De Waterschans nr. 1 2001 maar ze waren in 1980 op voorhand verworven en aanvankelijk bedoeld om de volière op een of andere ma nier mee te markeren en te decore ren. Het gaat om een paar oude, nu gebroken wit geschilderde, gegoten ijzeren tuinvazen met Louis XV motieven. Ze zijn elk totaal 124 cm. hoog, hebben een rondvormige voet die een diameter heeft van 54 cm. De middellijn van de grootste omvang is 81 cm. De vazen met twee ringoren zijn op natuurstenen sokkels geplaatst. De deksel met knopmotief in de vonn van een mast- appel als bekroning ligt er los bo venop. De mast is verguld. Het zijn uitzonderlijke tuinornamenten die betrokken werden van antiquair E. Becker te Zeist. De reeds gememoreerde wandfon- tein is nieuw, gegoten in ijzer, groen geschilderd en gefinancierd door Jobse B.V. te Middelburg. De uit voering is klassiek. Ze is afkomstig van een Frans bedrijf te Mon- tier-en-Der, gespecialiseerd op dit gebied. De fontein, met circule rende watervoorziening, stelt in aanzicht Neptunus voor met een dolfijn in de handen uit wiens bek het water loopt. De grootste breedte is 92 - de totale hoogte, met inbe grip van de vergaarbak, bedraagt 160 cm. Neptunus werd in de oud heid wel beschouwd als de god van het water. Dit tuinornament was be doeld om te worden toegepast in de overdekte voor publiek toeganke lijke ruimte van de volière in het midden tussen de compartimenten voor de vogels. Het is jammer dat de drie tuinornamenten niet toege past konden worden voor het doel waarvoor ze in beginsel bestemd waren. Gelukkig hebben deze niet alledaagse elementen een passende plaats in de achtertuin kunnen krij gen. Drie bronzen beelden In de achtertuin, de thans zoge noemde beeldentuin, die ontwor pen is door architect E. Canneman in overleg met de door de 'Vrien den' geselecteerde beeldhouwers, prijken een drietal figuratieve beel den. De sokkels onder de beelden heeft de gemeente als eigenaar van het complex voor zijn rekening ge nomen. Het eerste beeld dat in het vizier komt vanaf de achterplaats is het martiale beeld met de titel 'Chevalier' van de hand van Felix van der Linden uit Vught. Grootste lengte 218 en grootste hoogte 180 cm. Het beeld op zich weegt om en nabij 270 kg. en is geplaatst op een sokkel die is gemaakt van basaltlava. De beeldhouwer heeft zijn creatie op de rechterbil van het paard ge signeerd met de 'f.' van Felix. Het brons is door hem gepatineerd met behulp van zwavelijzer en chamotte doch is niet in de was gezet. Van der Linden is gespecialiseerd in paarden- en ruiterstandbeelden en heeft zich laten inspireren door het feit dat vroegere bewoners en be zoekers van het Hof dagelijks met paarden omgingen. De oude ijze ren ringen aan verschillende gevels waren bestemd voor het vastzetten van de dieren en refereren daar nog aan. Zijn schepping is ook bewust op het eerste gazon vlakbij een voormalig stalgebouw gesitueerd. Bedoeld wordt het oudste en laag ste gedeelte van de gebouwen ter plaatse, die nu door de bibliotheek worden gebruikt. Als herinnering aan de opdracht ontwierp Felix een bronzen legpenning met een dia meter van 7,5 cm. De voorzijde is voorzien van de ruiter te paard, die zich in de Markiezenhoftuin be vindt, benevens de tekst 'Chevalier' en is identiek als het ruiterpaard gesigneerd. De achterzijde van de penning draagt het wapen van Ber gen op Zoom en de tekst 'Vrienden van het Markiezenhof. De penning is in een zeer beperkt aantal gego ten, uitsluitend voor intimi. Het tweede beeld bevindt zich aan de oostzijde, ongeveer halverwege, in de tuin. Het is omsloten door een geschoren taxushaag. Gerarda Rueter uit Loenen aan de Vecht heeft het vervaardigd. De beeld houwster, mevrouw 'Meike' Rueter, heeft zich laten leiden door het ge geven dat eertijds adellijke dames door en rond het Hof liepen. Het is een beeld dat gemeten vanaf de sokkel 127 cm. hoog is en uiterst verfijnd en gracieus vonn is gege ven. Het weegt ca. 100 kg„ is gepa tineerd en vervolgens van een wa- slaag voorzien. De beeldhouwster 8 De Waterschans nr. 1 2001 heeft Johanna de Waanzinnige (Jo hanna van Castilië) uitgebeeld. Zij werd n 1500 de moeder van Karei V en logeerde in het Markiezenhof voor haar huwelijk met hertog Phi lips de Schone. Dat huwelijk is in 1496 te Lier ingezegend door bis schop Hendrik van Bergen, een zoon van Jan metten Lippen, heer van Bergen op Zoom. De met glas vezelstaven gewapende sokkel is sa mengesteld uit gezaagde blokken Gobertanger waarop een dekplaat van basaltlava. Het derde beeld, eigenlijk een twee-eenheid, is een creatie van Arie Teeuwisse uit Amsterdam en staat wat verderop in de tuin op het tweede gazon. De beeldhouwer heeft vader Anthonis en zijn op groeiende zoon Rombout II Kel dermans in brons uitgebeeld. Bei den zijn als bouwmeester op een of andere manier bij het Markiezen hof betrokken geweest. Het is een boeiende, overtuigende compositie die 140 cm. hoog en 83 cm. breed is en ze weegt ca. 150 kg. Het beeld is geplaatst op een rechthoekige blok basaltlava als sokkel en na het patineren in de was gezet. De drie door de beeldhouwers zelf magnifiek geboetseerde beelden zijn in brons gegoten in zandvor men. Het beeld Johanna en dat van de Keldennansen bij gieterij Steyla- ert te Rumpt en het beeld Cheva lier bij Eijsbouts Klokkengieterij te Asten. Het is aardig dat het niet al leen in artistiek opzicht goede beelden zijn, maar dat ze tevens alle drie een verwantschap hebben met de historie rondom het ge bouw of de vroegere bewoners. De inmiddels opgeheven stichting 'Et cetera' heeft in oktober 1987 als uitvloeisel van de Vriendenschen king in het Markiezenhof een tijde lijke tentoonstelling ingericht over het werk van de betreffende beel dende kunstenaars. Franse tuin no. 40 In deze tuin bevinden zich ook en kele schenkingen. Het gaat om ze ven hardstenen tuinvazen uit 1986 op de hoge terraswand bij het bi bliotheekgebouw en om twee met elkaar in relatie staande bronzen beeldjes uit 1997 die zijn opgeno men in de vorm van de tuinbe- planting. Aan deze zaken is al uit voerig aandacht besteed in een pu blicatie in de Waterschans nummer 1 1998 op pagina 18 en 19, hande lende over de aanleg van de zoge naamde Franse tuin. Tot besluit Met dit opstel is getracht een sa menvatting te geven van enige spe cifieke wetenswaardigheden in de buitenruimten en die verband hou den met de grootscheepse restaura tie van het Markiezenhof. Een deel van de informatie zou anders wel licht in het vergeetboek belanden. Geraadpleegde publicaties en documenten Illustratieverantwoording: ^ffplFïïTjlT Afb.E. Schetsontwerp voor een volière in de achtertuin; februari 1981. 1H. van der Wyck, 'Herinneringen aan de architect EA Canneman. 1905-1987'. Al phen aan den Rijn 1992 (o.a. 44); (2) E. Can neman, 'Walenburg huis en hof. Neder landse tuinenstichting 1985; (3) Tekeningen met toelichtende teksten die gemaakt zijn gedurende de restauratie van het Markie zenhof door E. Canneman en A Koens. (Het restauratiearchief is ondergebracht bij de Gemeentelijke Archiefdienst)- Blad 736; d.d. 21-03-1977, gesmeed ijzeren waterputop- bouw voor grote plaats - Blad 783; d.d.28-07-1978, poortdeuren met deurnaald voor hoofdtoegang aan de Steenbergsestraat - Blad 1072-A; januari 1983, ontwerp poort deuren voor doorgang grote plaats naar de achterplaats - Blad 1072-B; februari 1983, ontwerp deurnaald voor deuren van grote plaats naar achterplaats - Blad 1078; d.d. 15-04-1983, werktekening voor deuren poort van grote binnenplaats naar achterplaats - Blad 1278; d.d. 20-06-1986, werktekening voor achtertuin no. 38 - Bladen ongenum merd; d.d. 04-04-1979, schetsontwerp voor een volière annex faisanderie op achter plaats no. 37 (een blad); d.d. 10- 12- 1979 en jan. 1980. schetsontwerpen voor een volière annex faisanderie op achterplaats no. 37 (twee bladen); d.d. oktober 1980, schetsont werp voor tuin no. 38 met volière achter de bibliotheek (drie bladen); voorgaande bla den zijn later door het Gemeentelijk Achief genummerd d.d. februari 1981, schetsont werp voor een volière in tuin no. 38 (een blad) - Blad 91 -W; 23-06- 1966, opmeting van de waterputten op de grote binnen plaats en de achterplaats - Blad 677; d.d. september 1975, opmeting oude waterput bij kerk te Veere - Blad 244-W; december 1968, oude pompput onder keldervloer no. 030 achter grote toren - Blad 678; d.d. okto ber 1975, waterputopbouw zuid-westhoek grote binnenplaats - Blad 721; d.d. juli 1976, waterputopbouw op de achterplaats. N.B. Een identieke opbouw is toegepast boven de oude waterput bij de Sint Gertrudiskerk, ingang Kerkstraat, tijdens de restauratie. (4) Notulen van de bouwvergaderingen van de restauratie no. 140 (6) d.d. 16-09-1975; no. 152 (4) d.d. 07-12-1976; no. 178 (7) d.d. 20-06-1979; no. 189 (4-d) d.d. 25-06-1980; no. 192 (9) d.d. 12-11-1980; no. 193 (6); no. 218 (8) d.d. 07-04-198; (5) C. Booij. 'Het Markiezenhof te Bergen op Zoom. Van woonpaleis tot stedelijk kultureelcentrum'. In Gemeentewerken september 1979 (245-253); (6) Brochures van de Stichting 'Vrienden van het Markiezenhof te Bergen op Zoom'. Uitgegeven in 1968, 1974, 1979 en 1990; (7) J. Sanders. 'Drie bronzen beelden, schenking van de Vrienden van het Markiezenhof. In Markiezenhof-agenda ok- tober-december 1986; (8) C. Slootmans, 'Bergen op Zoom een stad als een huis' Zaltbommel 1976 (116): (9) W. van Ham en C. Vanwesenbeeck, 'Gids voor oud Bergen op Zoom'Aitwerpen 1983 (119); (10) J. Mig horst, 'Advies t.b.v. het realiseren van een fa- zanterie annex volière'. Brief ingekomen 17-12-1979 (was ongedateerd); (11) C. Van wesenbeeck, 'De geschiedenis van de open bare drinkwatervoorziening te Bergen op Zoom' Bergen op Zoom, 1985; 12) Bra bants Nieuwsblad, dinsdag 8 november 1983; over de deurnaald van de doorgang tussen grote plaats en achterplaats. N.B. (a) De auteur van dit opstel was als pro jectleider zeer nauw bij de gehele restaura tie en inrichting van hel Markiezenhof be trokken. Daarnaast was hij vele jaren be stuurslid van de Stichting 'Vrienden van het Markiezenhof te Bergen op Zoom', (b) De Stichting 'Vrienden van het Markiezenhof heeft volgens de statuten ten doel door raad en daad medewerking te verlenen om het Markiezenhof van een waardige en pas sende aankleding, voor zowel het in- als ex terieur, te voorzien en belangstelling te wek ken voor de culturele waarde van het ge bouwencomplex. De Stichting is aanvanke lijk in 1963 op initiatief van het Gemeente bestuur begonnen als comité doch functio neert sinds 1968 als stichting. De Vrienden stichting heeft tot op de dag van heden zijn recht van bestaan meer dan aangetoond, onder andere door meerdere schenkingen, (c) Speciaal is schrijver dank verschuldigd aan Lisette de Wit-Besters voor de mede werking aan het tot stand komen van dit ar tikel. Foto afb. A en B schrijver, foto afb. C: bro chure 'Vrienden Markiezenhof 1990; teke ning alb. D: A Koens; naar ontwerp E. Can neman; tekening afb. E: E. Canneman.

Periodieken

De Waterschans | 2001 | | pagina 5