoek zou heel goed uitgevoerd kunnen
worden door bestudering van gepubliceerde en onge
publiceerde dagboeken en andere ego-documenten
(autobiografieën, memoires, losse herinneringen, au
tobiografische romans), brieven, interviews (ook in
tijdschriften) enz.
Er is ook in onze regio vast wel materiaal te over,
maar het moet wel verzameld worden.
Daarvoor wordt een beroep gedaan op belangstellen
den. Na aanmelding op onderstaand adres
zullen zij nader vernemen zoals over de wijze van be
schrijven van verzamelde bronnen.
Volledigheid van de inventarisatie wordt niet nage
streefd, wel dat er interessante en informatieve bron
nen boven water komen.
Bij voldoende belangstelling zullen begin 2001 deel
nemers aan het project worden uitgenodigd voor een
informele bijeenkomst op de KUB waar dan bijvoor
beeld ook al verzameld materiaal kan worden gepre
senteerd en vragen worden beantwoord.
Belangstellenden kunnen zich aanmelden bij:
prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld, Prof. Donderstraat 77.
5017 HJ Tilburg.
J.CAM. Bervaes
Fort de Roovere, fort Pinssen en de
daartussen gelegen Ligne zijn de
restanten van fortificaties die de
waterlinie van het Halsters Laag
aan de oostzijde van de Brabantse
Zoom rondom Bergen op Zoom
begeleiden. Fort Moermont is ge
heel verdwenen. Ook de vestingste
den Bergen op Zoom en Steenber
gen en het fort Henricus behoor
den tot dit stelsel. Ze werden in
1628 aangelegd in opdracht van de
Staten van Holland en Zeeland,
omdat zij vreesden dat de Een
dracht tussen Tholen en Halsteren
onvoldoende zekerheid bood om
de Spaansen te weren van het
Zeeuws grondgebied en de
Zeeuwse wateren. Fort De Roovere
heeft ook na de Tachtigjarige Oor
log nog een rol gespeeld bij het be
leg van Bergen op Zoom. Daaraan
herinneren nog de restanten van de
loopgraven die ten zuiden van het
fort De Roovere in de stuifzanden
zijn gegraven door de Fransen in
1747 gedurende de Oostenrijkse
Successieoorlog (1740-1748).
Zowel het fort als het stuifzandge-
bied zijn beplant met groveden-
nenbos. De ouderdom doet ver
moeden dat dit gebeurd is in het
eind van de 19de eeuw, toen veel
heidevelden en stuifzandgebieden
zijn ontgonnen. De dieper gelegen
grachten zijn als weiland in ge-
baiik. Waar de gracht te diep was is
spontaan een moerasvegetatie ont
staan. Het fort De Roovere zelf is in
1961 door de gemeente Halsteren
gekocht van een particulier (door
de gemeentelijke herindeling van
1997 is het hoofdfort thans in han
den van de gemeente Bergen op
Zoom). In 1987 ging het bosgebied
162
De Waterschans nr. 4 2000
van de psychiatrische inrichting
Stichting Vrederust over in handen
van het Brabants Landschap. Bij
fort Pinssen zijn delen in handen
van particulieren.
Wat is de toekomst van dit gebied?
Het antwoord op deze vraag kent
een inhoudelijke en een maat
schappelijke kant en een proces
matige /bestuurlijke component.
Bij de inhoudelijke kant gaat het
om de kwaliteiten en geschikthe
den, de potenties van het gebied.
Ook bedreigingen moeten hierbij
onder ogen worden gezien. Bij de
maatschappelijke kant gaat het om
de behoeften die er in de maat
schappij leven. Daarbij moeten we
niet direct uitgaan van de behoef
ten van vandaag, maar ook die in
de toekomst. Bij het procesmatige
en bestuurlijke gaat het om de ver
antwoordelijkheden van de eigena
ren en hun plaats in het maat
schappelijk bestel.
De inhoudelijk kant
Het landschap van fort De Roovere
(Pinssen en Ligne) is de resultante
van de geologische ontstaansge
schiedenis van het gebied, de na
tuurlijke biologische processen die
zich daar konden afspelen en de
invloed van de mens op die omge
ving. Bij dat laatste moet men
vooral denken aan het gebruik van
de bodem voor agrarische doelein
den en als basis voor de militaire
verdediging van het achterland. Ge
ologisch is de Brabantse Zoom een
hoogst interessant gebied. In 1956
promoveerde Helena Dorsser in
Utrecht op de geologie van heel
West-Brabant. Het meest opvallend
is de hoge rug die zich uitstrekt van
Merksem tot aan Lepelstraat
(Klutsdorp), de Zoom van Bergen
op Zoom. De term Brabantse Wal
is geïntroduceerd in de jaren ze
ventig toen vreemdelingen zich
met het gebied gingen bemoeien.
Het is gewoon de Zoom. De au
tochtone bewoners spreken over
't hoog' (met de oo van voor), ter
onderscheiding van de kleipolders
aan de westkant ervan en "t laag' of
"t leeg' (met de ee van meer) aan
de oostkant ervan.
Deze pleistocene rug is opge
bouwd uit een zeer ingewikkeld
netwerk van zandlagen met leem-
lenzen. Het geheel is afgedekt door
dekzanden, die hier en daar wegge
stoven zijn en op andere plaatsen
weer zijn afgezet in de vonn van
stuifzanden. In de rug hebben zich
beekdalen gevormd door de afvoer
van grote hoeveelheden water in
het verre verleden. Deze beekdalen
zijn het best ontwikkeld tussen Ber
gen op Zoom en Zandvliet (Molen
beek, Mattemburg, Korteven. de
Loop noordelijk van Ossendrecht,
Laagstraat in Ossendrecht). Maar
ook tussen de Kannewielseweg en
de Stapelakker in Halsteren loopt
zo'n beekje. Zowel bij de Kanne
wielseweg als de Stapelakker heeft
dit aan de rand tot holle wegen ge
leid. De zware blauwe leem werd
op een aantal plaatsen afgegraven
voor steenbakkerijen. Die vinden
we vooral langs de randen van de
Zoom in Halsteren (draineerbuizen
en holle bouwsteen), ten noorden
van Bergen op Zoom (voorheen
pottenbakkerijen), in Hoogerheide
(baksteen) aan de westkant, in Os
sendrecht boven op de rug (dak
pannen), in Wouwse Plantage en
Huijbergen aan de oostkant.
Die Brabantse Zoomrug heeft nog
een geologisch bijzonder verschijn
sel. Als een parelsnoer liggen een
aantal plassen gerangschikt van
noord naar zuid. Dat zijn ten noor
den van Bergen op Zoom, de Grote
Melanen, de Kleine Melanen, het
Wasven, de niet meer herkenbare
Moerkens, de Wei van Bastiaansen
bij het huidige stadspark van Ber
gen op Zoom en de Lage Meren
ten zuiden van de spoorlijn Bergen
op Zoom- Roosendaal. De over
gang aan de oostkant van de Bra
bantse Zoom naar deze meertjes is
hier en daar ook vrij steil zoals bij
het voormalige woonwagenkamp
de Kortjan, bij de Melanenweg en
Langstraat in Halsteren. Tussen de
AJb.l. Kaart van H. van Dorsser van de kralensnoer van de zogenaamde meerbodems
tussen Bergen op Zoom en Wouw en de vermoedelijke loop van de oorspronkelijke da
len. Het gaat om de meest westelijke meerbodems met de twee Melanen.
QLOu&?
O Halsteren
Wouw
BEROEM OP
ZOOM
legenda
meer bodems
vermoedelijk» meerbodsms
stuifzandcand
1 'v:v/w, v.w;