De Waterschans nr. 1 2001 chromeerd. Het beeld stelt de Hei lige Johannes de Evangelist voor zonder baard, als jongeling (afb. B). De adelaar, het boek en de schrijf- veer zijn de attributen die bij deze Heilige behoren. Sint Jan was on der meer de patroonheilige van de heer van Bergen op Zoom, Jan III van Glyrnes. Het huidige Beurs plein, voor de hoofdpoort, heette in de 15 de eeuw 'Sente Jans plaitsse'. Dankzij deze schenking heeft de ingangspartij toch een ac cent van allure gekregen. De zeeridder-windvaan van de toren op de grote binnenplaats Deze windvaan is ook een schen king, anno 1980. Aan alle facetten die hiennee verband houden is al ruimschoots aandacht geschonken in een publicatie in Waterschans 4 - 2000 (pag. 188 189) onder de ti tel 'Het Markiezenhof torenhoog'. De naald aan de poortdeuren tussen de grote bnnenplaats en achterplaats De Arnhemse houtsnijder-beeld houwer H.G. Daniels sneed en hakte in 1983 de ornamenten van de naald. Het is een cadeau van de Stichting Vrienden van het Markie zenhof. In de begroting van de kos ten was er op het aanbrengen van deze figuraties ook niet gerekend. De naald bestaat uit twee lengtes en is gemaakt van de houtsoort iroko in de afmetingen 15 x 17,5 x 440 cm. Ook bij deze poort waren die afmetingen noodzakelijk, zowel om technische als esthetische rede nen. De opgeklampte eiken deuren zijn elk 150 x 440 cm. groot. De naald bestaat achtereenvolgens uit de volgende vormen; een base ment, een deel waar rond een bolle kern een soort vlechtwerk is uitge beeld geflankeerd door eikenblaad jes met eikeltjes, een part waarin op een geprofileerd basementje een schildje met het Glymeswapen is weergegeven waarboven helm en helmteken (afb. C) tegen een ach tergrond, daarboven een geprofi leerd deel met een ornamentiek ge lijk aan het deel dat boven het ba sement zit en tenslotte een eenvou dige beëindiging. Boetseren vooraf was niet nodig. De beeldhouwer heeft aan de hand van schetsen van architect Canneman het ornamen tele snij- en steekwerk ineens met precisie en groot vakmanschap uit gevoerd. Zowel de deuren als de Afb. C. Hoofddetail van de deumaald aan de poortdeuren tussen de grote bin nenplaats en de achterplaats. Wapen van de Glymes met helm en helmteken bestaande uit een muilezelkop vergezeld van twee beenstukken. Gepolychro meerd. 1990. naald zijn geschilderd en op on derdelen gepolychromeerd. Door dat het mogelijk was een rijkere deurnaald te maken, hebben de poort en de plaats een passende uitstraling gekregen. Niet gerealiseerde plannen voor een volière-faisanderie In het boek 'Bergen op Zoom, een stad als een huis' (1976) staat ver meld: de turnzalen die allen uitzicht gaven op een fi-aaie bloementuin (nu de z.g. Franse tuin no. 40), welke werd afgesloten door een ruime volière. Daarachter be vond zich wederom een grote tuin in Engelse smaak (thans de beeldentuin no. 38), welke een uitgang had langs een oud pand op de Vischmarkt (nu St. Catharina- plein no. 1). Daarnaast wordt in de 'Gids voor oud Bergen op Zoom' (1983) het volgende verhaald: op de plaats van het huidige bi bliotheekgebouw met terras aan de oostzijde van de Franse tuin stond een gebouw met volière, dat in het eerste kwart van de 19de eeuw is af gebroken. Deze tekstpassages waren o.a. de aanleiding dat in het bouwteam de gedachte is ontstaan om als onder deel van het inrichten van de bui tenruimten wederom een volière te maken. Het bouwsel zou afgestemd moeten zijn op de omgeving en het zou zeker een levendige verrijking kunnen worden van een van de achterterreinen, zo was de mening. Maar wie zou zoiets bekostigen? Het bestuur van de Stichting Vrien den van het Markiezenhof was in beginsel bereid om het project te financieren bij wijze van groot ca deau ter herinnering aan de afron ding van de lopende grote en zeld zame restauratie van het woonpa leis in 1987. In eerste instantie werd gedacht aan de achterplaats als lo catie. Al studerende en overleg gende kwam de achtertuin in beeld. Uiteindelijk is uitvoering van het project niet doorgegaan en zijn de ideeën en ontwerpen opgebor gen onder de noemer 'onvoltooid verleden tijd'. Dat neemt niet weg dat een en ander interessant ge noeg is om er hier even aandacht aan te schenken. De Vriendenstich ting heeft daarna, in de plaats van een volière, als groot cadeau de achtertuin mee helpen aankleden dooreen basis te leggen voor een beeldentuin. Zij heeft namelijk in oktober 1986 bij de openstelling van de nieuw aangelegde tuin drie bronzen beelden geschonken. Daaraan zal hierna ook aandacht worden besteed. Deze tuin is geen stijltuin maar hij is wel aangepast aan de gebouwen, beelden en de omgeving. Het is een aistpunt, een groene oase, midden in de binnenstad. Gelukkig is eind jaren negentig de onzalige gedachte geen werkelijkheid gewor den om er een speelse doolhoftuin van te maken. De Waterschans nr. 1 2001 Afb.D. SchetsontH'eip voor een volière annex faisanderie voor de achteiplaats; decem ber 1979. Plannen voor een volière op achterplaats no. 37 Het eerste schetsonderwerp voor een volière-faisanderie dat door het restauratieteam op verzoek van het bestuur van de Stichting Vrienden van het Markiezenhof werd ver vaardigd, was voor de locatie ach terplaats en dateert van april 1979. Het ging om een achthoekig vrij staand centraal bouwsel van ca. 8 x 8x6 meter in de noord-westhoek op de plaats. Nadat het schetsplan op de restauratiemaquette driedi mensionaal was ingevuld, bleek dat het plan in deze vorm ruimtelijk te veel beslag op de achterplaats zou leggen. Daaropvolgend werden in december 1979 (afb. D) een tweede en in januari 1980 een derde ge dachte in een schetsontwerp uitge werkt. In deze gevallen ging het om een langwerpig gebouw tegen de historische noordelijke scheidings muur met de Hofstraat. Het betrof fen ontwerpen voor een volière be staande uit twee compartimenten voor vogels, waartussen een over dekte openbare ruimte was ge dacht. Deze ontwerpen hadden elk een lengte van 20 a 21 meter. Bij het tekenen is als voorbeeld een beetje gekeken naar volières elders, zoals die in Schwetzinger bij Hei delberg en het tuingebouw dat in ijzer in 1889 in Waddesdon Manor te Buckinghamshire ten noorden van Londen is gebouwd. Overigens was er in de ontwerpfase van onze volière nog slechts zijde lings oriëntatie op constiuctieve za ken, materiaal- en kleurtoepassing. Ruimtelijk gezien en qua vormge ving waren het tweede en derde ontwerp een verbetering. Deson danks werd zo'n volière dan toch nog te groot voor de plaats en ont stond de vraag of het beter zou zijn de volière niet op de achterplaats maar in de achtertuin te realiseren? Daartoe werd in juni 1980 besloten in het bouwteam, waarmee zowel het gemeentebestuur als het be stuur van de Vrienden het eens wa ren. Men was van mening dat de achtertuin zich in meerdere op zichten beter leende voor een vol ière dan de achterplaats. Het bouw team heeft zich met betrekking tot het inrichten en bouwen van een volière-faisanderie laten adviseren door Dr. J. Mighorst te Huijbergen, iemand met grote kennis en erva ring op dit gebied. De plannen voor een volière in de achtertuin no. 38 Een geschikte plek voor een vol ière-faisanderie in de achtertuin was, zo oordeelde men, tegen de oostelijke tuinmuur, die ligt tussen het Hof en de panden aan het St.- Catharinaplein. Die plaats sloot ook meer aan bij de teksten over een volière, die eerder in dit opstel werden aangehaald uit publicaties over het Markiezenhof. Met nieuwe schetsontwerpen, gedateerd okto ber 1980 en februari 1981 (afb.E) voor de achtertuin, werd er voort geborduurd op de concepten die gemaakt waren voor de achter plaats. Tussentijds was afgesproken dat de volière uitsluitend bestemd zou moeten zijn voor siervogels en niet voor fazanten. Dit vanwege de mogelijke geluidsoverlast van de dieren voor gebruikers en omwo nenden van het complex. Daardoor kon een en ander ook iets kleiner en goedkoper worden. Dit meer definitieve stadium in de ontwerp fase bereikt hebbend, was de tijd aangebroken om over de uitvoering van gedachten te wisselen, dus over constructies, materialen, kleuren e.a. In fantasie zou de opbouw in grote lijnen gaan bestaan uit met selwerk staal, hout, het ornament- werk in gegoten ijzer of aluminium en de dakbedekking uit bladzink of bladkoper. Tevens moest de kost prijs worden berekend voor het re aliseren, inrichten, onderhouden en exploiteren van de volière. Het bestuur van de Stichting Vrienden van het Markiezenhof was bereid, zoals eerder vernield, om de een malige bouwkosten als geschenk voor haar rekening te nemen. Maar de structurele kosten voor het on derhoud, het inrichten en exploite ren zouden ten laste komen van de gemeente. Toen alle kosten zicht baar waren gemaakt, bleek dat het bouwen van een volière voor de Vrienden financieel wel te behap pen zou zijn, doch dat de kosten voor onderhoud, inrichten en ex ploiteren naast het eigen aandeel in de restauratiekosten van het complex een te zware last zouden gaan vormen. Een billijk standpunt. Immers in de restauratiekosten voor het grote complex was wel ge subsidieerd, maar er was geen kijk op om voor een onderhoudssubsi- die in aanmerking te komen in de toekomst. Uiteindelijk is in april 1983 in goed overleg overeengeko men geen volière binnen de muren van het Markiezenhofcomplex te realiseren. De Vriendenstichting heeft in de plaats daarvan op zich genomen om drie bronzen beelden voor de tuin te laten vervaardigen. Wat er overbleef van de volièreplannen In de beeldentuin bij de oostelijke scheidingsmuur met de erven van de panden aan het St.-Catharina- plein (de v.m. Vischmarkt) staan twee grote tuinvazen en een wand- fontein. Het zijn naast de planteke ningen overblijfselen van de niet uitgevoerde volièreplannen. Deze drie tuinomamenten zijn in het huidige tuinplan geïntegreerd, 7 4 i—i,.,,.. fj.;, E

Periodieken

De Waterschans | 2001 | | pagina 4