De Waterschans nr. 1 2001
Ajb.2. Jan III van Glymes, heer van Ber
gen op Zoom van 1494 tot 1532. Hij is
getooid met de keten van de Orde van
het Gulden Vlies.
dert, geoorloofd is.
Wie niet kon winnen in Italië,
zocht hulp in het buitenland, bij de
keizer, de koning van Frankrijk of
van Spanje. Die vochten onderling
met wisselend succes om de macht
op het Apennijns schiereiland.
Ook de godsdienst, nonnaal toch
al een zeer belangrijk facet van de
politiek, zou door de reformatie ex
tra aandacht krijgen van de vorsten,
waaronder de paus.
32. Jan III van Bergen en de
politiek van zijn tijd
Bergen op Zoom mocht in de vijf
tiende en zestiende eeuw niet kla
gen over zijn heren. Jan II en Jan
III van Glymes bleven beiden lang
leven en dat alleen al was een ver
dienste, want het behoedde de stad
voor opvolgingstwisten. Bovendien
waren zij bekwame leiders en
trouwe dienaren van de Bourgon
dische en Habsburgse vorsten die
als hertog van Brabant boven hen
stonden. Die trouw werd beloond
met financieel aantrekkelijke func
ties en invloedrijke posten. Lagen
de verdiensten van Jan II voor een
deel op het slagveld, zijn zoon en
opvolger behaalde zijn grootste
successen op het politieke terrein.
Hij groeide uit tot een bekwaam di
plomaat, een ervaren onderhande
laar, die al tijdens het leven van zijn
vader met moeilijke opdrachten
naar het buitenland werd gestuurd.
Een groot deel van het jaar bracht
hij daardoor buiten zijn stad door.
Om de zaken in zijn heerlijkheid
goed te beheren, stelde hij de Do-
meinraad in, bemand met vakkun
dige ambtenaren, Ook in dat op
zicht ging hij met zijn tijd mee. Als
staatsman bewees hij Filips de
Schone (1494-1506), Maximiliaan
van Oostenrijk (van 1506 tot 1515
regent voor de minderjarige Karei
V), Margaretha van Oostenrijk (van
1507 tot 1530 landvoogdes in de
Nederlanden) en Karei V belang
rijke diensten. Dat was niet altijd
even gemakkelijk, want Jan III had
zijn eigen visie en voorkeuren op
het terrein van de buitenlandse po
litiek en was daar moeilijk vanaf te
brengen.
De keizer van Duitsland (door het
huwelijk van Maximiliaan van Oos
tenrijk met Maria van Bourgondië
tevens heer van de Bourgondische
landen), de koning van Frankrijk en
de koning van Engeland waren tij
dens de regering van Jan III hoofd
rolspelers op het politieke schaak
bord. Als Jan III in 1494 zijn vader
opvolgt, wordt Filips de Schone
meerderjarig verklaard (hij was
toen 14) en mag dan zelf regeren.
Op deze wijze hoopten adel en ste
den de invloed van Maximiliaan
uit te schakelen. Diens oorlogen
met Frankrijk om Bourgondië terug
te winnen, waren weinig populair
in de Nederlanden. Ze kostten ber
gen geld, waren een plaag voor het
platteland en schaadden de handel
en nijverheid van de steden. Filips
de Schone was natuurlijk veel te
jong voor de bestuurstaak. Hij liet
zich leiden door zijn raadgevers en
Jan III was een van de belangrijkste
onder hen, ofschoon hij niet tot de
hoogste adel werd gerekend. Het
bloed van bijvoorbeeld de familie
Nassau in Breda, de familie Lalaing
in Hoogstraten en de familie Croy
in Picardië was blauwer dan dat
van de Glymesen. Niet iedereen
gunde Jan III zijn invloed aan het
hof. Zijn felste opponent was Wil
lem van Croy, heer van Chièvres
(1458-1521). De familie Croy
stamde uit Picardië (Croy of Crouy
ligt aan de Somme in
Noord-Frankrijk) en vergaarde ti
tels als hertog, graaf, markies met
bezittingen verspreid over Frank
rijk, Duitsland en de Nederlanden.
Chiëvres, zoals deze Willem ge
woonlijk wordt genoemd naar zijn
domein in Henegouwen, was qua
afstamming de meerdere van Jan
III, maar in karakter eerder het te
gendeel. De familie Croy was be
rucht om haar hebzucht en Jan III
stak daar zeer gunstig tegenaf.
Jan III en Chièvres, beiden lid van
de Geheime Raad, het hoogste en
invloedrijkste adviescollege van Fi
lips de Schone, konden meestal
slecht met elkaar overweg. Chièvres
was Fransgezind, terwijl Jan III
koos voor goede betrekkingen met
Engeland. Dat land was de belang
rijkste handelspartner voor zowel
Bergen op Zoom als Antwerpen.
Jan was om die reden in Antwer
pen zeer gezien. De welvaart van
de beide Scheldesteden was voor
een belangrijk deel te danken aan
hun jaarmarkten en de lakenhan
del met de Merchant Adventurers,
het machtige koopliedengilde van
Londen. Jammer genoeg stoorde
de Engelse koning nogal eens het
handelsverkeer. Hij gebruikte de ex
port van zijn land als een politiek
wapen. Bij elk conflict met de
Bourgondische landen verbood hij
de Merchant Adventurers om met
hun lakens naar de Lage Landen te
varen. Die lakens waren niet alleen
voor de kooplieden van belang,
maar ook voor de nijverheid, om
dat ze op het continent verder be
werkt moesten worden en dat gaf
werk aan vele handen. Zo is het te
verklaren dat heer Jan zich graag
inzette voor goede betrekkingen
met Engeland, eerst met Hendrik
VII (1485-1509) en daarna met
Hendrik VIII (1509- 1547). Daar
mee diende hij tevens zijn eigenbe
lang, want een welvarende stad be
tekende meer inkomsten voor haar
heer.
33. Het Magnus Intercursus van
1496
Maximiliaan had veel waardering
voor Jan III. Hij logeerde wel acht
keer in Bergen op Zoom. In 1494,
het jaar dat Jan III zijn vader op
volgde, werd Filips de Schone
meerderjarig verklaard. Maximili
aan, de vader van Filips en tot 1494
diens regent, kreeg het te druk,
want hij was inmiddels ook tot kei
zer van Duitsland gekozen. Jan III
van Glymes dankte zijn snelle car
rière aan Maximiliaan. Als eerste
kamerheer van de jonge Filips had
hij veel invloed op het politieke be
leid, maar hij maakte niet alleen de
dienst uit. Chièvres, Engelbrecht
De Waterschans nr. 1 2001
van Nassau en andere edelen pro
beerden eveneens hun visie door te
drukken. Onder de grote mannen
aan het hof kon men twee groepen
onderscheiden: zij die pro-Frans
waren en zij die meer voor Enge
land voelden. Jan III was de leider
van de tweede groep. Aanvankelijk
was het geluk met hem. In 1496
sloten Filips en Hendrik VII het
Magnus Intercursus, een voor
beide landen gunstig vrijhandels
verdrag. De Engelsen mochten van
hun koning overal in de
Bourgondische landen hun lakens
importeren, behalve in Vlaanderen.
Omgekeerd hadden de onderda
nen van Filips vrije toegang tot de
Engelse havens. Antwerpen en Ber
gen op Zoom juichten, maar
Brugge protesteerde, want in feite
zouden de Engelsen vooral de ha
vens van de twee Brabantse Schel
desteden aandoen. Die kregen de
status van stapelplaats voor de En-
Ajb.3. Monument opgericht in Worms aan de Rijn ter ere van Maarten Luther
(1483-1546). Om hem heen heelden van belangrijke voorgangers zoals Jan Hits en
Wiclef en van vorsten die hem steunden, zoals Frederik de Wijze, keurvorst van Saksen
van 1486 tot 1525.
B-'fA
Ajb.4. Kaart van het Markiezaat van Bergen op Zoom en de Baronie van Breda, uitgegeven door Isaac Tirion in 1739 te Amsterdam.
25
A,
ifi lioïcV
At.yJuf
AJÏooo-llivuërili'
Houd
