De Geschiedenis van Bergen op Zoom VIII
Hoofdstuk V:
Bergen op Zoom onder de heren Van Glymes 1419 - 1567
(vervolg)
De Waterschans nr. 1 2001
nes Tieboel en de chirurgijn Jo
hannes van Dort. Met heel veel ge
leerde woorden, hun beroep waar
dig, maken ze duidelijk dat ze na
een nauwkeurige visitatie hebben
geconstateerd dat de poortschrijver
op verschillende plaatsen met een
mes was gestoken, de dood tot ge
volg hebbende. Ze besluiten hun
rapport door op te merken dat
wanneer zij er bijtijds bij waren ge
roepen Nicolaas nog geleefd zou
hebben! Het knipmes dat bij het
lijk werd gevonden werd herkend
door Andreas Brauns die achter de
Vleeshal in de Pensstraat woonde.
Hij vertelde dat het mes van de
poortschrijver zelf was. Andreas
kon het weten want de poortschrij
ver had bij hem ingewoond op een
achterkamertje. Ook wist hij te ver
tellen dat de poortschrijver opge
wonden raakte als ze het over en
zekere 'Krauwer' hadden. Hoe het
verder is afgelopen, is niet bekend.
Omdat ik benieuwd was naar de
functie van poortschrijver heb ik
verder gezocht. Daarbij stuitte ik op
de eedaflegging die een poort-
schrijver moest afleggen wanneer
hij in dienst kwam en ook wat zijn
taak in grote lijnen inhield. Het
ambt van poortschrijver ving steeds
aan op de een en twintigste april
en begon met een eedaflegging. De
Poortschrijvers moesten alle vrach
ten controleren die de stad in en
uit gingen en of men van behoor
lijke vervoersbrieven was voorzien.
Belangrijk was ook na te gaan of er
wel accijns was betaald op bier en
jenever. Belasting was voor de ma
gistraat van Bergen op Zoom in die
tijd ook de belangrijkste bron van
inkomsten. Dat er nogal wat ge
smokkeld werd blijkt uit de vele
stukken die in het archief te vinden
zijn. De poortschrijver die zijn werk
plichtsgetrouw uitvoerde zal zeker
niet de vriend geweest zijn van de
smokkelaar. Omdat men het in de
eedaflegging ook over vracht op
schepen heeft, kan men ervan uit
gaan dat op elke plaats waar men
de stad in of uit kon gaan een
poortschrijver was. De poortschrij-
ver was actief op de uren dat de
poort open was. Het hele jaar door
werden de poorten 's avonds geslo
ten en in de morgen weer geopend.
Wanneer men de poort gesloten
vond, kon men omkeren om het de
andere dag weer eens te proberen.
De tavernen of uitspanningen had
den dan ook regelmatig gasten die
de tijd niet goed hadden ingeschat.
De Koperen Doos aan de Halster-
seweg en De Ketel aan de Wouw-
seweg, buiten de poorten, waren
gelegenheden die dikwijls reizigers
herbergden.
Aantekeningen
22
De Waterschans nr. 1 2001
Derde deel: Jan III1494-1532
drs. GA Huijbregts
30. De wereld van 1500
Jan III was bijna 42 toen hij zijn vader opvolgde als heer van Bergen op Zoom. Hij had al
heel wat ervaring opgedaan, zowel in het leger als in de politiek. Vergeleken met zijn vader was
hij meer diplomaat dan krijgsman. Zijn diplomatieke talenten kwamen hem goed van pas in
de toch wel turbulente tijden waarin hij moest functioneren. Er veranderde zoveel rond 1500,
het jaar dat wel als grens geldt tussen de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd. Diep ingrijpende
veranderingen vergen meer tijd dan een jaar. Beter is het dan ook om van een overgangstijd te
spreken en die ligt dan tussen 1450 en 1550. Welke waren die veranderingen? We kunnen die
zonder volledig te zijn met drie woorden typeren: Renaissance, Ontdekkingen en Reformatie.
Renaissance, Ontdekkingen, Refor
matie en godsdienststrijd, ziedaar
de wereld waarin het leven van Jan
III zich afspeelde. Wat maakte hij
ervan in zo'n situatie? Voor een be
ter begrip werpen we even een blik
op de politiek rond 1500, want Jan
III zou zich vooral doen kennen als
een groot staatsman.
31. De politieke situatie rond 1500
Europa telde omstreeks 1500 een
vijftal grotere landen: het Duitse
keizerrijk, de koninkrijken Frank
rijk, Engeland en Spanje (ontstaan
uit twee koninkrijken: Arragon en
Kastilië) en de verzameling Bourg
ondische staten. Italië was versnip
perd, maar cultureel, economisch
en ook politiek van belang.
De vijf hoofdrolspelers op het
Apennijnse schiereiland waren de
republiek Venetië, het koninkrijk
Napels, de kerkelijke staat Rome en
de steden Florence en Milaan.
Daarnaast had je de kleinere stad
staatjes zoals Genua, Ferrara, Ri
mini, Mantua enz. Het was in Italië
dat de moderne diplomatie ont
stond. Vanwege de haast perma
nente staat van oorlog tussen al die
staatjes was er veel diplomatiek ver
keer over en weer voor het sluiten
van bondgenootschappen en vre
desverdragen. Gezanten reisden
van stad tot stad. Om elkaar beter
in de gaten te kunnen houden, ging
men over tot het benoemen van
vaste vertegenwoordigers. Die bui
tenlandse ambassadeurs hadden
dus een rol als spion en als zoda
nig werden ze in het begin ook be
schouwd. De renaissancediplomatie
kende weinig scrupels. Ales scheen
geoorloofd, als het maar het belang
van de eigen staat ten goede kwam.
Liegen, lasteren, intrigeren, verdra
gen niet nakomen, verraad, moord
zelfs, het leken eerder deugden dan
misdaden, als maar het belang van
de eigen gemeenschap enuee ge
diend was. Wat precies die belan
gen waren, bepaalde dikwijls elke
heerser voor zich. Voor velen van
hen gold het belang van de eigen
familie als het algemeen belang.
Het was de Florentijnse humanist
Niccolo Machiavelli (1469-1527)
die in zijn boek De heerser een
soort handleiding schreef voor de
vorst. Heel in het kort komt zijn be
toog erop neer, dat alles wat het
welzijn van de onderdanen bevor-
23
Ajb.2. Gedeelte van de maquette uit 1750. Onderaan de Wouwse Poort. Als men de
stad binnenkwam, passeerde men rechts het wachthuis en links het poorthuis.
(1) Aan de poorten stonden vuurkorven
waar de Bergenaren hun turfblok ingooiden.
Wanneer het brandde, dan namen ze het
mee naar huis om de haard aan te maken.
Zwavelstokjes en lucifers werden pas veel la
ter uitgevonden. Gemeentearchief Bergen
op Zoom. secretarie-archief (hierna aange
haald als SA) SA 632, SA 3085, SA 3115, SA
5346. Zie ook 'De stadspoorten van Bergen
op Zoom Zoom' door Willem van Ham. De
Waterschans nr. 4 1990.
Afb. 1. Voorbeeld van bouwkunst in de Vroege Renaissance. Bnmelleschi is de voor
naamste bouwheer van dit Pitti-Paleis in Florence. Titans museum. Duidelijk is te zien
hoe de horizontale lijn overheerst.