Een Franse ode op de inname van
Bergen op Zoom in 1747: een tijdsdocument
LE sYeGE
De Waterschans nr. 3 2001
Han Verbeem
De zomer van 1747 bracht Frank
rijk twee belangrijke militaire suc
cessen: de overwinning in de Slag
bij Lafelt op 2 juli en de inname
van de vesting Bergen op Zoom op
16 september. Het was het jaar
waarin de Republiek der Verenigde
Nederlanden direct betrokken
raakte bij de Oostenrijkse Succes
sieoorlog (1740-1748). Sedert 1744
wist de Franse koning LodewijkXV
grote delen van de Zuidelijke of
Oostenrijkse Nederlanden, het te
genwoordige België, te bezetten.
Met het Barrière-tractaat van 1715
gold dit gebied als bufferzone tus
sen Frankrijk en de Republiek In
zet van ruim dertigduizend Staatse
manschappen kon niet verhoeden
dat de vestingen in Zuidelijke Ne
derlanden in mum van tijd door de
Fransen onder de voet werden ge
lopen. Onder Maurits van Saksen
veroverde de Franse koning in de
lente nagenoeg heel Staats Vlaan
deren. In mei van dat jaar, Lode
wijkXV was inmiddels naar Brussel
getrokken waar hij zijn hoofdkwar
tier vestigde, bereidde Frankrijk
een aanval voor op het grondge
bied van de Republiek Van Saksen
richtte zijn blik op de grensvestin
gen Maastricht en Bergen op
Zoom. In de bloedige veldslag bij
het dorpje Lafelt, ten zuiden van
Maastricht, vielen zowel aan
Franse als aan Staatse zijden tien
duizenden slachtoffers. Op 2 juli
wisten de Fransen door te breken.
De geallieerde bevelhebber, hertog
Willem-August van Cumberland,
bracht zijn troepen in enkele dagen
naar de Oostzijde van de Maas, en
maakte Maastricht daarmee voor
de Fransen een strategisch gezien
minder interessante optie. Vervol
gens gaf Maurits van Saksen aan de
maarschalk Löwendahl de op
dracht naar Bergen op Zoom op te
rukken. Met ruim 71.000 man
schappen verscheen de maarschalk
LA BATAILLE*
DE LAWFELT,
DE BERG-OP-ZOOMC*
Afb.l. Titelblad van het gedicht 'La Ba-
taille de Lawfelt et Le siege de Berg-op-
Zoom.
op 14 juli voor de Scheldestad. De
geallieerden hadden 14.000 militai
ren gelegerd in en rondom de ves
ting, onder bevel van de hoogbe
jaarde Izaak von Cronström. Na
een twee maanden durende bele
gering, waarbij het Zuidoostelijk
deel van Bergen op Zoom tot de
grond toe is vernield, viel de stad
op 16 september.
De inname van de onoverwinbaar
geachte vesting was een ongekende
sensatie. Vooral in Frankrijk deed
het nieuws razendsnel de ronde,
waarbij in tal van pamfletten de su
perieure heldendaden van Löwen
dahl en de Franse koning in 1747
bezongen werden. Van gedichten,
liederen tot zelfs gehele
toneelstukken. Zelfs de verlichte
schrijver Voltaire schreef een ge
dicht over de overwinning bij La
felt, uitgegeven in 1748 te Amster
dam. Het merendeel van deze vlug
schriften is in de loop der jaren ver
loren gegaan. Nadat de nieuws
waarde verdween eindigden de
drukwerkjes bij het oud papier, zo
als men nu oude kranten weggooit.
Toch komen sporadisch enkele van
deze pamfletten boven water. Bij
voorbeeld het heldenepos 'La Ba-
taille de Lawfelt et le Siége de
Berg-op-Zoom', anoniem uitgege
ven op 26 september 1747 bij Os-
mont&Delaguette aan de Rue St
Jacques (a l'Olivier) in Parijs. Im-
primerie d'Osmont&Delaguette
was een gerenommeerd uitgevers
huis in het Frankrijk van die dagen.
Jacques-Philippe-Charles (Charles
III) Osmont (1695-1763) stamde uit
een roemrucht drukkers- en uitge
versgeslacht. Hij publiceerde voor
namelijk religieus getinte werken.
In 1715 nam hij op 20-jarige leef
tijd de boekhandel van zijn vader
Charles (II) over. In april 1722 ver
kreeg hij tevens het uitgeversrecht.
In september trad, nadat Osmont
in financiële moeilijkheden kwam,
zijn schoonzoon Francois Dela-
guette als medefirmant toe in het
bedrijf. De 'Bataille' was een van de
eerste uitgaven die vanuit deze sa
menwerking verschenen. Maar de
problemen bleven: op 15 juni 1748
sloot de firma na een faillissement
de deuren. Charles Osmont verliet
Parijs en overleed in november
1763 te Champigny-sur-Marne.
In achttien strofen van tien dichtre
gels elk roemt de dichter de mili
taire daden van Maurits van Sak
sen. Literair gezien is deze ode
geen hoogvlieger, het taalgebruik is
bombastisch en de tekst staat bol
van holle frasen die verwijzen naar
een goddelijk superioriteitsgevoel
van de Fransen. De auteur verge
lijkt de geallieerden met de Ro
meinse oorlogsgod Mars, die de
126
De Waterschans nr. 3 2001
'rechtvaardige' Lodewijk XV ver
geefs poogt te tarten. Maurits van
Saksen zou voorbestemd zijn het
Franse volk naar de 'overwinning
van de vrede' leiden.
Langs de zijden van de Zoom
verheft zich een trotse stad
die een oorlogszuchtig volk herbergt.
"Waar Mars, vervuld van nijd,
en beklagenswaardige stoutmoedigheid
zijn schandelijk lót gaat bezegelen.
De illustere kameraad van Maurits,
Löwendahl, staat boven alles paraat.
De overwinning schittert in zijn ogen,
hij die nooit zijn hoofdkwartier verlaat.
Löwendahl spreekt, h andelt, beveelt,
zijn troepen die hem bijstaan.
Bij laat hen lange werken aanleggen;
de Transen drijven de vijand terug
dwars door het vuur dat hen trejt
en de doden die zich opstapelen...
De auteur heeft de belegering van
Bergen op Zoom hoogstwaar
schijnlijk zelf niet meegemaakt;
waarschijnlijk heeft Charles Os
mont het laten schrijven door een
gelegenheidsdichter, om in de
gunst van het Franse hof te komen.
In 1739 kreeg hij de laatste konink
lijke opdracht, een beschrijving van
het huwelijksfeest van Madame
Louise-Elisabeth, oudste dochter
van Lodewijk XV, met de Spaanse
kroonprins Philipe. Latere op
drachten van het hof zijn uitgeble
ven.
De 'Bataille' is een zeer algemeen
lofdicht, en geeft geen feitelijke de
tails over de inname. Nadat Löwen
dahl 'met rasse schreden' de stad
naderde, zouden de Franse belege
raars de verschrikte Staatse troepen
op de vlucht hebben doen slaan.
Die rasse schreden duurden langer
dan verwacht: de verdediging hield
twee maanden stand. Na een uit
puttend beleg, waarbij het zuidelijk
deel van de stad nagenoeg geheel
is verwoest, kon Von Cronström op
16 september de overmacht niet
langer weerstaan. Na een verras
singsaanval op het ravelijn Dedem
vielen de Fransen om vier uur 's
morgens via de Franse Sortie (Sor
tie van Fullenius) de vesting bin
nen. In een niets en niemand ont
ziende plundertocht is Bergen op
Zoom de dagen nadien leegge
roofd, waarbij het merendeel van
de bevolking de stad verliet.
IPIfSIi!
AJb.2. 'Het beleg van Bergen op Zoom door de Franschen'. 1747. 18de eeuwse gravure.
(Reeds verbleken uw verdedigers
de verwarring schildert zich in
hun blikken af:
kijkend naar de Transen,
'die alles overklimmen,
verlaten zij de wallen.
Tn Mars, van schrik bevroren,
vergeet uiteindelijk zijn
stoutmoedigheid,
en slaat met zijn nuttelozen
op de vlucht.
'Bergen op Zoom, Lodewijk is je meester!
Trek lering uit de maanden
die je hebt doorstaan
je bezwijkt, het dondert niet meer.
Samenvattend is deze ode een voor
huidige begrippen doorzichtige
oorlogspropaganda van een dicta
toriale staat. Wat het absolutisti
sche Frankrijk van halverwege de
achttiende eeuw ook was. Alvorens
deze ode ter perse kon, moest de
tekst goedkeuring ondervinden van
de C. Cavallier, sensor van de door
de staat gecontroleerde Chambre
Syndicale (vereniging van boekhan
delaren en drukkers) in Parijs. 'Ge
lezen en goedgekeurd, met toe
stemming tot drukken' waarna ge
registreerd onder nummer 3184,
volgens besluit van 10 juli 1747. On
danks de geringe literaire waarde is
deze ode een interessant tijdsdocu
ment. Het is tekenend voor de eu
forische sfeer die in het Parijs van
die dagen heerste. Hoeveel van
deze pamfletten er uiteindelijk in
Frankrijk zijn verschenen is niet be
kend. De archieven van de Cham
bre Syndicale zijn tijdens de Franse
revolutie grotendeels verloren ge
gaan. De Bibliotheque Nationale
de France (BNF) te Parijs bevat 37
drukwerken uit de achttiende eeuw
die betrekking hebben op de over
winning van Bergen op Zoom,
waarvan zeven pamfletten in dicht
vorm. Ook het in dit artikel beschre
ven gedicht is daar aanwezig (cat. No.
FRBNF33255990/FRBNF33255991
alsmede een bij dezelfde uitgever
uitgebrachte 'Ode au Roy sur la prise
de Berg-op-Zoom' door J.D. Verardy.
Noten
127
ODE.
-Famam exrenderc faüis
Uel Mortel, ou quel Dieu terrible,
||;j|1a|1§ Le défefpoir peine dans les yeux
Precede d'un tumulte horrible
Ifflllkpll Conduic fes Baraillons nombreux
Orgueilleux Enfans de la Terre
Rivaux du Maïtre du Tonnerre
La Batoille de Lavfelt gngnée le i Juillet «747. fur l'Armée
des Allies eommandée ep chef >ar M.'lc Due de Cumberland.
Berg-op-Zoom prk d'aflaut le x 6 Septembre 1747.
Zie ook vergelijkbare pamfletten in de
BNF-collectie: 'Fortissimo et prudentissimo
viro domino D„ comiti de Lowendalh,... ob ex-
pugnatam hue usque inexpugnabilem urbem
Berg-op-Zoom, emblema gratulatorium... vovet,
dicat, consecrat Carolus Dauphin d'Halinghen'
Anoniem; 1747. In folio, met titelgravure. Cat
FRBNF36298993; 'Epitre au Roi sur la prise de
Berg-op-Zoom' Anoniem.
(Paris, C. F Hochereau l'alné, 1747). In 4°.
Cat FRBNF33371094; 'Histoire des differens sie
ges de Berg-op-Zoom'. Door EJ. Genet (uitgever
onbekend,1747). In-12°. Cat. FRBNF33418431;
'Relation de la prise de Berg-op-Soom emporte
d'assaut'. Anoniem (uitgever onbekend, 1747).
In-4°. Cat. FRBNF30839998; 'Ode au Roy sur la
prise de Berg-op-Zoom'. Auteur J.D. Verardy. (Pa
ris, inipr. de C. Osmont, 1747). In 4°, 8 pagina's.
Cat FRBNF31556804. n
