Kroonleden
De Waterschans
Bestuur
Voorzitter:
PUBLICATIES
STUDIES UITBERGEN OP ZOOM
DE WATERSCHANS
Redactie-secretariaat:
De Waterschans nr. 2 2001
Deze Waterschans:
Onder de zoden...
Een uiterst waardevol artikel van
onze stadsarcheoloog Marco Ver
munt opent deze Waterschans. Hij
verhaalt over tot nu toe onbekende
feiten van een grote pestepidemie
in de stad, waarbij een zeer groot
deel van de bevolking is omgeko
men. Velen werden begraven in of
rondom het gasthuis. Van de daar
gevonden Grote Man van Bergen
op Zoom is een recontructie ge
maakt die aangemerkt kan worden
als de eerste in Nederland vervaar
digde reconstructie van een mid
deleeuwer.
Onverwacht koninklijk bezoek
Het was op een zomerse zondag
avond in 1521 dat de inwoners van
Bergen op Zoom door tromgeroffel
werden opgeschrikt. Haastig waren
de leden van de schuttersgilden ge
waarschuwd dat ze moesten aan
treden, want er was een zeer hoge
persoonlijkheid in aantocht. Nie
mand minder dan koning Christi-
aan II van Denemarken zou weldra
de stad binnentrekken. Een stoet
van ongeveer veertig wagens ver
voerde de bagage. Met brandende
toortsen reden hun Bergse colle
ga's hen vanuit de Wouwse Poort
tegemoet tot aan het galgenveld.
De stoet begaf zich daarop naar
het Markiezenhof. Brandende pek-
vaten verlichtten de weg naar het
St.-Jansplein.
R. van den Bergh en drs. G. Huij
bregts lichten in dit artikel toe wat
de Deense koning in de Nederlan
den en in Bergen op Zoom kwam
doen.
100 jaar broeders van Huijbergen
Het is dit jaar 100 jaar geleden dat
de Broeders van Huijbergen zich in
Bergen op Zoom vestigden. Op
deskundige wijze beschrijft drs.
Huijbregts het wel en wee van deze
broeders en hun betekenis voor
onze stad.
Franse Hospitaal te
Bergen op Zoom
Dit is het tweede deel van het arti
kel over het Franse Hospitaal te
Bergen op Zoom. Op deskundige
wijze gaat de auteur in op het feit
dat, nadat het Koninkrijk Holland
in 1810 bij Frankrijk was ingelijfd,
Napoleon in Bergen op Zoom een
hospitaal vestigde voor zijn solda
ten. De magistraat van de stad ver
zette zich aanvankelijk zeer heftig
tegen deze gang van zaken, maar
de Franse bezetter hield voet bij
stuk. Zelfs wist hij te bereiken dat
De uitgaven van de Geschiedkundige Kring kunnen mede tot stand
komen dankzij het speciale lidmaatschap van de volgende bedrijven:
ABN-AMRO
DARVI BV
GOLDEN TULIP Bergen op Zoom
HDW Kantoormachines
P. JANSEN Installatie Techniek BV
Taxi- en toeringcarbedrijf DE KOCK
De KOK Bouwgroep Bergen op Zoom/Goes BV
Steenhouwerij De Kort, Bergen op Zoom
Boekhandel VAN DER KREEK BV
Tapperij DE KROON
VAN LOON SMITS Installatiebedrijf BV
Hotel MERCURE DE DRAAK
RABO BANK Bergen op Zoom
GEBR VOETS, Weg- en Waterbouw BV, Rosmalen
Woningstichting SOOMLAND
Woningstichting SPECTRUM
De Waterschans nr. 2 2001
de 'geallieerden' (i.e. de stedelijke
magistraat) het beheer over de in
stelling langzaam maar zeker over
namen. Zo werd het hospitaal aan
vankelijk beheerd door een bijzon
dere commissie die als 'trait d'u-
nion' fungeerde tussen het stadsbe
stuur en de Franse directie. In 1811
werd het hospitaal vervolgens tot
een organiek onderdeel van het
stelsel van stedelijke medisch-so-
ciale voorzieningen verklaard.
Daarna werden achtereenvolgens
de Franse 'économe' en de 'dis
pensier' vervangen door Neder
landse bestuursambtenaren. Aldus
ontstond uiteindelijk het merk
waardige geval dat Nederlandse
burgers ten behoeve van Franse
soldaten een hospitaal beheerden,
naar Franse regels maar - goed
deels - met Hollands geld.
Het Franse hospitaal leek qua
functie reeds veel meer op een mo
dern ziekenhuis. De patiënten wer
den opgenomen met de uitdrukke
lijke bedoeling om behandeld en
vervolgens weer ontslagen te wor
den. Teiwijl de Nederlandse docto
res en chirurgijns slechts af en toe
een bezoek in het gasthuis afleg
den, kende het Franse hospitaal
reeds inwonende artsen die dage
lijks vergezeld van een apotheker
hun visites liepen.
Vergeleken bij het gasthuis was het
militaire hospitaal zijn tijd dus ver
vooruit.
Weeskinderen als afzetters
Een aanvulling op de in de vorige
Waterschans gepubliceerde prent
uit 1622, waarbij het vermoeden
bestaat dat deze prent door wees
kinderen is ingekleurd.
Geschiedenis van
Bergen op Zoom IX
Al weer meer dan twee jaar be
schrijft drs. G. Huijbregts in chro
nologische volgorde de geschiede
nis van Bergen op Zoom. Het is
een gigantisch project waar in ieder
geval veel lezers erg blij mee zijn.
In deze aflevering vraagt hij de aan
dacht voor Bergen op Zoom onder
de heren van Glymes en vooral
voor Jan III.
De voeten en enkels
van de stadstoren
Tussen 1969 en 1988 is de Grote of
Sint Gertrudiskerk te Bergen op
Zoom grondig gerestaureerd, na
vele jaren van zorg en energie om
de financiering rond te krijgen.
De kapelruimte noordelijk gelegen
aan de stadstoren behoorde niet tot
het restauratieplan omdat die na
de oorlog, begin jaren vijftig, al was
gerestaureerd. Deze ruimte was in
1969 nog zonder functie. Ook de
toren, met uitzondering van de be
gane grondhal, was niet opgeno
men in het restauratieplan. Ze is nu
als Rijksgeclassificeerd monument,
immer eigendom van de stad ge
weest. Het kerkgebouw was eigen
dom van de gemeente vanaf het
ontstaan tot in 1798, toen de schei
ding van kerk en staat werd inge
voerd. In 1969 is de burgerlijke ge
meente opnieuw eigenaar gewor
den, hetgeen op zich uitzonderlijk
is en een grotere zekerheid geeft op
behoud.
In april 1972 zijn de restauratie
werkzaamheden aan het kerkge
bouw ernstig verstoord door een
bijna alles vernietigende uitslaande
brand. As gevolg daarvan liep de
door het kerkgebouw omklemde
toren ook averij op. De schade aan
de toren is in 1973/74 hersteld als
afzonderlijk project en onder an
dere bekostigd uit de ontvangen
verzekeringspenningen. Van die ge
legenheid en van het feit dat het
bovendeel van de toren aan de bui
tenzijde toen in de steigers stond, is
gebruik gemaakt om de toren op te
meten en gedetailleerd in tekening
te brengen. Toen is tegelijk nage
gaan hoe de toren is gefundeerd en
hoe de toestand van dat belangrijke
onderdeel is. Met name over die
fundering en de torenhal handelt
dit artikel van wie anders dan van
Kees Booij.
En verder uw aandacht voor:
- Mededelingen
- Boekbespreking
- Leesportefeuille
De Peberbus volgde de geschiede
nis van Bergen op Zoom. Ze sloeg
de Deense koning gade die de stad
bezocht, ze knipoogde naar de
broeders van Huijbergen die hier
zo veel goeds deden. Ze keek be
droefd naar de vele pestlijders, naar
de militairen in het Franse hospi
taal en naar weeskinderen die da
genlang maar kaarten zaten in te
kleuren.
Het fundament van de toren is zo
goed dat ze al dit wel en wee even
wichtig kon doorstaan.
B. Daeter, hoofdredacteur
Laat ik mij even voorstellen...
Het kan raar lopen in het leven.
Toen ik zestien jaar was, werd ik ge
vraagd bestuurslid te worden van
de Kring Maas-Niers van het Lim
burgs Geschied- en Oudheidkun
dig Genootschap (LGOG). Ik was
de enige vrouw in een gezelschap
van zes oudere en gepensioneerde
mannen. Jarenlang heb ik met ple
zier deze functie vervuld en met
name het onderdeel excursies
voorbereiden, was favoriet. Toen ik
net mijn rijbewijs had, mocht ik
van mijn vader de auto meenemen
om met de secretaris een excursie
naar Keulen voor te bereiden. Ik
had het rijbewijs en in Duitsland
gold op de autowegen geen snel
heidslimiet, dus jeugdig onbezon
nen werd het traject met 160 km
per uur afgelegd. De terugweg ging
zo voorspoedig dat de grensover
gang bij 't Ven werd gemist en Beek
bij Nijmegen de eerstvolgende was.
Op dezelfde leeftijd richtte ik een
afdeling Maas en Niers van de Ne
derlandse Jeugdbond ter Bestude
ring van de Geschiedenis (NJBG)
op. Ik was voorzitter en het totale
ledenaantal, dus inclusief het be
stuur, bedroeg vijftien. Geheel con
form de leeftijd en de intenties van
de NJBG werden excursies per fiets
49
FAUSTO NUMINE
BERGA VICTRIX
31 ste jaargang nr. 2, juni 2001
ISSN: 0926-3918
Verschijnt viermaal per jaar
De Geschiedkundige Kring van Stad
en Land van Bergen op Zoom
Erevoorzitter.
Dr. E.G.H. Hartel
Ereleden:
J.WA van Gastel,
Dr. WA van Ham
drs. Johanna Jacobs
Secretaris:
E Wakkee
Halsterseweg 256
4613 BD Bergen op Zoom
Tel. 0164-237901
Penningmeester:
LJA Vriends
Ariëlstraat 13
4624 VN Bergen op Zoom
Tel. 236663
Postrekening 24 05 922 en
Bankrekening 52 50 45 244
ten name van:
penningmeester Geschiedkundige Kring
van Stad en Land van Bergen op Zoom
Contributie: f 45.- (minimaal) per jaar
Ledenadministratie:
drs. J. Backx
Schiethoek 5
4614 CT Bergen op Zoom
Tel. 0164-240614
Overige leden:
A Evers
B. Grosfeld-Asselbergs
B. Schot
Redactie-adres:
C. Vanwesenbeeck
Postbus 35
4600 AA Bergen op Zoom
Tel. 0164-241930
Redactieleden:
R van den Bergh
drs. B. Daeter (hoofdredacteur)
drs. N. Grosfeld
drs. G. Huijbregts
drs. J. Zwagemakers
drs. B. Daeter
Oudland 8
4617 ME Bergen op Zoom.
Tel. 0164-210209
Fax. 0164-210922
Toezicht distributie:
drs. J. Backx
Schiethoek 5
4614 CT Bergen op Zoom
Tel. 0164-240614
Vormgeving en druk:
Drukkerij Vis Offset
Alphen aan den Rijn.
HU
Drs. Johanna Jacobs, de nieuwe voorzit
ter van de Kring.
