De Waterschans nr. 2 2001 len vielen slecht bij de machtige prelaten en abten. Er waren in De nemarken rijke kloosters en hun in vloed op het platteland was groot (5). Ajb.2. Kasteel Kronborg aan de Sont als bewaker van de Sonttol Het slot ligt iets ten noorden van Kopenhagen en is thans een scheepvaartmuseum. een huwelijk met diens kleindoch ter Isabella, een zuster van Karei V. In 1515 vertrok de 13-jarige bruid naar haar nieuwe vaderland. Zij moest voor opvolgers zorgen en voor steun van de Habsburgers voor de politiek van Christiaan. Duitje bleef in de gratie en Isabella kwam op de tweede plaats. Geluk kig voor Isabella stierf de minnares al in 1517. 'Vergiftigd', werd er ge fluisterd. Moeder Sigbrit bleef ech ter een hoofdrol spelen aan het ko ninklijk hof (4). Zo bruut en onbehouwen als Christiaan zich tegenover zijn vrouw gedroeg, zo bot kon hij ook in de politiek tekeergaan. In Dene marken prikkelde hij de adel, de bisschoppen en de kloosters tot verzet door te tomen aan hun pri vileges. Daar stond tegenover dat hij boeren en burgers voor zich in nam door de lasten van de boeren te verlichten en progressieve maat regelen te nemen op het gebied van onderwijs en handel. Sigbrit adviseerde hem om de macht van de hoge heren te breken en de koopvaardij te stimuleren, 'net zo als bij ons in Holland'. De koning koos partij voor de Hollanders in hun strijd met de Hanze. Zo raakte Christiaan II in oorlog met Hanze steden als Lübeck en Danzig. Hij rekende op steun van Holland en van Karei V. Een andere tere kwes tie waarmee Christiaan te maken kreeg was de refonnatie. Na 1517 drongen de ideeën en geschriften van Luther spoedig door in Dene marken. De koning voelde wel voor de hervorming, maar durfde van wege zijn zwager Karei V niet met Rome te breken. Wel breidde hij zijn macht over de kerk uit door de benoeming van bisschoppen aan zich te trekken en door te verbie den om in hoger beroep te gaan bij de paus. Op eigen, houtje schafte hij het celibaat af. Deze maatrege- 3. Opstand In 1520 voelde de Deense koning zich sterk genoeg om Zweden te gaan onderwerpen. Hij slaagde erin de nationalistische partij van Sven Sture de Jongere te verslaan - Sven zelf sneuvelde - en zich als koning van Zweden te doen erkennen. Daarna ging het snel fout. Op 7 no vember 1520 richtte de vorst een bloedbad aan onderzijn tegenstan ders, vooral hoge edelen. Een aan tal van hen had hij uitgenodigd voor een verzoeningsfeest met de plechtige belofte dat ze niets te vre zen hadden. Na afloop echter wer den meer dan 80 voorname gasten overvallen, gearresteerd en ont hoofd. Zijne Majesteit stond la chend bij het schavot. Hij verde digde zijn optreden met de opmer king dat men een belofte aan 'ket ters' niet hoefde te houden. Van Afb.3. De lutherse dom in Odense. Aan de fraaie altaarretabel is te zien dat de lutherse kerk in de Skandinavische landen veel van de katholieke liturgie heeft bewaarddit in tegenstelling tot het calvinisme. Ook de bestuurlijke organisatie met bisschoppen werd gehandhaafd. 58 De Waterschans nr. 2 2001 menig veroordeelde was bekend dat hij met Luther sympathiseerde. Het bloedbad was voor Zweden het sein om naar de wapens te grijpen. Lübeck schoot tehulp met geldle ningen. Gustaaf Wasa werd tot lei der gekozen. Zijn vader was een slachtoffer van het Stockholmse bloedbad en Sten Sture de Jongere was een neef van Gustaaf. Christi aan week met zijn troepen uit naar Denemarken, want ook daar was een opstand tegen hem uitgebro ken. Rebelse edelen zochten steun bij de Hanze, vooral bij Lübeck. Zij verklaarden Christiaan II vervallen van de troon en kozen in 1523 zijn oom Frederik van Holstein tot ko ning. Christiaan II vluchtte met en kele schepen naar de Nederlanden en ging op 1 mei in Veere aan land. Landvoogdes Margaretha was hele maal niet blij met zijn komst, want zij voorzag politieke moeilijkheden die de handel met de Oostzeelan den zou kunnen schaden. De Zwe den riepen in hetzelfde jaar Gu staaf Wasa tot koning uit. Daarmee kwam definitief een einde aan de Unie van Kalmar. Noorwegen bleef nog tot 1814 met Denemarken ver bonden, maar in dat jaar moest Denemarken als straf voor de sa menwerking met Napoleon Noor wegen afstaan aan Zweden. In 1905 kreeg Noorwegen een eigen ko ningshuis (6). 4. Albrecht Dürer en Christiaan II In 1520/21 bezocht een nog be roemder man dan Christiaan Ber gen op Zoom. Niemand minder dan de toen al bekende en gewaar deerde tekenaar, schilder en gra veur Albrecht Dürer verbleef in 1520 enkele dagen in de stad. Ge lukkig voor ons hield hij een dag boek bij en daarin legde hij zijn oordeel over de plaats en het heer lijke hof vast. Letterlijk lezen we: 'Ich hab gesehen des von Bergen hausz, ist fast grosz und schon ge- bauet. Bergn ist ein lustig Ort im sornmer und sind des jahrs zween grosz merckt' (7). De uitbreiding van de kerk, het zogenaamde 'nieuwe werk', legde hij vast in een tekening. Van Bergen op Zoom reisde Dürer door naar Antwerpen. In Brussel hoorde Christiaan dat Dürer in Antwerpen was. Hij liet de kunstenaar weten dat hij door hem getekend wilde worden. Dürer stond op het punt om naar Neu renberg af te reizen, maar voor de Deense koning wijzigde hij zijn plannen. Met vrouw en dienst maagd voer hij de volgende dag, het was 3 juli 1521, naar Brussel. Daar bood hij de vorst enkele van zijn gravures aan voor vijf gulden. De koning nodigde hem uit voor een maaltijd en gedroeg zich vol gens Dürer zeer minzaam. Met houtskool tekende hij Christiaan en ook Anthony von Metz, de Deense gezant aan het keizerlijk hof. Laatstgenoemde betaalde hem daarvoor twaalf Hoomse guldens. Twee daarvan was de kunstenaar kwijt aan een collega die voor hem verf wreef, want Dürer wilde de ko ning ook schilderen. Dürer mocht 's zondags aanzitten aan de feestelijke dis die Karei V en de landvoogdes Margaretha van Oostenrijk hun zwager aanboden. Christiaan moet verrukt zijn ge weest over het geschilderde portret, want hij honoreerde het werk met maar liefst dertig gulden, voor die tijd inderdaad een vorstelijk be drag. In de stad kocht Dürer voor een stuiver een paar sokken. Op 12 juli vertrok hij uit Brussel en reisde via Leuven, Thienen, St. Truiden, Tongeren en Maastricht naar Aken, waar hij 14 juli aankwam. Het schil derij is verloren gegaan; de houts kooltekening wordt bewaard in Londen, in het Brits Museum (8). 5. Christiaan II in de Nederlanden Nadat Christiaan Bergen op Zoom had verlaten, heeft er zich nog heel wat afgespeeld rond deze verdreven vorst. Hij was vast van plan om zijn troon terug te krijgen, desnoods met geweld. Bergen op Zoom merkte dat ook. Als belangrijke handelshaven en markt was de stad Afb.4. Portrettekening van koning Chris tiaan, gemaakt enkele dagen na diens bezoek aan Bergen op Zoom nu eenmaal gevoelig voor econo mische crises. De Hanzesteden aan de Oostzee waren zeer afhankelijk van een on gestoorde vaart door de Sont, de smalle zeeweg tussen Denemarken en Zweden, tussen Noordzee en Oostzee. Datzelfde gold natuurlijk voor bijvoorbeeld de handelaars uit Antwerpen, Bergen op Zoom en Amsterdam. Omdat Christiaan II met een vloot naar Zeeland uit week en vervolgens in Holland oor logsschepen en soldaten bijeen bracht, blokkeerde Lübeck voor Hollandse schepen de Sont en grendelde Danzig haar haven voor de Hollanders af. Dat was een ge voelige zaak, want de Nederlanden konden niet zonder het graan uit de Oostzeelanden. Holland A.fb.5. Signatuur van koning Christiaan onder de brief aan Jan III waarin hij het over lijden meldt van koningin Isabella. 59 ~T\J K>1^Y ir?

Periodieken

De Waterschans | 2001 | | pagina 6