i mica.
©t[d)2i|bmgtötcê>ti,tit
De Waterschans nr. 3 2001
De Waterschans nr. 3 2001
'^SSS
Verkleinde weergave van het in de tekst besproken prospect: de nummers van de objecten, genoemd in de legende, zijn hierop aangebracht.
Legende (48)
De betrouwbaarheid van de topografi
sche en bouwkundige weergave wordt
in deze legende per afgebeeld object
besproken. Om sommige objecten dui
delijk te kunnen weergeven, moesten
concessies worden gedaan aan de juiste
positie van de afgebeelde objecten ten
opzichte van de werkelijkheid. In dit op
zicht is de positie van de nrs. 4, 15, 16,
18, 27 en 29 niet correct. De namen zo
als die op het prospect aangegeven zijn,
worden hier cursief geschreven.
1. Noortgeest
Van dit gehucht ten noorden van Bergen
op Zoom, tijdens oorlogshandelingen
herhaalde malen verwoest, zijn min
stens negen huizen of boerderijgebou
wen te zien. Nadien is de bebouwing
gereduceerd tot een viertal huizen
(herbergen) ter hoogte van Halsterse-
weg 128, aan de kruising met de Staak-
berg. Deze weg is op de gravure duide
lijk aangegeven (49).
2. Coninenberch
Zandige opduiking in het vroegere
Noordland, sinds 1585 overstroomd en
sindsdien temidden van slikken gele
gen (50).
3. Noort Fort
Binnen dit fort zijn wachthuizen en
overige gebouwen voor de bezetting af
gebeeld (51). Het fort is een in 1584 ter
plaatse van de vroegere Vanckput aan
gelegde schans, in 1592 van een con-
terscarp voorzien. Het fort werd nadien
(vóór 1647) door een stenen redoute
vervangen (52).
4. Famars Floom-werck
Hier is de stenen redoute afgebeeld die
zich bevindt in het vestingwerk (lunet
of halve maan) ten westen van het bol
werk Boerenverdriet (53). Famars' hoorn
werk ligt ten noordoosten van het bol
werk Boerenverdriet (nr. 5). Op de gra
vure is er niets van te zien. Met de
vermelding van dit buitenwerk eert de
graveur Filips de Levin, heer van Fa-
mars, kolonel over een regiment Walen
in Staatse dienst. Hij bezette in 1622 de
hoornwerken ten noorden van de stad
(54).
5. Boere-verdriet
Van dit bolwerk zijn zichtbaar de
hoogst gelegen delen, de westelijke
flank en de noordwestelijke face, en
ook een daarbinnen geplaatst wacht
huis. Het bolwerk werd aangelegd in
1618 ten noorden van het Havenkwar
tier. Het kwam in plaats van de ravelij
nen, genaamd Coolhof en Morgans-
punt (55).
6. Oude haven
Waar de haven uit het zicht verdwijnt
achter de palissade van het werk van
Beckaff wordt de voortzetting van het
kanaal weergeven door scheepsmasten
boven de bebouwing te laten uitsteken.
Van de stenen beer die haven van de
noordelijke stadsgracht scheidde, zijn
drie stenen bekroningen of'monniken'
afgebeeld. De oorspronkelijke, natuur
lijke haven was een bochtige kreek Dit
vaarwater met zijn voor sterke stromin
gen kwetsbare dijken en hoofden was
een grote bron van zorgen voor het ste
delijk bestuur. In 1480 liet men daarom
het oude havenkanaal rechttrekken en
meerdere voorzieningen realiseren om
de bevaarbaarheid te bevorderen (56).
7. Beckaf
Dit hoornwerk voimde sinds de aanleg
in 1617/1618 het nieuwe westfront van
de vesting. Van het poortgebouw is de
westgevel te zien. Als detail zien wij de
omtrek van de versiering met drie
gehouwen wapenstenen. Hij is in 1618
gebouwd; de alternatieve naam 'Water
poort' heeft betrekking op de verbin-
ding van de stad naar de oever van de
Schelde, maar het gebouw was geen
eigenlijke waterpoort. Een dubbele op
haalbrug van ca. 75 m lengte voert over
de gracht van het hoornwerk Beckaff
naar het Stads- of Sint-Jacobspoldertje
(57).
8. Barakken in Beckaf
Van deze barakken zien we slechts twee
topgevels met daken en schoorstenen.
Deze gebouwen liggen in de binnen
ruimte van het zuidelijk bastion van
Beckaff (nr. 11). Zij waren bestemd als
onderkomens voor soldaten. Behalve
op stadsgezichten en -plattegronden,
zijn ze ook afgebeeld op topografische
tekeningen (58).
9. Wachthuis op het in 1606 aange
legde ravelijn ten oosten van het bol
werk Boerenverdriet.
10. Noort Meiden
De weergave is bijzonder gedetailleerd:
een deel van de molenkast is bijvoor
beeld voorzien van vertikaal aange
brachte planken. De standaardmolen is
op een hoogte aan het Molenpad, in
de nabijheid van de stadswal op een
opgeworpen 'berg' geplaatst. Hij werd
in 1536 in opdracht van de markies ge
bouwd (59).
11. Hampoort
Van deze poort zien wij hier het bo
venste deel van het muurwerk met
schilddak De poort ligt in het ver
lengde van de Zuidzijde Haven nabij
het Hamplein en was voltooid in 1508
(60). Hij werd wegens zijn ligging ook
wel Middelpoorte of Waterpoort ge
noemd (61).
12. Steenberchsche Poorte
Van deze poort zien wij slechts het bo
venste gedeelte dat voorzien is van kan
telen. Deze poort is in 1590 gebouwd
in de westelijke flank van het gelijkna
mige bolwerk. Zes jaar nadien is een
voorwerk of voorpoort van palissaden
geplaatst aan de tegenovergelegen oever
van de stadsgracht (62). In 1628 zijn aan
de poort steunmuren aangebracht. Na
dien moet het geheel sterk verlaagd zijn
(63).
13. Sint-Jacobspoort
Te zien zijn hier de twee ronde torens
en het bovenste deel met doorgang.
Het forse gebouw, voltooid in 1508 en
geflankeerd door twee hoge, ronde to
rens maakt onderdeel uit van het oude
havenfront. De oorspronkelijke toren
spitsen zijn in 1583 verdwenen (64). In
de zeventiende eeuw is de poort tot
een ruïne vervallen (65).
14. Zoutketen
Van deze keten aan de Zuidzijde Haven
zijn de met stro gedekte daken te zien.
De stedelijke magistraat ging in
1576/1577 over tot uitgifte van het ter
rein, waarop eerder kalkovens hadden
gestaan, om er nieuwe zoutketen op te
bouwen (66).
15. Huis (Van de Werve)
Van dit belangrijke huis zien we hier
voornamelijk een topgevel en de acht-
zijdige toren met windvaan in de vorm
van een ridder te paard. In werkelijk
heid moet de torenmuur meer naar
rechts hebben gelegen, dichter bij de
grote toren van het Markiezenhof. De
'spekbanden' in de gevel zijn op de
gravure duidelijk aangegeven. Het huis
aan de Moeregrebstraat is eigendom
van de militaire gouverneur, de hiervoor
reeds genoemde Charles Morgan (67).
Het werd aan het einde van de vijftiende
eeuw aan de Moeregrebstraat gebouwd
in opdracht van een lid van het dros
saardsgeslacht Van de Werve (68).
16. Voormalige Sint-Margrietenkapel
Van deze kapel is alleen het bovenste
deel van de dakruiter te zien. In werke
lijkheid lag deze dakruiter op de plaats,
waarop de gravure de toren van het
huis van Van de Werve is afgebeeld
(nr. 15). Het lijkt erop, dat de tekenaar
110
111
AoaroMAj
NoniuBus SrntNUiso. 1-
\\LD Gft/t ^jSCsrttHt, Qmitta.
\p (f>fufai tniïïm/s
jfc\ VrfPa ^mr&tèvM
\tcw4uj Jtaflru f„rl,
Stikur -J-{i-jrcfl 6
Jiratiutm j'pu*\ rdfiui
6vi 5W.t«» J~... sxtsLxy
-(.' I. .,-
m.< nvA ~>y
iW «row <w..«v. b) a u«c6^<
1, f»*"X'r C*t fn,-»,
BERGHEN op den Zoom.
,e§U0tb,w -Scram ifl biu'ttn adc bj(h immoiltn tn ftbAfrtn
»ke*j;(e
VoltiKtowWmBirtf Pmurvjn Ouin" olitmnnlMcriniK»/ tui J1-v UiMrrjbM* .v
Mat 0» uilunotMi: iNnOMblxtft MiMih. lint URMtVMlA BinWll«Willi*/ OliilWililn p-tiv
mo in» armiWrn nfoniTmonbrr 1 3m>M* in HVomfi b.m Hi mil ftrTOlfl ïonuirin.ii«-iiI)-/t tirti
'"o!t£?« mx^w wo*"i7«N bw^ïwrn m wmn £o«t mKM/mmu toto ti»t ««iron
™ixs
n'.-I.i'.i"CliiIC!i;inln.i'j!Uiri:
^raiiira"!^t3.wc^n"lwTOaj
BmMrtimlun' ftofaxtlOMmtr
SiSSSSi-
te™?mï1^^^fS!SLS5SS3,Kii°
'2mS!MMK^n™ow!|^3;«ta^^»"aWI(llllitiK"S!o li(inniKoïu«5iiini»i lOi'
Brieve Dcfcription de la Villc de Bmoucs
Cpcöateur cuncux regardant cc pourtraiö
'-'Coniidcrca deprci, tu verras tjne c'cft
Lc plan bien rcftcmblant(mau c'cft cn pcrfpcöive)
DcBcrqnei Air lc Zoom (que fon los toufiours vivc)
L..1 Villc decorant Ie bord du beau pais,
D'ou audi fans dourer fon proprc Nomcft pris.
Ellccftfnuisexceptéz les Villes Capitalcs)
De tont cegrand pais unedes principalcs,
Villcbien fitucc, &quipar cidcvanr
Enfplcndeurreluifoirainftquel'Orient,
trof'perant parTraficq&rickemarchandife,
Jufqu'environ cent ans-,puiscl!c Art efprile
D'un iele trcf-Iouablc imieuxfervir lbn Dieu
Sc rengeant a 1 Eftat, cn cc ilignc Licu
s'Efc main tenu conftant Sc ferme cn fon courage,
A rcfiftcr l'clforcla rufc Sela grand rage
Des Enncnus Mortels de fa profperité,
i a cognu fa grand Additi
Far deux fois rcfiftou lc choc dc groflc Armee,
eggj Par deux foii cn iin Mois fa porce pcrardéc.
(r£tï) Etl'Ennemicntrèrepoufc vaillamrocnt
Sjgfe En touc ccmpss'cfi monftrcrcfolu vaillant,
Que ['effort Elpagnol&rafc Italtcnc
tip] Commc foiblc conftucn Triumphc cllc mor
>22] File i fort bien monftrc quand rarma'alTaiiift,
Et Spignola lcbut dc fon feavorrpcrdift.
(eg) Vivc cnEtcrmtclcRenom&lagloirc
ijSja Au beau incillcur pour pris bu tcmplcdc nvmni
tÜï) ')cs Morgans 4eBax,Gouverneurs c>
Cr*»») l)e Enncims l'cffroy ,a£tifs diligens:
Fr aiirrmfffmdcbirnoni iaiiiftrnum
J,.
SiEftcs bien dignc audi que par telle police KjAcontrcfonvouloir&faiöaccoufiumc
5 On vouifachcbongrc, Lyon&vandcr Rijt JjCcfic villcbafti&tantFortific, j
»Tonlosvarcmplifi'ant duMonde Ic circuit. Que Ic plus fortdesRoysavee tour la puiflancc
S*il vous Icmbloic Am;,qu'enccftcdoflcEfcolc Nc l apcunuircncor qui lamcnaflc A t.incc i
if) Dc Mars ic gucrroyer autre vcrtu s'envolc, ïjlicmillc Grosdangcr', dont la trcs-hautc main f
g Vouscftcsabufc,carpaIlasyamii La vcuillc dclivrcre'eft du Diculouvcraln
i prudence Sedoürine, front cnrrccux partis |jOu fa fiance eft mife) cncor' jufqu' a ccft heurc
■rtn,r<- a Que d'orcs-c"-aY
a En vou
gemdebienqui fajuftcqucrellc
Ont maintcnu hclas! Jufqu' a la mort crucllc-,
jjpf' Mais pourquo v dis-jc belas f Mort nc lc.< furmonta
riSas Ains parftu toy fans An 6 Mort I triumplicra
ftSa') l-e Noble Hyndcrfon, qui ]<our la del ivrancc
DeBergucsenduralamorcellc(buftrancc,
5® Maircommedcfonfang ma tcrrcicftc tainö
toSa] AinAfcrafonNom cnmonHifttoirc cmprainS.
Et vous qu' y cxcrcei droifture jufti
^Cc bon Gouvernement,car pallas la pnidenti
S EnfcsConfcilsprxfidc, ou y eft alGftantc.
Aufti cn font idus profcdcurs bicn cognu s
iï\Iatom'& vander Mcy', fè cncor'outre plus
Jj Doft r ine pictc dc parlcMinilicrc
tt; Des paftcursony void, qu'lieurcuferoenr profpi
S Juriftcsbicn verfez St Mcdicius fcavans
«Sy t rouvent a prcfent ,fi bicn qu'cnautrc roups,
J)EnfonimcatnliqucMars ylccfa Forcecfprou-
g Teute bonne vcrtu Sc fclcnccon y tTouvc.
e Et Mars u'cmpclchc point vcrtu nc bon Icavoir
Car fans celanc pcuton bonne Caufc avoir. s
S Or pour vcnirau poind reprennant noftrcftilc^
tJcdisMarsEnftainbc Ruinantmaintc Villc
ir y dcmcurc.
us don nan t la Carte, Sc la conAdcrant,
;z plaifïrSc moy conrcntcmcnt.
S. dc Sw AtFFi
oCt obrls nono posVIt qui Caft ra CaLcndas
jjldlbVs HlfpanVs CoLLtgit VafanoVeMbrls.
IblsnonolVLl dVM Splnola Caftra LoCabat
oCtobrls terno SplnoLaGaftrafVglt.
AliwlEjadun
kmtxo btlu MIUc MriCCs CVpoflct
ALIxnVl CtCfonSplooLi FimttlV».
pv e njör öir atUs üattt/m in firn top tan (itfftiv 5 m ^hrr'JtS ÏJ nnS^"17
LyOntlHOtltn .illtciottr muittt Ijtr punt tt trtffm. SIK?
ffCni njft upt pitpn of (tol? tot ouungtlnutoDtnuonm jj
jj Cn harp op mijn atbtnn utrBtrfo fpn tanDtn (lijt/
i: Oancljrü wniuitrt fltGarbr oan tlotthc ooilouo liojftc
5)it bnmtn Ou lutimu arn lalt Ban totfirBt io:(tni
crooaftoplfc -
:jatr(ojntnt
rrotmtfaliu
oiniittn.,.,
tn pjatlt m a tttrclw oog ft/ als Irastn prpl uttoam
Dan mtnfcliclijrht Incnftti/ ttn aiiMr farltt Dtrm.ift/
Cn Uorlt ftm öoUc ram Pan mam uriuth etrrafr/
3th dat Jrojtupn ten (Vut tut rtrft Mts mutrtn ultpat
Cn CJopm.nu njch gtuim mijn Iimwitn UtrtpM/ n,nrr.hmirJKn ninSbthftnifm i
©atrna gtifaöiji) m inotR ongtdamtljtpt g n.S?,nir iu iunnn-,, n
OtthttrMtfptlrattljatruiliMWrtnatrtiictept/ S
i Suit fattj ithimpisutlutiis WnuttPoM (itrrt njfm/ E
Ipp 't lipant Inrli nt int lunet wilt ftrotnum üniprt/ ^P.«5anrgptlKwtsmii^,mAilBtiD.ipoitl«tm
SUt üimnhpPaKfflt/S UttfuttpupomttPtrnuftniftH.-aHitn urn folDatttit'
opt il SoHtopmpJDaMtiwM MtPOttnlHmthuUtrbont.
enUljlipspatio npt or MoomU.111 tjiootfijtptopfltlncttr,',"«-"afnlutiuurtptitf OUl'u""'" °b
SpuingctudMliaop pan'slDtrtlts ttonnth btgttlit,
30 loonOtr 'ris gtlnoan mtt alltUnnt tt biatptu:
S pogi) tthop nqjn gttortt cn 't Plotoigft onfltlutlv
©at fttimtn nip tot rtr/ Dat anoit hitngll! m Ojnch-.
j 5rh htn tni ftalc roiD nu tjJtchMr Dipt tanönv
Sn Ptt Ijt hp Abuisontbttr mtt pfrc pjoulotn I) JiiOm.
j. iiEarljomiiOiap uoMiii'Oat ctrftniaclquainnottn
- Tncuftnöiooi u.aronuith/u uittr bpmpmatrttn.
»itr gutp DtPnjijtm ihmi/ fanictoopt Uooafl orft'3'qrenismtt lanolj nrlrtn 'Oaurti W UlinOr 1
CwojoutrUuniuiafrijiithcnPtltrTartnjtcni a 1 D,TnlittBtnnomtgtUit()tUb UorIrnPan
Ci s frljipbirurli op mijn rots/ til 't opntf roptc (tci 3j eiibatirtioptrtilottBaOtrpairt PtrUlotrht Hftlatl -
©pclt 1 piotbiBlj oiiDtrBam Pan ttn gcbitn(r piantti S
«Nu gtlBich jcocri mttrt'Mt als upi (laci BtUiafftn
