88M
Fraude op fort De Roovere?
Het verhaal van een onbeslist conflict
De Waterschans nr. 4 2000
Het doel van de stichting is fort De
Roovere als cultuurhistorisch erf
goed weer beter in beeld te bren
gen, zodat alle betrokkenen bereid
gevonden worden samen te werken
aan een cultuurhistorisch en recre
atief (herstel)plan van deze historie
in het groen.
Als eerste stap zou gekomen moe
ten worden tot een landschapsvisie
ten aanzien van fort De Roovere en
omgeving (de West Brabantse wa
terlinie inclusief fort Henricus in
Steenbergen), waarin de cultuurhis
torische waarde, de landschappe
lijke kwaliteit en het recreatieve ge
bruik tot hun recht komen. Direct
aansluitend kunnen op basis daar
van concrete inrichtingsmaatrege
len (omschreven als uitvoerbare
projecten) en een beheersplan op
gesteld worden. Wij willen dit doel
bereiken door de betrokkenen bij
het fort (de eigenaren/beheerders
van de grond, de verantwoordelij
ken voor de waterhuishouding, de
provincie Noord Brabant e.d.) te
stimuleren mee te werken aan de
totstandkoming van deze visie en
de inrichtings- en beheersmaatre
gelen en de uitvoering daarvan. Die
betrokkenen zijn de gemeente Ber
gen op Zoom als eigenaar van het
hoofdfort, het Brabants Landschap
als eigenaar van de bossen er om
heen met onder meer de lunetten
en het Waterschap Het Schelde-
kwartier. Maar het zijn ook instan
ties als Rijkswaterstaat in verband
met de aanleg van de A4, waarbij
natuurcompensatie aan de orde is,
de Provincie Noord Brabant als
mogelijke subsidiegever o.m. in het
kader van het Programma Beheer
van het Ministerie van LNV, de
Stichting Menno van Coehoorn,
gezien haar kennis van fortificaties,
en het in beeld houden daarvan, de
Stichting Natuurmonumenten als
eigenares van fort Henricus en de
gemeente Steenbergen, omdat het
inundatiegebied van de linie en
een aantal verdedigingswerken op
het grondgebied daarvan liggen.
Om deze doelstelling, het komen
tot een landschapsvisie en een in
richtings- en beheersplan, te verwe
zenlijken wil de Stichting, bij voor
keur samen met de gemeente Ber
gen op Zoom en zo mogelijk ook
de gemeente Steenbergen, komen
tot een opdracht voor een afstu
deerproject 'Landschapsvisie fort
De Roovere en omgeving' aan twee
studenten landschapsarchitectuur
van de Universiteit te Wageningen,
de een met historische-geografie,
cle ander met eco-hydrologie als
specialisatie. Dit project zal wor
den begeleid door twee hooglera
ren en een klankbordgroep, waarin
naast de opdrachtgever(s) ook ver
tegenwoordigers van de andere ac
toren, zoals grondeigenaren en an
derszins belanghebbenden cq. des
kundigen, zitting hebben. De kos
ten van dit afstudeerproject van ca.
22.000,- wil de Stichting, graag sa
men met de gemeente Bergen op
Zoom en zo mogelijk ook een bij
drage van de gemeente Steenber
gen, voor haar rekening nemen uit
de giften gedaan bij het afscheid
van oud-burgemeester A. van den
Berg van Bergen op Zoom.
Om op korte termijn dit prachtige
wandelgebied van fort De Roovere
in Halsteren en de cultuurhisto
risch interessante zaken die daar
(te) verscholen liggen in het groen,
beter in beeld te brengen, is con
tact opgenomen met de gemeente
Bergen op Zoom om gezamenlijk
te komen tot een eerste aanzet van
een verbeterplan. Dit komt er op
neer dat de gemeente een wandel
route zal opschonen, een bruggetje
en twee tourniquets zal plaatsen en
dat de Stichting de aanschaf van
twee banken, een picknicktafel en
een infopaneel over een wandel
route voor haar rekening zal nemen.
Door deze activiteiten, die thans in
uitvoering zijn, en door het uitlok
ken van artikelen als hiervoor van
kenners van het gebied, zoals de
heer Bervaes, en het beschikbaar
stellen van een folder aan wande
laars in het gebied, willen wij fort
De Roovere promoten bij een
breed publiek. Wij vertrouwen er
op dat een ongetwijfeld grote groep
van belangstellenden in dit cul
tuurhistorisch erfgoed en in de na
tuur ook graag zijn of haar vriend
schap voor fort De Roovere wil be
kennen door donateur te worden van
onze Stichting. Om onze plannen
ook echt uitgevoerd te krijgen is
namelijk een breed draagvlak no
dig. Met de financiële en morele
steun van vele andere vrienden kan
de Stichting ook in de toekomst
initiatieven nemen om betrokken
actoren te stimuleren de inrich
tings- en beheersplannen tot uit
voering te brengen en kunnen wij
zelf activiteiten rond fort De
Roovere en de waterlinie ont
plooien. Daartoe weiven wij dona
teurs. Mocht u belangstelling heb
ben, neem dan contact op met het
secretariaat (Vrienden van fort De
Roovere p/a Kannewielseweg 19,
4661 RP Halsteren). De donatie be
draagt 40.- per jaar. Het bank
nummer van de Stichting is:
306192004 t.n.v. Stichting Vrienden
van fort De Roovere, Bergen op
Zoom). Voor de donateurs zal jaar
lijks een vriendendag worden geor
ganiseerd.
Stichting Vrienden van fort De
Roovere
A. van den Berg, voorzitter
ffp Een fragment van de kaart van Professor Franciscus van
Schoten 1629.
170
De Waterschans nr. 4 2000
J.A. Buuron
Het conflict
Het geschil tussen Philip Moors
en Willem de Jongh begint of
ficieel in maart 1727 (1). De ge
rechtsbode van Halsteren, Louis
Lantmeter, legt dan op verzoek van
Philip een schriftelijke verklaring
af. Daarin zegt hij dat Willem de
Jongh op vijf maart op het fort De
Roovere wijn, bier en sterke drank
verkocht heeft zonder toestem
ming van Philip. Wat was het ge
val? Philip had namelijk de belas
ting ofwel de accijns op bier, wijn
en sterke drank gepacht in Halste
ren van 1 juli 1726 tot 1 juli 1727.
Fort De Roovere lag op Halsters
grondgebied. Dus had Willem de
rechten van Philip als pachter
moeten eerbiedigen.
Op verzoek van Philip wordt er
dan ook op 13 maart 1727 een pei
ling of sondering gedaan naar de
voorraad van Willem sinds 1 maart
j.l. Op 27 maart verklaren de sche
penen van Halsteren dat die pei
ling in behoorlijke orde ten huize
van Willem op fort De Roovere
plaats gehad heeft met behulp van
twee peilmeesters. Het onderzoek
wees uit dat Willem fraude had ge
pleegd en de bestaande landelijke
verordeningen op bier, wijn, bran
dewijn en andere sterke drank had
overtreden. Nu dagvaarden de ge
rechtsbodes van Halsteren en
Noordgeest hem dan ook uit naam
van Philip Moors om op dinsdag
29 april om 10 uur precies voor de
schepenbank van Halsteren te ver
schijnen om zich te verweren tegen
de aanklacht van 'fraude en con-
traventie'.
De schepenbank te Halsteren
Procureur Bolcooel komt op die
29de april namens Philip met een
zware eis op tafel. Hij stelt vast dat
Willem meerdere malen bier, wijn.
brandewijn en andere sterke drank
uitgeschonken en verkocht heeft
(2). Hij eist vierhonderd gulden
boete voor schending van het ge
neraal plakkaat op de impost. Ver
volgens eist hij voor het schenden
van de bijzondere ordonnantiën
op bier 150 gulden (50 gulden per
aangetroffen vat). Hij wil ook ver
beurdverklaring van de aangetrof
fen drank. Willem had volgens die
ordonnantiën bij Philip brieljes
(biljetten) op behoren te halen om
aan te geven wat en hoeveel hij in
huis had. Na betaling had hij dan
toestemming kunnen krijgen voor
de verkoop. Voor dit verzuim eist
Bolcoeel een boete van 50 gulden.
Voor het niet aangeven van de
sterke drank en brandewijn vraagt
hij ook een boete van 50 gulden
en 50 gulden extra omdat er van
alle soorten meer ingeslagen was
dan opgegeven. In totaal wil hij ge
noegdoening voor 700 gulden. Een
forse eis, zeker als men weet dat de
pachter van de impost in de bui-
tenpoorterij en de forten van een
juli 1727 tot 1 juli 1728 duizend
gulden moest betalen.
Procureur Sambeek komt dan na
mens Willem op de zitting van 27
mei van de Halsterse schepenbank
met een document genaamd: 'Ex
ceptie declinatoir'. Daarin voert hij
aan dat Willem burger en poorter
van Bergen op Zoom is. Als zoda
nig kan hij wat betreft persoon of
goederen niet gevonnist of gearres
teerd worden in het land van het
Markiezaat. Aan zijn rechten kan
niet getornd worden, zeker niet
door een of andere vierschaar op
het platteland. Philip en Bolcooel
hebben de zaak verkeerd aange
pakt. Zaken over de impost van
Halsteren kunnen niet voor het ge
recht van het dorp gebracht wor
den. Zaken betreffende het Gene
raal plakkaat en de Particuliere
bijzondere) Ordonnanties over de
(al)gemene middelen van het land
horen thuis bij de daarvoor aange
stelde rechters in de stad Bergen
op Zoom. Dus komt Sambeek tot
afwijzing van de eis.
Op de zitting van 10 juni te Hal
steren komt Bolcooel met het ant
woord. Natuurlijk is volgens hem
de Halsterse schepenbank bevoegd
in deze zaak en persoon. Hij ver
werpt de conclusie van de tegen
partij en verzoekt die te veroorde
len tot het geven van een uitvoerig
antwoord. Op de zitting van 28
juni komt Sambeek met zijn re
pliek. Hij houdt vast aan zijn vorig
standpunt dat het proces thuis
hoort in Bergen op Zoom. Als
nieuw element brengt hij in dat in
1708 al beslist is dat de impost van
fort De Roovere onder de stad zou
vallen.
Op de zitting van 9 september
blijft ook Bolcooel zijn vorig stand
punt herhalen. Wat die beslissing
uit 1708 betreft, waarvan Sambeek
zo hoog opgeeft, betwijfelt Bol
cooel of er in 1708 inderdaad een
beslissing gevallen is. Maar zelfs
als dat zo zou zijn, dan zal die voor
hem geen enkele belemmering
vormen, zoals hij te zijner tijd en
plaats zal demonstreren.
Hiermee zit de zaak voor de sche
penbank te Halsteren in een pat
stelling. Misschien om tijd te win
nen gaat Bolcooel over tot juridi
sche haarkloverij. Op de zitting van
27 september eist hij dat Sambeek
bewijst dat hij de zaakwaarnemer
van Willem is. Dat gebeurt dan op
18 november. Natuurlijk moet Bol
coeel zichzelf van Sambeek daarna
ook als zaakwaarnemer bewijzen.
Dat gebeurt op 23 december 1727.
Het is duidelijk dat Bolcooel al
sinds 10 juni andere wegen zoekt.
Van Halsteren naar Bergen op
Zoom
Op 18 juli 1727 komt de zaak op
verzoek van Philip Moors in de
vergadering van de magistraat van
Bergen op Zoom. De heren had
den zich goed voorbereid. Ze had
den in Den Haag een uittreksel
aangevraagd uit het register van
Commissies, Instructies en Oc
trooien. Daaruit bleek dat er vóór
1706 nooit problemen waren ge
weest over de impost (accijns) op
wijnen, bieren en brandewijnen