,-wv frflJ tU. J De Waterschans nr. 2 2001 stuurde een oorlogsvloot naar de Sont (juni 1523) om een konvooi van 130 vrachtschepen te bescher men. Tegelijkertijd hadden er even wel onderhandelingen plaats. Landvoogdes Margaretha beloofde de Hanze geen militaire steun te zullen geven aan Christiaan II. Ant werpen en Amsterdam bekrachtig den die overeenkomst in 1525. Zo werd de vrede hersteld, zij het niet voor lang (9). Eén nare kwestie bleef voorlopig onopgelost. Die dateerde al van 1510. In dat jaar kregen Antwerpen en Lübeck ruzie, omdat in een oor log tussen Lübeck en Denemarken de Hanzestad beslag legde op Ant werpse schepen die op weg waren met goederen voor Denemarken. Keizer Maximiliaan had toen Lü beck bevolen de schepen terug te geven, maar Lübeck had geweigerd. Toch wilde men de zaak niet laten escaleren en daarom kwamen de partijen overeen om de zaak tien jaar te laten rusten. In 1520 waren die jaren om en de gedupeerden van 1510 eisten wederom schade vergoeding. Alles bijeen ging het om zo'n honderdduizend gulden. Lübeck weigerde elke vergoeding en daarop lieten de schuldeisers tij dens de paasmarkt van 1521 de Bergse schout Jan Coelgenen be slag leggen op goederen van koop lieden uit Lübeck en enkele andere Hanzesteden. Tot de gedupeerden hoorden zeven grote ondernemers (10). Als tegenmaatregel verbood de Hanze haar leden elk contact met Antwerpen. Keulen weigerde echter daaraan mee te doen. Hol land, Brabant en Zeeland drongen aan op maatregelen tegen de Hanze, maar hier was het Vlaande ren dat elke medewerking weigerde. Geen wonder als men bedenkt dat Brugge de stapelplaats was voor de Hanze, dat wil zeggen dat alle Han- zeschepen eerst naar Brugge voe ren om daar hun goederen te koop aan te bieden. Met wat overbleef bezochten ze vervolgens de Bergse en Antwerpse jaarmarkten. Christiaan II maakte de zaak nog ingewikkelder. Wat moest Karei V doen? Zijn zwager en zus in de steek laten? Hij had al zoveel an dere zaken aan zijn hoofd. In Italië eiste de oorlog tegen Frankrijk om Milaan alle aandacht, energie en geld op. Het bezoek van de Deense koning kwam dus erg ongelegen. De opvang van de ballingen liet de keizer over aan zijn tante Marga retha, de landvoogdes. Die wilde vrede in het noorden, want ook zij was slecht bij kas en de Staten-Ge- neraal protesteerden tegen elke bede voor Kareis oorlogen. In 1524 kwam de Hoge Raad van Mechelen met een uitspraak over de schadevergoeding voor de Ant werpse schippers. Na 14 jaar pakte die gunstig voor hen uit. Jan III, de heer van Bergen op Zoom, was'blij met de vrede, maar hij vroeg wel meteen een bevestiging van de pri vileges van de Bergse jaarmarkten. Er waren immers in 1520 in strijd met de rechten van een vrije markt goederen in beslag genomen. Dat kon vreemde kooplieden afschrik ken (11). 6. Kaperbrieven uit Lier Waar moest Christiaan blijven? Hij mocht in Lier gaan wonen. Daar wijst men de toerist nog steeds op "t Hof van Denemarken', de wo ning van Christiaan II van 1524 tot 1530. Hij was vergezeld van konin gin Isabella, hun drie kinderen, een klein gevolg en een lijfwacht. De koning kon goed overweg met de plaatselijke bevolking en was een gezien lid van het kolveniersgilde (12). Het was hier dat hij zijn vrouw verloor. Op 8 januari 1526 had zij haar testament gedicteerd en op 19 januari overleed zij in het kasteel van van Zwijnaarde. Het gemeente lijk archief van Bergen op Zoom bezit een authentieke copie van haar laatste wil en een brief van 'Christiern par la grace de Dieu Roy de Dennemarche, Swede etc' gericht aan zijn 'Cousin' Jan III van Bergen, waarin de vorst het overlij den van zijn echtgenote meedeelt. Jan III maakte namelijk deel uit van de commissie die belast werd met de uitvoering van het testa ment (13). Als een echte Habs- burgse liet ook Isabella heel wat schulden na. Die mocht tante Mar garetha voor haar voldoen. De ex-koning kreeg nog een verlies te verwerken. Hij moest zijn drie kin deren afstaan. De keizer vond het toch maar beter om die door Mar garetha te laten opvoeden, want Christiaan stond bekend als ie mand die met Luther sympathi seerde. De Deense koning hield zich in Lier niet alleen bezig met koningschieten in het kloveniers- of kolveniersgilde. Hij bleef zoeken naar middelen en wegen om als vorst in Denemarken terug te ke ren. Reeds in 1524 wierf hij troepen in Duitsland en charterde hij sche pen in de Nederlanden. Op 9 okto ber 1525 ontving Jan III de vorst in Bergen op Zoom. Als koning kon Christiaan kaper brieven uitreiken. Zijn secretaris Hans Michielsen bemiddelde in het aantrekken van zeelieden met een schip. In Arnemuiden was het Lambert Andersen van Ripen die in's konings dienst trad en in Veere wist Hans Michielsen Claes Kniep- hof voor de zaak te winnen. Na ontvangst van de kaperbrieven, op gesteld in Lier, voeren de Zeeuwen uit om schepen van de Hanze en de Denen te overmeesteren. In de Nederlanden was men weinig ge lukkig met deze ontwikkeling. Hol- c&^ yy- w»~Yrjy \JUU- k-v? Afb.6. Fragment uit liet testament van koningin Isabella waarin zij enige van haar vrien den, waaronder Jan III van Bergen, verzoekt Christiaan te helpen bij de uitvoering ervan. 60 De Waterschans nr. 2 2001 land stuurde een onderhandelaar naar Lier om Christiaan van de kaapvaart te doen afzien. De ko ning beloofde dat onder ede, maar Kniephof en Andersen verlieten toch de haven van Arnemuiden met een tiental schepen. Daarop verbood Margaretha haar onderda nen om de kapers - zeerovers noemden anderen hen - diensten of goederen te leveren. Evenals an dere heren en stadsbesturen maakte ook Jan III dit bevel be kend. Te Antwerpen werd Kniephof openlijk tot zeerover verklaard. De kapers maakten intussen de Noordzee onveilig en Kniephof be dreigde zelfs het Noorse Bergen. Maar de dagen van succes waren weldra geteld. Een Hamburgse vloot verniste de kapers begin ok tober 1525 in de monding van de Ems in Oost-Friesland. Kniephof viel met 161 manschappen en al zijn schepen in handen van de Hamburgers. Als zeerover werd hij met 73 metgezellen ter dood ver oordeeld. 7. Een laatste poging Christiaan gaf het niet op. Toen Karei V weer eens in de Nederlan den verbleef, wist Christiaan 50.000 gulden van hem los te krijgen, geld dat hij eigenlijk nog tegoed had uit de bruidsschat van Isabella. In 1531 ronselde hij soldaten. Minder leuk was dat hij zijn troepen in Holland, Utrecht en Overijssel le gerde waar ze leefden op kosten van de streek. In oktober 1531 ver trok de verdreven vorst met 7000 man vanuit Medcmblik naar Noor wegen. De koning van Denemar ken Frederik van Holstein en het stadsbestuur van Lübeck sloten op nieuw een verbond en zochten ver der steun bij de Duitse protestantse vorsten die zich hadden verenigd in de Schmalkaldische Bond. Frans I van Frankrijk en hertog Karei van Gelre steunden de coalitie tegen Christiaan II en Karei V. De keizer had in die dagen al zijn aandacht nodig om de Turken tegen te hou den. In 1529 had hij amper Wenen kunnen redden. In Noorwegen aangekomen ging Christiaan over tot het belegeren van een kasteel in de omgeving van Oslo. Frederik sloot de Sont af voor Hollandse schepen en daarmee stagneerde de graanimport. Zelfs in Mechelen en Brussel braken rellen uit vanwege de hoge broodprijzen (15). Ook 4/2x7 Op 18 februari 1524 vestigde Christiaan en zijn gezin zich in een complex van gebouwen aan de Kerkhofplaats nabij de St.-Gummarus- kerk te Lier. deze keer was het succes van Chris tiaan van korte duur. Na een ne derlaag liet hij zich verleiden tot overleg met de tegenpartij onder belofte van vrijgeleide. Hij kende toch de waarde van beloften onder ede. Hij kreeg levenslang en tot zijn dood in 1559 bleef hij opgesloten in een Deens kasteel. Het onver wacht overlijden van koning Frede rik 1 in 1533 stortte Denemarken in een burgeroorlog tussen voor- en tegenstanders van een terugkeer van Christiaan II. De tegenstanders zegevierden tenslotte en zo volgde de zoon van Frederik I zijn vader op als koning van Denemarken, Noorwegen en IJsland onder de naam Christiaan III (1534-1559). Hij was het die in zijn landen het lutheranisme doorvoerde. Dene marken zat diep in de (oorlogs)- schulden en door de kloosters op te heffen kreeg het land de be schikking over rijke goederen. Ook Gustaaf Wasa zag op die manier kans om zijn leningen af te lossen, met name aan Lübeck Door veel van de katholieke liturgie en orga nisatie in stand te houden kon de overgang naar het lutheranisme zonder al te veel strijd en vervol gingen plaatsvinden. Voor menig Skandinavier en IJslander ge beurde het haast ongemerkt (16). Noten (1). G.CA Juten: Christiaan II van De nemarken te Bergen op Zoom. In: Taxandria XXX (1923) p.159/160. Ori gineel in Gemeentearchief Bergen op Zoom. Aanwinsten 24; (2). Zie o.a. HA Enno van Gelder: De zestiende eeuw (1492-1609). In: Wereldgeschiedenis V p. 183-186. Bussurn 1972 (vijfde druk)en P. Jeannin: Histoire des pays scandinaves. Paris 1956; (3). Voor meer details zie: Piet Terlouw: Liefde in het hoge noor den. Kampen 1980; voorts Johannes V. Jensen: De val van de koning, z.p. 1979, met verklarend nawoord van Egil Tom- quist p. 256 e.v.; (4). Karl Brandi: Keizer Karei V. Vorming en lot van een persoon lijkheid. Amsterdam z.j. p.37. Dit uit het Duits vertaalde werk is van hoge kwali teit. Zie verden Thea Leitner: Marga retha en Maria: landvoogdessen der Ne derlanden. p. 59. Amersfoort 1993; (5). N.K. Andersen: 77te Reformation in Scandinavia and the Baltic. In: G.R. El- ton (ed.): Die New Cambridge Modem History II. p. 134 e.v. London-New York-Melbourne 1975. Verden Jubert Hedin: Die Reformation in den nordi- sclien Lcindern. In: Hubert Jedin (Red.): Handbuch der Kirchengeschichte IV: Re formation, Katholische Reform und Ge- genreformation. p. 313-324. Freiburg- Basel-Wien 1985; Joseph Lortz en Er- win Iserloh: Beknopte geschiedenis van de Reformatie. Oorzaken-verloop-in vloed. p. 206-216. Haarlem 1971; (6). Ja mes D. Tracy: Holland under Habsburg Rule, 1506-1566. Die Formation of a Body Politic, p.106-109. Berkeley/Los Angeles/Oxford 1990; (7). J. Cornelis- sen: Uit de geschiedenis van Bergen op Zoom in de 15e eeuw, p. 25 "s-Graven- Itage 1925; (8). P. Swillens: Albrecht Dü- rer: zijn dagboek van de reis door de Ne derlanden in 1520-1521, p 144 e.v. Maas tricht 1942; (9). W.P. Blockmans en J. van Herwaarden: De Nederlanden van 1493 tot 1555: binnenlandse en buiten landse politiek. In: Algemene Geschiede nis der Nederlanden V, p. 466 Haarlem 1980; (10). CJ.E Slootmans: Jan metten Lippen, zijn Familie en zijn stad. p. 228 e.v. Rotterdam/Antwerpen 1945; (11). id. p. 228: (12). Floris Prints: 'De Lier- sche zeerovers' 1525. In: Antwerpiensia, p. 115-120 Antwerpen 1939; (13). Vind plaats in de Gemeentelijke Archief dienst Bergen op Zoom, archief van Raad en Rekenkamer 87; (14). Floris Prims: Geschiedenis van Antwerpen VII, p. 44-60 Antwerpen 1927-1948; (15). W.P. Blockmans en J. van Herwaarden a.w. p.466; (16). Jubert Hedin: a.w. p. 315 e.v. IllustratieverantwoordingAfb.3: Foto: Herluf Lykke. Odense; Afb.4: Uit: Rog- ner en Bernhard: Albrecht Diirer. das gesamte graphische Werk; Afb.5 en 6: Gemeentelijke Archiefdienst Bergen op Zoom; Afb.7: Uit: Arthur Lens en Jan Mortelmans: Gids voor Oud Lier. (1VW-Jv O

Periodieken

De Waterschans | 2001 | | pagina 7