De Waterschans nr. 4 2000
Algemene informatie
AJb.2. Detail van Topkaart 1: 25.000 van de omgeving van De Roovere. December 1999.
Kortjan en de Melanenweg lag een
zeer fraaie holle weg. Die is door de
bebouwing verdwenen.
Aan de westzijde heeft deze Zoom
op sommige plaatsen een zeer
steile wand, die uit de Ooster- en
Westerschelde oprijst (Markante
punten zijn de Schorweg in Bergen
op Zoom/Halsteren, de Kraaijen-
berg, het dorp Woensdrecht, de
Meerenberg bij Calfven). Deze steil-
wand is waarschijnlijk een zoge
naamde abrasiekust, ontstaan door
blootstelling aan de golfslag van de
Schelde. Bij Merksem gaat de
Zoom over in het rivierdal van de
Nete. Bij Lepelstraat duikt de pleis
tocene zandrug heel geleidelijk in
een golvend landschap onder in de
holocene kleiafzettingen. Die holo-
cene afzettingen bestaan uit afwis
selende afzettingen van het zoge
naamde basisveen, daarop zware
blauwe klei (Calais-afzetting),
daarop het zogenaamde Holland
veen en jongere zeekleiafzettingen.
Die holocene afzettingen bevinden
zich ook aan de oostkant van de
pleistocene Zoomrug, in het Hal
sters Laag. Het Halsters Laag wijkt
hier af van de polders aan de west
en noordkant door het ontbreken
van het bovenste kleidek. Hier dag-
zoomt als het ware het Holland
veen dat vanuit het westen oprokte
tegen het pleistocene zand- en
leemgebied. Rond 1100 was geheel
West-Brabant bedekt door een pak
ket veen dat als het ware vanuit
het westen was doorgegroeid te
gen het pleistocene vaste land
van West-Brabant tot in België
toe. De vennen van de Kalmt-
houtse Heide zijn daar de laat
ste restanten van. Al het veen is
in de 12de tot 14de eeuw afge
graven. Daaraan herinneren
nog slechts de toponiemen
(Rucphen, Moerstraten, Nieuw-
ntoer enzovoorts), moervaarten
en de stapelplaatsen voor de
overslag van de turf, (Bosschen-
hoofd, en de kaaien van
Roosendaal, Steenbergen en
Oudenbosch). Karei Leenders
promoveerde in 1996 op dit on
derwerp aan de Universiteit van
Amsterdam met zijn boek 'Van
Turnhoutervoorde tot Striene-
monde\ Toen het Brabants
veen opgemoerd was, ging men
over tot het winnen van veen in
het gebied dat onder invloed
van eb en vloed stond. Die ont
velling heeft in de Grote Waard
ten oosten van Dordrecht uit
eindelijk geleid tot de Sint Eli-
sabethsvloed en het ontstaan
van de Biesbosch. In Steenber
gen werd uit het gewonnen
veen zout gewonnen. De asres-
ten zijn in dikke lagen in de
stad achtergebleven.
Het Halsters Laag heeft ooit
ook onder invloed gestaan van
eb en vloed. Aan de oostkant
164
De Waterschans nr. 4 2000
Afb.3. De Linie. Kaart uit 1628, met troepenbewegingen langs de wegen.
van de Zoomrug bij fort De
Roovere treffen we schelpen (muil
tjes en kokkels) aan die erop wijzen
dat daar ooit een kustmilieu heer
ste. Het Halsters Laag is van die in
vloed afgesneden door de bedijkin
gen lussen Lepelstraat en Steenber
gen in de loop van de 15de en
17de eeuw. De toestand van toen
werd als het ware door die bedij
kingen geconsolideerd. Alleen in
1953 toen de dijken bij De Heen
en Steenbergen het ook begaven,
kwam het Halsters Laag weer even
onder zout water te staan. In het
Halsters Laag steken enkele hoger
delen uit. Daar bevinden zich de
boerderijen. Het Landgoed Das
senberg ligt op een uitloper van de
Zoomrug, evenals het gehucht Wel
berg.
De Zeeuwse strategen hadden de
bijzondere geologische gesteldheid
van dit gebied ontdekt. Weliswaar
was eb en vloed in het Halsters
Laag al verdwenen als gevolg van
bedijkingen, maar dit verschafte te
gelijk de mogelijkheid om het wa
ter dat van de hoger gelegen lands
delen afkomstig was op te stuwen
bij Steenbergen, zodat een grote
waterbarrière ontstond aan de
oostkant van de Brabantse Zoom
rug. Het parelsnoer van meertjes
leende zich ook goed voor het in
underen van een langgerekte strook
land tussen de Brabantse Zoom en
Vrederust. Tussen de meertjes van
het parelsnoer liggen enkele ho
gere delen, die niet te inunderen
waren. Dorsser veronderstelt dat dit
overstuivingen zijn van een lang
aaneengesloten beekdal, dat afwa
terde van de Zuidgeest naar de
Noordgeest. Dit waren potentiële
doorsteekpunten voor de Spaanse
vijand. In militaire termen heten
dat 'accessen'. Op die plaatsen wer
den dan ook ter verdediging van de
doorgang forten gelegd: fort Rovers
of De Roovere aan de noord-
(oost)kant, gevolgd door fort Pins-
sen (de Schans) tussen de Grote en
Kleine Melanen en fort Moermont
tussen de Kleine Melanen en de
Moerkens/Lage Meren. De vesting
van de stad Bergen op Zoom moest
de zwakste schakel aan de zuidkant
afdichten. Tussen fort De Roovere
en fort Pinssen werd ten oosten van
de Grote Melanen ook nog een
Ligne aangelegd. Hienuee was de
Eendracht voor Tholen als vaar
geul tussen Zeeland en Holland af
geschermd.
Dit was de eerste waterlinie in Ne
derland. Iets later is de Oude Hol
landse Waterlinie aangelegd van
Naarden tot Oudewater. Utrecht
lag eerst nog buiten deze oude
Hollandse Waterlinie. Pas na Na
poleon werd rondom Utrecht de
Nieuwe Hollandse Waterlinie aan
gelegd. Ook daar werden op de ho
gere delen (de accessen) tussen de
inundeerbare gebieden bij De Bilt
forten en lunetten aangelegd.
Deze West Brabantse Linie heeft
zijn verdedigingsfunctie verloren in
1816. Toen ook Bergen op Zoom
ontmanteld werd rond 1870 als ge
volg van de Ontmantelingswet,
werden de gronden van de linie
door Domeinen verkocht. Mevrouw
Van der Putte stichtte er het Land
goed Buitenlust, het later Vrederust
(1906).
Fort De Roovere, de Ligne en fort
Pinssen ('de Schans') zijn nog vrij
gaaf. Aan de westkant zijn ze toe
gankelijk voor land- en tuinbouw.
De vraag is of dat altijd zo geweest
is of dat hier de wallen aan de
westkant ooit geslecht zijn om de
toegankelijkheid te verbeteren.
De randen van de forten bestaan
uit eiken hakhoutwallen, evenals
de randen van de wegen die er
langs lopen. Met name op het fort
Roovere is al lang geleden dennen
bos geplant. Op het fort Pinssen is
dat gebeurd na 1970. Het stuifzand
landschap van Vrederust, waarin
zich ook de Franse loopgraven be
vinden ten noorden van het kerk
hof van Vrederust is al aan het eind
van de 19de eeuw omgevormd tot
dennenbos. In de grachten zijn
moerasvegetaties tot ontwikkeling
gekomen met o.a. zonnedauw en
gagel. De natuurwaarden van het
gebied zijn niet bijzonder te noe
men. De dennenbossen herbergen
vooral vogels, zoals koolmees, pim
pelmees, kuifmees, roodborst, win
terkoning, bonte specht, zwarte
kraai, 's Winters verblijven er rans
uilen. Wel komt er een bijzonder
vlindertje Syntomis (Amata) phe-
gea voor, dat slechts op enkele an
dere plaatsen in Zuid Nederland
voorkomt (Peel en Noord Lim
burg). De literatuur vermeldt nau
welijks iets over de ecologische
condities voor het voorkomen van
dit vlindertje. De waarde van het
gebied is vooral landschappelijk.
Uit het voorgaande blijkt dat dit
gebied geomorfologisch en cul
tuurhistorisch van bijzonder grote
waarde is. De mens heeft hier de
geomorfologische eigenschappen
van het landschap maximaal uitge
buit.
Naast de potentiële waarden voor
de maatschappij kent het gebied
ook bedreigingen. In 1954 schreef
Mr. J. Belonje een 'opstel' over 'Het
Fort Rovers of (de) Rovere'. Hij be
sluit dit artikel met de opmerking
dat 'Naast de bedreiging van de
zijde van de voortwoekerende na
tuur is er wellicht nog een dreiging
van ernstiger aard voor de oude
vesting onder Halsteren. Volgens de
berichten met toelichtende kaar
ten, die in de loop van dit jaar in
165
Grondslag en samenstelling: fotogrammetrische
kaart in stereografische projectie. Centraal punt:
Amersfoort. Ellipsoïde van Bessel 1841. Luchtfotogra
fie: 1998. Terreininformatie: 1998.
De topografische gegevens op deze kaart zijn afkom
stig uit TOPIOvector en kartografisch bewerkt voor
weergave op de schaal 1: 25 000.
Coördinatensystemen: het met zwarte getallen
genummerde vierkantennet is het nationale, rechthoe
kige coördinatensysteem van de Rijksdriehoeksmeting
(RD) waarvan de oorsprong te Amersfoort de waarden
X=155000 m en Y=463000 m heeft. De bijbehorende
zwarte coördinaatgetallen zijn gegeven in kilometers.
De met blauwe getallen genummerde streepjes in de
kaartrand geven het rechthoekige UTM-coördinaten-
systeem van zone 31 aan (WGS84 Ellipsoïde) met een
interval van 1 km.
Het geografische coördinatensysteem is aangegeven
door middel van snijdingen van meridianen en paral
lellen met een interval van 5' en een minutenverdeling
langs het kader.
Hoogtegegevens: de hoogtegegevens, in meters, zijn
gebaseerd op Normaal Amsterdams Peil (N.A.P.), in
België op Oostende Peil N.A.P. -2,34 m) en in
Duitsland op Normal Null (=N.A.P.). Het hoogtelijnen-
interval is 2,5 m.
De laagwaterlijn en de dieptelijnen zijn aangegeven in
meters t.o.v. N.A.P. Het dieptelijnen-interval is 5 m.
Magnetische gegevens: westelijke afwij
king van het magnetisch noorden (MN) ten
opzichte van het kaartnoorden (KN) voor het
midden van het blad op 1 januari 1995.
Jaarlijkse verandering: 7' naar het oosten.
De meridiaanconvergentie, d.i. de hoek tus
sen het kaartnoorden (KN) en het ware of
geografische noorden (WN), bedraagt 0°54'
voor het midden van het blad. De hoeken in
het diagram zijn niet op ware grootte.
Grenzen: stand per 1 januari 1999.
Halster
arige Wag
oom
SLH. S
Nie
Beijmoer
polder
Nooi'jiaoo
a rT~~| b
Legenda
bebouwd gebiad
a huizenblok
i b huizen
c straal/overige weg
- d wandelgebied
l autosnelweg
regionale weg
lokale weg
weg met losi
slechte verh;
j onverharde weg
- fietspad
pad, voetpad
weg in aanleg
weg in ontwerp
viaduct
tunnel
vaste brug
beweegbare brug
brug op pijlers
spoorwegen
- spoorweg: enkelspoor
spoorweg' dubbelspoor
spoorweg: dnespong
spoorweg: viersporig
j station b laadperror
hydrografie
waterloop:
smaller dan 3 rr
- 3-6 m breed
breder dan 6 m
i kanaal met si
b vonder
c koedam
i pontveer
c peilschaal
d kilometerraaibord
e stroomrichting
h lichtopstand
i aanlegsteigers
j versterkt talud
k eb/vloed aanduiding
I dieptegetal
m hoogwaterlijn
n laagwaterlijn
o dieptelijnen
p droogvallende grond
q krib, golfbreker
f jjr
getrianguleerde punten
a GPS Kernnetpunt
b toren, hoge koepel
c kerk, moskee met toren
d markant object
e watertoren
overige symbolen
a kerk, moskee
b toren, hoge koepel
c kerk, moskee met toren
d markant object
e watertoren
f
Ta gemeentehuis
b postkantoor
c politiebureau
d wegwijzer
a kapel
a J. b kruis
a i b I c 1 d 1 c vlampijp
d telescoop
a windmolen
T b watermolen
a"A bo c I d I c windmolentje
d windturbine
a oliepompinstallatie
-.1° hP rl b seinmast
c zendmast
a begraafplaats
dO b boom c paal
d opslagtank
a kampeerterrein
1 cS b sportcomplex
c ziekenhuis
schietbaan
*- afrastering
hoogspanningsleiding
geluidswering
wegen-informatie
[N34l vm\
a03 b® cS
A-
wegnumrnering
a parkeerplaats
b tankstation
c afritnummer
a aantal rijstroken
i b kiiometerpaal
c wegafsluiting
grenzen
rijksgrens
provinciegrens
gemeentegrens
reliëf
dijk: 2,6 m of hoger
dijk 1 2.5 m hoog
kade. wal 0.5 1 m hoog
i üenidbare d.;k; ingraving
hoogtelijnen
hoogtepunt
a steile rand
b helling
bodemgebruik
a weide met sloten
b bouwland met greppels
c boomgaard
d fruitkwekerij
e boomkwekerij
f weide met populieren
g loofbos
h naaldbos
i gemengd bos
j griend
k heide
I zand
mdras en riet
n heg en houtwal
