De Waterschans nr. 4 2000 Algemene informatie AJb.2. Detail van Topkaart 1: 25.000 van de omgeving van De Roovere. December 1999. Kortjan en de Melanenweg lag een zeer fraaie holle weg. Die is door de bebouwing verdwenen. Aan de westzijde heeft deze Zoom op sommige plaatsen een zeer steile wand, die uit de Ooster- en Westerschelde oprijst (Markante punten zijn de Schorweg in Bergen op Zoom/Halsteren, de Kraaijen- berg, het dorp Woensdrecht, de Meerenberg bij Calfven). Deze steil- wand is waarschijnlijk een zoge naamde abrasiekust, ontstaan door blootstelling aan de golfslag van de Schelde. Bij Merksem gaat de Zoom over in het rivierdal van de Nete. Bij Lepelstraat duikt de pleis tocene zandrug heel geleidelijk in een golvend landschap onder in de holocene kleiafzettingen. Die holo- cene afzettingen bestaan uit afwis selende afzettingen van het zoge naamde basisveen, daarop zware blauwe klei (Calais-afzetting), daarop het zogenaamde Holland veen en jongere zeekleiafzettingen. Die holocene afzettingen bevinden zich ook aan de oostkant van de pleistocene Zoomrug, in het Hal sters Laag. Het Halsters Laag wijkt hier af van de polders aan de west en noordkant door het ontbreken van het bovenste kleidek. Hier dag- zoomt als het ware het Holland veen dat vanuit het westen oprokte tegen het pleistocene zand- en leemgebied. Rond 1100 was geheel West-Brabant bedekt door een pak ket veen dat als het ware vanuit het westen was doorgegroeid te gen het pleistocene vaste land van West-Brabant tot in België toe. De vennen van de Kalmt- houtse Heide zijn daar de laat ste restanten van. Al het veen is in de 12de tot 14de eeuw afge graven. Daaraan herinneren nog slechts de toponiemen (Rucphen, Moerstraten, Nieuw- ntoer enzovoorts), moervaarten en de stapelplaatsen voor de overslag van de turf, (Bosschen- hoofd, en de kaaien van Roosendaal, Steenbergen en Oudenbosch). Karei Leenders promoveerde in 1996 op dit on derwerp aan de Universiteit van Amsterdam met zijn boek 'Van Turnhoutervoorde tot Striene- monde\ Toen het Brabants veen opgemoerd was, ging men over tot het winnen van veen in het gebied dat onder invloed van eb en vloed stond. Die ont velling heeft in de Grote Waard ten oosten van Dordrecht uit eindelijk geleid tot de Sint Eli- sabethsvloed en het ontstaan van de Biesbosch. In Steenber gen werd uit het gewonnen veen zout gewonnen. De asres- ten zijn in dikke lagen in de stad achtergebleven. Het Halsters Laag heeft ooit ook onder invloed gestaan van eb en vloed. Aan de oostkant 164 De Waterschans nr. 4 2000 Afb.3. De Linie. Kaart uit 1628, met troepenbewegingen langs de wegen. van de Zoomrug bij fort De Roovere treffen we schelpen (muil tjes en kokkels) aan die erop wijzen dat daar ooit een kustmilieu heer ste. Het Halsters Laag is van die in vloed afgesneden door de bedijkin gen lussen Lepelstraat en Steenber gen in de loop van de 15de en 17de eeuw. De toestand van toen werd als het ware door die bedij kingen geconsolideerd. Alleen in 1953 toen de dijken bij De Heen en Steenbergen het ook begaven, kwam het Halsters Laag weer even onder zout water te staan. In het Halsters Laag steken enkele hoger delen uit. Daar bevinden zich de boerderijen. Het Landgoed Das senberg ligt op een uitloper van de Zoomrug, evenals het gehucht Wel berg. De Zeeuwse strategen hadden de bijzondere geologische gesteldheid van dit gebied ontdekt. Weliswaar was eb en vloed in het Halsters Laag al verdwenen als gevolg van bedijkingen, maar dit verschafte te gelijk de mogelijkheid om het wa ter dat van de hoger gelegen lands delen afkomstig was op te stuwen bij Steenbergen, zodat een grote waterbarrière ontstond aan de oostkant van de Brabantse Zoom rug. Het parelsnoer van meertjes leende zich ook goed voor het in underen van een langgerekte strook land tussen de Brabantse Zoom en Vrederust. Tussen de meertjes van het parelsnoer liggen enkele ho gere delen, die niet te inunderen waren. Dorsser veronderstelt dat dit overstuivingen zijn van een lang aaneengesloten beekdal, dat afwa terde van de Zuidgeest naar de Noordgeest. Dit waren potentiële doorsteekpunten voor de Spaanse vijand. In militaire termen heten dat 'accessen'. Op die plaatsen wer den dan ook ter verdediging van de doorgang forten gelegd: fort Rovers of De Roovere aan de noord- (oost)kant, gevolgd door fort Pins- sen (de Schans) tussen de Grote en Kleine Melanen en fort Moermont tussen de Kleine Melanen en de Moerkens/Lage Meren. De vesting van de stad Bergen op Zoom moest de zwakste schakel aan de zuidkant afdichten. Tussen fort De Roovere en fort Pinssen werd ten oosten van de Grote Melanen ook nog een Ligne aangelegd. Hienuee was de Eendracht voor Tholen als vaar geul tussen Zeeland en Holland af geschermd. Dit was de eerste waterlinie in Ne derland. Iets later is de Oude Hol landse Waterlinie aangelegd van Naarden tot Oudewater. Utrecht lag eerst nog buiten deze oude Hollandse Waterlinie. Pas na Na poleon werd rondom Utrecht de Nieuwe Hollandse Waterlinie aan gelegd. Ook daar werden op de ho gere delen (de accessen) tussen de inundeerbare gebieden bij De Bilt forten en lunetten aangelegd. Deze West Brabantse Linie heeft zijn verdedigingsfunctie verloren in 1816. Toen ook Bergen op Zoom ontmanteld werd rond 1870 als ge volg van de Ontmantelingswet, werden de gronden van de linie door Domeinen verkocht. Mevrouw Van der Putte stichtte er het Land goed Buitenlust, het later Vrederust (1906). Fort De Roovere, de Ligne en fort Pinssen ('de Schans') zijn nog vrij gaaf. Aan de westkant zijn ze toe gankelijk voor land- en tuinbouw. De vraag is of dat altijd zo geweest is of dat hier de wallen aan de westkant ooit geslecht zijn om de toegankelijkheid te verbeteren. De randen van de forten bestaan uit eiken hakhoutwallen, evenals de randen van de wegen die er langs lopen. Met name op het fort Roovere is al lang geleden dennen bos geplant. Op het fort Pinssen is dat gebeurd na 1970. Het stuifzand landschap van Vrederust, waarin zich ook de Franse loopgraven be vinden ten noorden van het kerk hof van Vrederust is al aan het eind van de 19de eeuw omgevormd tot dennenbos. In de grachten zijn moerasvegetaties tot ontwikkeling gekomen met o.a. zonnedauw en gagel. De natuurwaarden van het gebied zijn niet bijzonder te noe men. De dennenbossen herbergen vooral vogels, zoals koolmees, pim pelmees, kuifmees, roodborst, win terkoning, bonte specht, zwarte kraai, 's Winters verblijven er rans uilen. Wel komt er een bijzonder vlindertje Syntomis (Amata) phe- gea voor, dat slechts op enkele an dere plaatsen in Zuid Nederland voorkomt (Peel en Noord Lim burg). De literatuur vermeldt nau welijks iets over de ecologische condities voor het voorkomen van dit vlindertje. De waarde van het gebied is vooral landschappelijk. Uit het voorgaande blijkt dat dit gebied geomorfologisch en cul tuurhistorisch van bijzonder grote waarde is. De mens heeft hier de geomorfologische eigenschappen van het landschap maximaal uitge buit. Naast de potentiële waarden voor de maatschappij kent het gebied ook bedreigingen. In 1954 schreef Mr. J. Belonje een 'opstel' over 'Het Fort Rovers of (de) Rovere'. Hij be sluit dit artikel met de opmerking dat 'Naast de bedreiging van de zijde van de voortwoekerende na tuur is er wellicht nog een dreiging van ernstiger aard voor de oude vesting onder Halsteren. Volgens de berichten met toelichtende kaar ten, die in de loop van dit jaar in 165 Grondslag en samenstelling: fotogrammetrische kaart in stereografische projectie. Centraal punt: Amersfoort. Ellipsoïde van Bessel 1841. Luchtfotogra fie: 1998. Terreininformatie: 1998. De topografische gegevens op deze kaart zijn afkom stig uit TOPIOvector en kartografisch bewerkt voor weergave op de schaal 1: 25 000. Coördinatensystemen: het met zwarte getallen genummerde vierkantennet is het nationale, rechthoe kige coördinatensysteem van de Rijksdriehoeksmeting (RD) waarvan de oorsprong te Amersfoort de waarden X=155000 m en Y=463000 m heeft. De bijbehorende zwarte coördinaatgetallen zijn gegeven in kilometers. De met blauwe getallen genummerde streepjes in de kaartrand geven het rechthoekige UTM-coördinaten- systeem van zone 31 aan (WGS84 Ellipsoïde) met een interval van 1 km. Het geografische coördinatensysteem is aangegeven door middel van snijdingen van meridianen en paral lellen met een interval van 5' en een minutenverdeling langs het kader. Hoogtegegevens: de hoogtegegevens, in meters, zijn gebaseerd op Normaal Amsterdams Peil (N.A.P.), in België op Oostende Peil N.A.P. -2,34 m) en in Duitsland op Normal Null (=N.A.P.). Het hoogtelijnen- interval is 2,5 m. De laagwaterlijn en de dieptelijnen zijn aangegeven in meters t.o.v. N.A.P. Het dieptelijnen-interval is 5 m. Magnetische gegevens: westelijke afwij king van het magnetisch noorden (MN) ten opzichte van het kaartnoorden (KN) voor het midden van het blad op 1 januari 1995. Jaarlijkse verandering: 7' naar het oosten. De meridiaanconvergentie, d.i. de hoek tus sen het kaartnoorden (KN) en het ware of geografische noorden (WN), bedraagt 0°54' voor het midden van het blad. De hoeken in het diagram zijn niet op ware grootte. Grenzen: stand per 1 januari 1999. Halster arige Wag oom SLH. S Nie Beijmoer polder Nooi'jiaoo a rT~~| b Legenda bebouwd gebiad a huizenblok i b huizen c straal/overige weg - d wandelgebied l autosnelweg regionale weg lokale weg weg met losi slechte verh; j onverharde weg - fietspad pad, voetpad weg in aanleg weg in ontwerp viaduct tunnel vaste brug beweegbare brug brug op pijlers spoorwegen - spoorweg: enkelspoor spoorweg' dubbelspoor spoorweg: dnespong spoorweg: viersporig j station b laadperror hydrografie waterloop: smaller dan 3 rr - 3-6 m breed breder dan 6 m i kanaal met si b vonder c koedam i pontveer c peilschaal d kilometerraaibord e stroomrichting h lichtopstand i aanlegsteigers j versterkt talud k eb/vloed aanduiding I dieptegetal m hoogwaterlijn n laagwaterlijn o dieptelijnen p droogvallende grond q krib, golfbreker f jjr getrianguleerde punten a GPS Kernnetpunt b toren, hoge koepel c kerk, moskee met toren d markant object e watertoren overige symbolen a kerk, moskee b toren, hoge koepel c kerk, moskee met toren d markant object e watertoren f Ta gemeentehuis b postkantoor c politiebureau d wegwijzer a kapel a J. b kruis a i b I c 1 d 1 c vlampijp d telescoop a windmolen T b watermolen a"A bo c I d I c windmolentje d windturbine a oliepompinstallatie -.1° hP rl b seinmast c zendmast a begraafplaats dO b boom c paal d opslagtank a kampeerterrein 1 cS b sportcomplex c ziekenhuis schietbaan *- afrastering hoogspanningsleiding geluidswering wegen-informatie [N34l vm\ a03 b® cS A- wegnumrnering a parkeerplaats b tankstation c afritnummer a aantal rijstroken i b kiiometerpaal c wegafsluiting grenzen rijksgrens provinciegrens gemeentegrens reliëf dijk: 2,6 m of hoger dijk 1 2.5 m hoog kade. wal 0.5 1 m hoog i üenidbare d.;k; ingraving hoogtelijnen hoogtepunt a steile rand b helling bodemgebruik a weide met sloten b bouwland met greppels c boomgaard d fruitkwekerij e boomkwekerij f weide met populieren g loofbos h naaldbos i gemengd bos j griend k heide I zand mdras en riet n heg en houtwal

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 4