Bestuursmededeling
De Waterschans nr. 2 2001
gere Burger School (thans Scholen
gemeenschap "t Rijks'). Men vroeg
zich angstig af, of die wel zijn wo
ning zou willen verkopen aan een
congregatie die daar een katholieke
school wilde oprichten. Veilig
heidshalve trokken de algemene
overste broeder Julius van Baal
(1860-1932) en zijn assistent broe
der Egidius Rommens (1854-1906)
maar burgerkleren aan en zo ver
momd namen ze een kijkje in de
beide woningen. Alles viel positief
uit en zo kwam de koop tot stand.
De heer Daverveld trad als koper
op. Daarna kon men beginnen met
de verbouwing, want er moesten
enkele klaslokalen komen, alsmede
een kapel. Op 23 september 1901
half tien was het dan zover. Onder
leiding van Franciscus Engbersen
(1872-1903) verlieten de broeders
Isidorus Kok (1850-1916), Ansel-
mus Timmermans (1865-1917),
Alexius Floren (1874-1938), Mat
thias Schijven (1877-1930) en Poly-
carpus 'onder de zegenwen-
schen van hun Eerw. Overste en
Medebroeders' het moederhuis en
trokken ze te voet langs de Bergse-
baan, een zandpad, naar Bergen op
Zoom om daar 'eene nieuwe
school te beginnen voor minver
mogenden'. Ook het houden van
een bewaarschool en het geven van
catechismuslessen stonden op het
programma. Moe en bezweet
kwam het gezelschap twee uur latei-
in de Hoogstraat aan. Via een
poortje in de Schoolstraat en de
tuin kwamen ze haast onopge
merkt binnen. De heer Daverveld
wachtte hen op en zorgde voor biet
en broodjes. De volgende ochtend
gingen de broeders naar de katho
lieke kerk (thans schouwburg De
Maagd), om daar de H. Mis bij te
wonen tot ze in hun eigen kapel te
recht zouden kunnen. Een dag la
ter kwam kapelaan Plasschaert
kennismaken en kon het eerste
kind voor de bewaarschool worden
ingeschreven. Op 29 september
kregen de broeders bezoek van de
heer AC Maas, rector van het St.
Elisabethgesticht en tevens rector
van het nieuwe broedersconvent
(13). Het ging allemaal gemakkelij
ker en prettiger dan een halve eeuw
tevoren met de broeders van Ou
denbosch. Er waren nu duidelijke
afspraken gemaakt zowel wat de
werkzaamheden betrof als de fi
nanciën. Ook de verhouding tussen
parochiegeestelijken en broeders
was veel prettiger dan omstreeks
1850. Een gunstig klimaat dus om
van start te gaan.
7. Aan de slag
Op 1 oktober 1901 ging de school
poort voor de arme kinderen open,
ook al waren de bouwvakkers nog
druk doende. Speelplaats en
schoolgang bijvoorbeeld moesten
nog worden geplaveid. Bovendien
stonden er de eerste dag meer kin
deren aan de poort dan er plaats
was. De school had slechts ruimte
voor 41 leerlingen. Enkele weken
later, op 4 november om precies te
zijn, startte ook de bewaarschool.
Maar liefst 90 jongetjes kon het
hoofd inschrijven. Br. Ildefonsus en
Br. Wilhelmus namen de kleinen
onder hun hoede. Op I december
nam weer een andere groep leer
lingen zijn intrek in de Hoogstraat.
Vijftien jongens van de eerste en de
tweede klas van de normaalschool
te Huijbergen verhuisden naar Ber
gen op Zoom, vergezeld van enkele
docenten. Daarmee werd een eer
ste stap gezet, om in Bergen op
Zoom de kweekschool van de con
gregatie te vestigen. Huijbergen lag
niet zo gunstig, zeker niet als men
de school wilde openstellen voor
exteme leerlingen. En die had men
nodig om aan het minimum aantal
leerlingen te komen, dat nodig was
voor het verkrijgen van subsidie. De
komst van de normaalschool hield
tevens in de vestiging van een in
ternaat (14). Op 7 december ze
gende rector A.C. Maas de scholen
en de kapel in, waarna de heer Van
de Pol. directeur van Ste. Marie,
plechtig de eerste Heilige Mis in de
kapel opdroeg. Groot feest natuur
lijk. Mevrouw De Meulemeester,
echtgenote van de huisarts, verraste
de broeders met een kerstgroep
van 28 beeldjes en een bijpassende
stal. Het jaar daarop besloten de
broeders een kaarsenmakerij op te
zetten en zo wat bij te verdienen.
Mejuffrouw Weys schonk de beno
digde materialen. Om het vak te le
ren ging broeder Daniël van Pul
(1865-1926) korte tijd werken bij
Franken in Zundert en bij Van
Domburg in Oud Gastel. De nor
maalschool werd in 1902 opgehe
ven. De leraren en leerlingen van
de derde en de vierde klas trokken
dat jaar eveneens van Huijbergen
naar Bergen op Zoom en daarmee
ging de nieuwe kweekschool op 1
mei 1902 officieel van start. De
vierde cursus telde toen zeven
broeders-leerlingen en de derde
cursus vier. Het klooster had in
korte tijd een flink aantal inwoners
meer. Het duurde enkele weken
voor de school goed draaide. Ook
de financiering van de nieuwe
kweekschool was niet rond. Het rijk
was minder scheutig dan men zich
had voorgesteld. Over 1902 keerde
Den Haag nog geen subsidie uit.
Voorts viel het tegen dat school-
meubilair en leermiddelen uit ei
gen middelen betaald moesten
worden. Bijzondere kweekscholen
mochten rekenen op een beschei
den bijdrage uit 's lands kas, maai
de eerste vergoeding liet even op
zich wachten (15). Erger was het
verlies van broeder Franciscus Eng
bersen, de eerste overste van het
Bergse convent, hoofd van de
school en eerste directeur van de
kweekschool. Hij overleed op 21
september 1903. Hij muntte uit in
tact en wijsheid. Zijn heengaan was
een groot verlies voor huis en
kweekschool. Broeder Seraphinus
Wildeboer volgde hem op als huis
overste en als directeur, maar
slechts voor korte tijd. Hij overleed
al in de zomer van 1905. Broeder
Pacificus Kruter (1850-1930) volgde
Seraphinus toen op als overste en
als directeur van de kweekschool.
Er kwam gebrek aan ruimte. In ok
tober 1902 konden vier huisjes
hoek Keizerstraat/Schoolstraat
voor f 4.000,- worden gekocht, iets
later nog gevolgd door het huis van
mevrouw De Ram voor 1.600,-.
Dat maakte de bouw van vier klas
lokalen mogelijk In 1904 halveerde
de St.-Vincentiusvereniging haar
jaarlijkse bijdrage. Dat jaar kochten
de broeders een wei dicht bij de
bebouwde kom van de stad om
meer speelgelegenheid te hebben
voor de internen. Het lapje grond
kreeg al gauw de naam van 'broe-
dersweike'. De naoorlogse uitbrei
ding van de stad naar het oosten
slokte ook het 'weike' op. Het con
tact met de St.-Vincentiusvereni
ging leidde ertoe dat, net zoals in
Breda en Oosterhoul was gebeurd,
aan de broeders werd gevraagd om
de zorg voor de katholieke wees
jongens op zich te nemen. Die
woonden sinds 1857 in "t Swaan-
tje', Blauwehandstraat 34 (16). Eind
november zegde daar de wezenva-
der zijn betrekking op. De regenten
besloten toen de weeskinderen
over te dragen aan de broeders. Op
68
De Waterschans nr. 2 2001
25 januari 1906 kwam broeder
Matthias Schijven (1877-1930) naar
Bergen op Zoom om de plaats van
wezenvader in te nemen. Drie da
gen later bracht mijnheer Touw zes
katholieke jongens van de Blauwe
handstraat naar de Hoogstraat,
waar 'het huis van Van Deventer'
(nr. 21) als weeshuis werd ingericht.
Op 11 juni 1906 woonden er in de
Hoogstraat 28 broeders, 30 kweke
lingen en 6 weeskinderen (Op 12
april 1907 telde men 35 broeders,
waarvan er 12 geprofest waren, 15
de status van novice hadden en er
8 juist waren ingetreden, de zoge
naamde postulanten) (17).
(Wordt vervolgd).
Noten en geraadpleegde werken
Van het huis in de Hoogstraat (op den
duur de nummers 19 t/m 29) zijn vier
kronieken bijgehouden met uitzonde
ring van de periode 25 november 1919
- oktober 1926. Het zijn vier cahiers
met stijve kaft zonder paginanummer.
Er wordt hieronder naar verwezen als
Kroniek I enz. en met datum. Ook is er
een kasboek van de kaarsenmakerij
over de jaren 1905 t/m 1918. (1) Joos
van Vugt: Broeders in de katholieke be
weging. De werkzaamheden van vijf Ne
derlandse onderwijscongregaties van
broeders en fraters, 1840-1970. Nijme
gen 1994 (dissertatie) p.20 e.v.; (2).
AJ.M. Alkemade: Vrouwen XIX. Geschie
denis van negentien religieuze congrega
ties 1800-1850. 's-Hertogenbosch 1966
(dissertatie) p.75 e.v. Zie ook: S. Stok
man ofm: De religieuzen en de onder
wijspolitiek in het Vereenigd Koninkrijk
der Nederlanden. 's-Gravenhage 1935.
En: A.M. Lauret: Per Imperatief Man
daat. Bijdrage tot de geschiedenis van
onderwijs en opvoeding door katholieken
in Nederland, in het bijzonder door de
Tilburgse Zusters van Liefde. Tilburg
1967 (dissertatie); (3). Alkemade a.w. p.
59 e.v. en p. 115; (4). Toine van Eekelen
en Cees Vanwesenbeeck: Van gasthuis-
meesters, momboirs en regenten. De ge
schiedenis van het Algemeen Burger
Gasthuis en zijn voorgangers te Bergen
op Zoom 1246-1968 (Studies uit Bergen
op Zoom, deel 7), Bergen op Zoom
1989, p. 59 e.v.; (5). Joos van Vugt: a.w.
p.72 e.v. en p. 103 e.v.; (6). E. Boenigter:
150 Jaar lang Broeders van Goede Wer
ken. Oostakker 1980 (Geschiedenis van
de Broeders van Onze Lieve Vrouw van
Lourdes, in Nederland ook bekend als
de Broeders van Dongen). Van de
zelfde auteur: In smarten geboren.... Ge
schiedenis van een Broederscongregatie.
Amsterdam/Voorhout 1985 (Betreft de
congregatie van Onze Lieve Vrouw van
Zeven Smarten, de Broeders van Am
sterdam); (7). Geschiedenis van het Wil-
helmieten Klooster en van het Bisschop
pelijk Instituut Ste. Marie te Huijbergen
[Door] Eenige Oud-leerlingen, Bergen
opZoom 1907 p.352. En: C.E Gabriels:
Uit de geschiedenis van Huijbergen en
van zijn Wilhelmietenmonasterium (Pu
blicaties van het Archivariaat 'Nas-
sau-Brabant' nr. 60) z.p. 1982 p.73 e.v.;
(8). Joos van Vugt, a.w. p. 103-104. Zie
ook: J.PA van Vugt: Broeders en Scho
len in Bergen op Zoom. Over het onder
wijs in Noord-Brabant en een mislukte
vestiging van de Broeders van Saint
Ijouis, 1849-1852. In: Onderwijs (Studies
uit Bergen op Zoom nr. 10). Bergen op
Zoom zj. p. 12-30; (9). Joos van Vugt,
a.w. van noot 1, p. 89; (10). P.B.A. Melief:
Joannes van Hooydonk, apostolisch ad
ministrator en vicaris van het vicariaat
Breda, eerste bisschop van Breda
1827-1853-1867 (Bijdragen tot de ge
schiedenis van het Zuiden van Neder
land LXXI, Tilburg 1987 p.73 en
p.219-242; (11). J.M. Backx: Onderwijs is
meer dan goud. Het lager onderwijs in
Bergen op Zoom in de tweede helft van
de negentiende eeuw. In: Onderwijs. (Stu
dies uit Bergen op Zoom nr. 10), Ber
gen op Zoom zj. p.33-77. Zie p.55 e.v.;
(12). J.M. Backx: a.w. Bijlagen 1 tot en
met 5, p.70-75; (13). Kroniek van het
convent in de Hoogstraat, deel 1
1901-1919, sept. 1901; (14). Idem 20 mei
1905; (15). Idem 24 juni 1905; 16. Ben
Daeten Het Bergs Protestants Weeshuis
1597-1997. Vier eeuwen wezenzorg en
hulpverlening met name in Bergen op
Zoom. Bergen op Zoom 1998, p.
386-391.
Om reden van kostenbesparing zal het volledig uitgewerkt
verslag van de ledenvergadering niet meer automatisch aan
u worden toegezonden. Leden die een volledig uitgewerkt
verslag wensen, kunnen dit aanvragen bij de secretaris. Het
verslag kan zowel schriftelijk als per e-mail aan u worden
toegezonden. Daarnaast zullen voor aanvang van de eerst
volgende ledenvergadering een aantal verslagen ter inzage
worden gelegd.
Een samenvatting van dit verslag zal worden gepubliceerd
in Waterschans 3.
69
