De Geschiedenis van Bergen op Zoom VIII Hoofdstuk V: Bergen op Zoom onder de heren Van Glymes 1419 - 1567 (vervolg) De Waterschans nr. 1 2001 nes Tieboel en de chirurgijn Jo hannes van Dort. Met heel veel ge leerde woorden, hun beroep waar dig, maken ze duidelijk dat ze na een nauwkeurige visitatie hebben geconstateerd dat de poortschrijver op verschillende plaatsen met een mes was gestoken, de dood tot ge volg hebbende. Ze besluiten hun rapport door op te merken dat wanneer zij er bijtijds bij waren ge roepen Nicolaas nog geleefd zou hebben! Het knipmes dat bij het lijk werd gevonden werd herkend door Andreas Brauns die achter de Vleeshal in de Pensstraat woonde. Hij vertelde dat het mes van de poortschrijver zelf was. Andreas kon het weten want de poortschrij ver had bij hem ingewoond op een achterkamertje. Ook wist hij te ver tellen dat de poortschrijver opge wonden raakte als ze het over en zekere 'Krauwer' hadden. Hoe het verder is afgelopen, is niet bekend. Omdat ik benieuwd was naar de functie van poortschrijver heb ik verder gezocht. Daarbij stuitte ik op de eedaflegging die een poort- schrijver moest afleggen wanneer hij in dienst kwam en ook wat zijn taak in grote lijnen inhield. Het ambt van poortschrijver ving steeds aan op de een en twintigste april en begon met een eedaflegging. De Poortschrijvers moesten alle vrach ten controleren die de stad in en uit gingen en of men van behoor lijke vervoersbrieven was voorzien. Belangrijk was ook na te gaan of er wel accijns was betaald op bier en jenever. Belasting was voor de ma gistraat van Bergen op Zoom in die tijd ook de belangrijkste bron van inkomsten. Dat er nogal wat ge smokkeld werd blijkt uit de vele stukken die in het archief te vinden zijn. De poortschrijver die zijn werk plichtsgetrouw uitvoerde zal zeker niet de vriend geweest zijn van de smokkelaar. Omdat men het in de eedaflegging ook over vracht op schepen heeft, kan men ervan uit gaan dat op elke plaats waar men de stad in of uit kon gaan een poortschrijver was. De poortschrij- ver was actief op de uren dat de poort open was. Het hele jaar door werden de poorten 's avonds geslo ten en in de morgen weer geopend. Wanneer men de poort gesloten vond, kon men omkeren om het de andere dag weer eens te proberen. De tavernen of uitspanningen had den dan ook regelmatig gasten die de tijd niet goed hadden ingeschat. De Koperen Doos aan de Halster- seweg en De Ketel aan de Wouw- seweg, buiten de poorten, waren gelegenheden die dikwijls reizigers herbergden. Aantekeningen 22 De Waterschans nr. 1 2001 Derde deel: Jan III1494-1532 drs. GA Huijbregts 30. De wereld van 1500 Jan III was bijna 42 toen hij zijn vader opvolgde als heer van Bergen op Zoom. Hij had al heel wat ervaring opgedaan, zowel in het leger als in de politiek. Vergeleken met zijn vader was hij meer diplomaat dan krijgsman. Zijn diplomatieke talenten kwamen hem goed van pas in de toch wel turbulente tijden waarin hij moest functioneren. Er veranderde zoveel rond 1500, het jaar dat wel als grens geldt tussen de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd. Diep ingrijpende veranderingen vergen meer tijd dan een jaar. Beter is het dan ook om van een overgangstijd te spreken en die ligt dan tussen 1450 en 1550. Welke waren die veranderingen? We kunnen die zonder volledig te zijn met drie woorden typeren: Renaissance, Ontdekkingen en Reformatie. Renaissance, Ontdekkingen, Refor matie en godsdienststrijd, ziedaar de wereld waarin het leven van Jan III zich afspeelde. Wat maakte hij ervan in zo'n situatie? Voor een be ter begrip werpen we even een blik op de politiek rond 1500, want Jan III zou zich vooral doen kennen als een groot staatsman. 31. De politieke situatie rond 1500 Europa telde omstreeks 1500 een vijftal grotere landen: het Duitse keizerrijk, de koninkrijken Frank rijk, Engeland en Spanje (ontstaan uit twee koninkrijken: Arragon en Kastilië) en de verzameling Bourg ondische staten. Italië was versnip perd, maar cultureel, economisch en ook politiek van belang. De vijf hoofdrolspelers op het Apennijnse schiereiland waren de republiek Venetië, het koninkrijk Napels, de kerkelijke staat Rome en de steden Florence en Milaan. Daarnaast had je de kleinere stad staatjes zoals Genua, Ferrara, Ri mini, Mantua enz. Het was in Italië dat de moderne diplomatie ont stond. Vanwege de haast perma nente staat van oorlog tussen al die staatjes was er veel diplomatiek ver keer over en weer voor het sluiten van bondgenootschappen en vre desverdragen. Gezanten reisden van stad tot stad. Om elkaar beter in de gaten te kunnen houden, ging men over tot het benoemen van vaste vertegenwoordigers. Die bui tenlandse ambassadeurs hadden dus een rol als spion en als zoda nig werden ze in het begin ook be schouwd. De renaissancediplomatie kende weinig scrupels. Ales scheen geoorloofd, als het maar het belang van de eigen staat ten goede kwam. Liegen, lasteren, intrigeren, verdra gen niet nakomen, verraad, moord zelfs, het leken eerder deugden dan misdaden, als maar het belang van de eigen gemeenschap enuee ge diend was. Wat precies die belan gen waren, bepaalde dikwijls elke heerser voor zich. Voor velen van hen gold het belang van de eigen familie als het algemeen belang. Het was de Florentijnse humanist Niccolo Machiavelli (1469-1527) die in zijn boek De heerser een soort handleiding schreef voor de vorst. Heel in het kort komt zijn be toog erop neer, dat alles wat het welzijn van de onderdanen bevor- 23 Ajb.2. Gedeelte van de maquette uit 1750. Onderaan de Wouwse Poort. Als men de stad binnenkwam, passeerde men rechts het wachthuis en links het poorthuis. (1) Aan de poorten stonden vuurkorven waar de Bergenaren hun turfblok ingooiden. Wanneer het brandde, dan namen ze het mee naar huis om de haard aan te maken. Zwavelstokjes en lucifers werden pas veel la ter uitgevonden. Gemeentearchief Bergen op Zoom. secretarie-archief (hierna aange haald als SA) SA 632, SA 3085, SA 3115, SA 5346. Zie ook 'De stadspoorten van Bergen op Zoom Zoom' door Willem van Ham. De Waterschans nr. 4 1990. Afb. 1. Voorbeeld van bouwkunst in de Vroege Renaissance. Bnmelleschi is de voor naamste bouwheer van dit Pitti-Paleis in Florence. Titans museum. Duidelijk is te zien hoe de horizontale lijn overheerst.

Periodieken

De Waterschans | 2001 | | pagina 12